Μήδεια του Ευριπίδη. Ραδιοφωνικο θέατρο

 Καθώς ο Ιούλιος έχει μπει για τα καλά και πλησιάζουμε στην καρδιά του καλοκαιριού  θα σας προτείνω ένα ακόμη έργο του της Αρχαίας Ελληνικής τραγικής ποίησης.

 Πρόκειται για την Μήδεια, το έργο του μεγάλου Αθηναίου τραγικού ποιητή Ευριπίδη.

Τι να πρωτοπεί κανείς για τη Μήδεια....

 Το όνομα της προέρχεται ετυμολογικά από το Μήτις που σημαίνει Μήδομαι, δηλαδή σκέφτομαι, προνοώ, εφευρίσκω.

 Το έργο θα συνδεθεί με το μύθο των αργοναυτών και θα διδαχτεί πρώτη φορά το 431 π.Χ. κατά τη διάρκεια των μεγάλων Διονυσίων (αρχές Μαρτίου) και θα καταταχθεί 3ο.

 Ο Ευριπίδης με το συγκεκριμένο έργο θα ασκήσει τη μεγαλύτερη επίδραση στην παγκόσμια λογοτεχνία καθώς η Μήδεια θα αποτελέσει ένα βασικό μοτίβο στη δυτική λογοτεχνία: η εξαιρετικά ικανή γυναίκα που αγαπά απόλυτα, κάνει θυσίες, προδίδεται και στο τέλος εκδικείται.

 Επιπλέον με τη Μήδεια ο Ευριπίδης θα αποτυπώσει με μεγάλη ακρίβεια την αγριότητα και τη μανία που θα φέρει στη γυναίκα η προδοσία του άντρα.

 Η Μήδεια είναι μία δόλια και αδίστακτη γυναίκα.

ΜΥΘΟΣ ΑΡΓΟΝΑΥΤΩΝ

 Η ιστορία της Μήδειας θα συνδεθεί με τον μύθο των αργοναυτών:

 Ο Ιάσονας ζητάει να πάρει τον θρόνο της Ιωλκού, που παράνομα άρπαξε ο θείος του Πελίας. Εκείνος έμεινε σύμφωνος να δώσει στον Ιάσονα την πατρική βασιλεία αν τού έφερνε το χρυσόμαλλο δέρας, το οποίο, αφιερωμένο από τον Φρίξο, το φύλαγε στο άλσος του Άρη στη μακρινή Κολχίδα ένας άγρυπνος δράκοντας. 

 Ο Ιάσονας δέχεται και αποφασίζει να εκστρατεύει με τους αντρειωμένους του καιρού του και να ταξιδέψουν με την "Αργώ", που είχε ναυπηγήσει ο Άργος, γιος του Φρίξου. Ότανφτάνουν στην Κολχίδα, ο Ιάσονας υποχρεώνεται από τον Αιήτη, βασιλιά των Κόλχων, προκειμένου να πάρει το χρυσόμαλλο δέρας, να ζέψει στο αλέτρι ταύρους που είχανε χάλκινα πόδια και βγάζανε από τα ρουθούνια τους φωτιές. Το κατορθώνει με τη βοήθεια της Μήδειας, κόρης του Αιήτη, που τον έχει ερωτευτεί.

 Η ίδια πάλι τον βοηθάει (γιατί ο Αιήτης δεν θέλει να του το δώσει), να πάρει τελικά το χρυσόμαλλο δέρας κι επάνω στο πλοίο την ((Αργώ)), και ανοίγουν πανιά για την Ελλάδα. Ο Αιήτης τους κυνηγάει με καΐκι, μα η Μήδεια, για να τον αργοπορήσει, σφάζει τον αδερφό της Άψυρτο και τα κομμάτια του τα πετάει στη θάλασσα, απ’ όπου τα μαζεύει ο πατέρας τους. Έτσι, η ((Αργώ))

φτάνει στην Ιωλκό. Εδώ πάλι, ο Ιάσονας δεν βρίσκει τους γονείς του. Τους έχει σκοτώσει ο θείος του, που δεν πίστευε στην επιστροφή του.

