Η «ιδεολογία» είναι μια λέξη που επινόησε ο Antoine Destutt de Tracy το 1796. Πρόθεσή του ήταν να διαχωρίσει τις ιδέες από οτιδήποτε αμφισβητήσιμο ή άγνωστο, αποσυνδέοντάς τες από μεταφυσικές ή ψυχολογικές συνδηλώσεις.
Με τον όρο «ιδεολογία» επιχείρησε, λοιπόν, να θεμελιώσει έναν νέο επιστημονικό κλάδο με αντικείμενο τη μελέτη των ιδεών. Μάλιστα, στον βαθμό που όλες οι επιστήμες μπορούν να ιδωθούν ως σύνολα ιδεών, η Ιδεολογία αποκτά προτεραιότητα έναντι των υπόλοιπων επιστημονικών πεδίων, ακριβώς επειδή μπορεί να ελέγξει και να ορίσει με σαφήνεια τις μεθόδους, τις έννοιες και, τελικά, τα περιεχόμενά τους.
Στο πνεύμα του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης, αποκτά έτσι αναπόφευκτα και πολιτική διάσταση, μολονότι ο εμπνευστής της ιδεολογίας και οι συνοδοιπόροι του, οι ιδεολόγοι, την υπερασπίζονταν ως αντικειμενική. Και αυτό διότι, πρώτα απ’ όλα, ο κριτικός