 Η Μήδεια τότε μηχανεύεται ένα δόλο. Σφάζει ένα γέρικο κριάρι και με μάγια το μεταμορφώνει σε αρνί. Κατάπληκτες από το θαύμα οι κόρες του Πελία δέχονται να κάνει η Μήδεια το ίδιο και στον πατέρα τους προκειμένου να γίνει νέος. Τον σφάζουν και τον βράζουν. Η Μήδεια όμως αρνείται να προφέρει τα μαγικά λόγια κι έτσι ο Πελίας ούτε ζωντανεύει ούτε νέος γίνεται.

 

 Τότε ο Άκαστος, ο γιος του Πελία, διώχνει από την Ιωλκό τον Ιάσονα και τη Μήδεια, που με τα παιδιά τους καταφεύγουν στην Κόρινθο, όπου τους φιλοξενεί ο βασιλιάς Κρέοντας.

Η υπόθεση με λίγα λόγια:

Η δράση τοποθετείται στην Κόρινθο, όπου ο Ιάσονας κι η Μήδεια, εξόριστοι από την Ιωλκό, έχουν ζητήσει άσυλο από το βασιλιά της πόλης Κρέοντα. Εκεί ο Ιάσονας εγκαταλείπει τη Μήδεια για να παντρευτεί την κόρη του βασιλιά κι επακολουθεί η τρομερή εκδίκηση της Μήδειας, η οποία με τη μαγική της δύναμη αφανίζει πρώτα την πριγκίπισσα και τον πατέρα της κι ύστερα σκοτώνει τα παιδιά της. 

 Ο Σενέκας ακολούθησε το θεματικό πρότυπο του Ευριπίδη, αλλά επέφερε πολλές μεταβολές στη δομή και το ύφος του έργου, αποδίδοντας ένα έργο σκληρότητας, με έντονο το κλίμα της μαγείας και της βαρβαρότητας, όπου το έγκλημα γίνεται μπροστά στο θεατή και η μάγισσα Μήδεια κάνει επίδειξη της απόκοσμης δύναμής της.

Η ανάλυση του έργου:

 Η τροφός, η οποία θα προλογίσει το έργο με φόβο και έγνοια για την αντίδραση της Μήδεια θα φέρει την είδηση για την προδοσία του Ιάσονα. Ο γέροντας θα πληροφορήσει για τις φήμες περί απέλασης της Μήδειας και μ' αυτό τον τρόπο θα επιδεινώσει το κλίμα.

 Καθώς ο χρόνος θα την πιέζει συνεχώς στη συνάντηση της με τον Κρέοντα θα κερδίσει με ανακούφιση χρόνο καθώς αυτός θα της ανακοινώσει την απόφαση του να φύγει από την πόλη.. Ο βασιλιάς της Κορίνθου θα της δώσει μία μέρα ώστε να προετοιμαστεί (ύστερα από την απαίτηση της και έτσι ο ίδιος υπογράφει τη θανατική του καταδίκη.

 Στις 3 ρήσεις που θα αναπτυχθούν η Μήδεια απευθυνόμενη στο Χορό θα ζητήσει εκδίκηση αλλά θα συναντήσει εμπόδια που θα την αναχαιτίσουν. Προκειμένου να εκπληρώσει τα σχέδια της πρέπει να βρει καταφύγιο ώστε να μην πέσει στα χέρια των εχθρών της και ταπεινωθεί.

 Στον αγώνα λόγων μεταξύ Ιάσονα και Μήδειας ο πρώτος θα περάσει στην επίθεση λέγοντας ότι είναι ευεργέτης της και ότι έκανε το έκανε για το καλό της οικογένειας τους, γεγονός που πληγώνει την υπερηφάνεια της. Καθώς η Μήδεια του υπενθυμίζει τον όρκο του και τις θυσίες που έκανε γιαυτό κατορθώνοντας όσα μπορούσε εκείνος επικαλείται την θεϊκή παρέμβαση η οποία τον βοήθησε και όχι εκείνη τελικά. Γενικά ο Θησέας προσπαθεί να την πείσει πως ότι έκανε το έκανε για καλό δικό της και της οικογένειας τους. Με τη στάση του Ιάσονα ο Ευριπίδης θα εκθέσει τη διδασκαλία και την επιχειρηματολογία των σοφιστών, ενός ρεύματος το οποίο ανθούσε εκείνη την εποχή και ήταν ιδιαίτερα γνωστό στου Αθηναίους εκείνης της εποχής

 Κομβικό σημείο στην εξέλιξη του έργου θα αποτελέσει η συνάντηση της με τον Αιγαία, τον βασιλιά της Αθήνας. Άτεκνος ο Αιγαίας θα επιστρέφει από το μαντείο των Δελφών όπου και είχε μεταβεί προκειμένου να λάβει χρησμό σχετικά με το θέμα του. Μετά από μία σύντομη συζήτηση θα της παράξει άσυλο ενώ με τη σειρά του θα λάβει υπόσχεση από τη Μήδεια ότι θα τον βοηθήσει με μαγικές αλοιφές ώστε να τεκνοποιήσει.

 Η Μήδεια επίσης είναι και ικανότατη μάγισσα, με διάφορα φίλτρα και συνταγές βγάζει από τη δύσκολη θέση αυτόν που θέλει να βοηθήσει.

 Ο χορός μάταια προσπαθεί να πείσει τη Μήδεια να λυπηθεί τα παιδιά της. εκείνη ακλόνητη προτάσσει την παλιά αριστοκρατική αντίληψη περί ηθικής: σκληρή με τους εχθρούς και φίλη με τους φίλους.
Θα προχωρήσει στο φόνο των παιδιών της για να εκδικηθεί τον Ιάσονα. Θέλει να αφανίσει το σπιτικό του Ιάσονα, αυτό είναι το κίνητρο της.

 Σε κάποιο σημείο του έργου ο Ευρυπίδης θα ψυχογραφήσει τη Μήδεια βάζοντας την να χάνει την αυτοκυριαρχία της και να βουρκωνει... Πρόκειται για το σημείο κατά το οποίο θα επανενωθεί η οικογένεια και ο Ιάσων θα χαϊδέψει το κεφάλι των παιδιών του, ήταν φυσικά μία πλαστή επανένωση...

 Τα δηλητηριασμένο πέπλο και τα κοσμήματα (επίσης δηλητηριασμένα θα προκαλέσουν το φρικττό θάνατο του Κρέοντα και της κόρης του, την οποία και επρόκειτο να παντρευτεί ο Ιάσονας.

 Στο σημείο αυτό η Μήδεια θα αποκαλύψει ότι πρόκειται να σκοτώσει τα παιδιά της...

 Σε δύο στιγμές του έργου θα αναδυθεί το μητρικό φίλτρο της Μήδειας, και τις δύο φορές θα το καταπνίξει κυριαρχούμενη από το πάθος της για εκδίκηση...

 Καθώς λοιπόν η Μήδεια πρέπει να φτάσει ως το τέλος και να ολοκληρώσει την εκδίκηση της, λαμβάνει την φρικτή αυτή απόφαση μη θέλοντας να αφήσει τα παιδιά της στην εκδικητική μανία των εχθρών της και έτσι θα προχωρήσει στην αποτρόπαια πράξη της...

Στο σημείο αυτό εξελίσσεται μία φοβερή σκηνή...

 Πρόκειται για την κατακλείδα του έργου και είναι απομονωμένη από το υπόλοιπο δράμα.

 Η Μήδεια φεύγει ιπτάμενη, έχοντας γευτεί με λαιμαργία το θρίαμβο της επάνω στο άρμα του Ήλιου (ήταν πρόγονος της)!!

Σύμφωνα με τη γνώμη του Λέσκυ θα περάσει από το πεδίο της ανθρώπινης οδύνης στο δαιμονικό, όπου και θα εξαφανιστεί για πάντα...

Το ερωτηματικό που θα προκύψει είναι γιατί δεν παίρνει μαζί της τα παιδιά και προτιμά να τα σκοτώσει... 

 Ο Αριστοτέλης θα υπονοήσει ότι το τέλος δεν συνδέεται οργανικά με το υπόλοιπο έργο, η σύγχρονη όμως έρευνα αποκλείει το ενδεχόμενο να έγινε συρραφή διαφορετικών έργων καθώς η αποστολή του άρματος συναύδει με το στοιχείο της από μηχανής λύσης του Ευριπίδη.

 Η έξοδος της Μήδειας επάνω στο άρμα του Ήλιου θεωρήθηκε ως η εντυπωσιακότερη σωζόμενη σκηνή του αρχαίου ελληνικού θεάτρου. Σίγουρα χρησιμοποιήθηκε μία πρωτοποριακή για την εποχή θεατρική μηχανή.

Με τον τρόπο αυτόν η Μήδεια εγκαταλείπει τα γήινα, καθώς τελικά είναι εξωγήινη...

 Η Μήδεια εναντιώνονταν στο πρότυπο της καλής, υποταγμένη και αφανούς γυναίκας στην Αθήνα του Περικλή. Στο πρώτο κιόλας επεισόδιο η Μήδεια θα ζητήσει την συμπαράσταση των γυναικών είναι αμφίβολο όμως παρά τη συμπάθεια που θα προκαλέσει αρχικά η κατάσταση της Μήδειας εάν θα πάρουν το μέρος της ξένης και βάρβαρης γυναίκας οι γυναίκες της Κορίνθου έναντι του βασιλικού τους οίκου. Θα το δεχτούμε για τις ανάγκες του έργου.

 Εν κατακλείδι τη Μήδεια κινούν δυνάμεις που υψώνονται από την ψυχή του ανθρώπου σε δαιμονική δράση (σε καμία άλλη τραγωδία δεν το βλέπουμε αυτό).

 

 Τα κίνητρά της είναι σε κάθε περίπτωση υψηλά.

 Η κατεύθυνση της βούλησης της θα αλλάξει τέσσερις φορές:

α) Άγρια απαίτηση για εκδίκηση

β) Αγάπη προς τα παιδιά

γ)Επίγνωση της βέβαιης καταστροφής

και δ) των συνεπειών των πράξεων της.

 Ο  Ευριπίδης αφήνει να φανούν από που βγήκαν όλα αυτά: φλογερή καρδιά (πάθος) από τη μία, σώμα και σκέψη από την άλλη (βουλεύματα) από την άλλη. Η σύγκρουση αυτών έφερε όλα αυτά.

 Στην περίπτωση της Μήδειας το άμετρο μίσος για τον προδότη Ιάσονα η αγάπη για τα παιδιά και πολλά άλλα που είναι χωρισμένα σαν το νερό από τη φωτιά αποδεικνύεται ότι μπορούν να βρουν πολύ καλά τη θέση τους μέσα σε μία ανθρώπινη ψυχή.

 Η ύπαρξη τους βρίσκεται στο βάθος της ανθρώπινης ψυχής και είναι η αιτία όλων των ανθρώπινων δεινών...

ΠΗΓΕΣ:

1) Οι τραγικοί , Κρεβατάς

2) Η τραγική ποίηση των Αρχαίων Ελλήνων, Λέσκυ

3) Μουλά Ευαγγελία

4) Κ.Θ.Β.Ε.

5) Η ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, Λέσκι

 Η Κατίνα Παξινού θα υποδυθεί τη Μήδεια, ενώ ο (σύζυγος της και στην πραγματικότητα) Αλέξης Μινωτής τον Ιάσονα ...

Η Παξινού

Ο Μινωτής

 Το έργο ηχογραφήθηκε το 1956 καθώς εγκαινίαζε το φεστιβάλ της Επιδαύρου και μεταδόθηκε πρώτη φορά το 1962 από την κρατική ραδιοφωνία.

Καλή ακρόαση...

Παύλος Παπαδόπουλος, Πτυχιούχος Ανθρωπιστικών Σπουδών, Ανώτερος Αξιωματικός της Αστυνομίας.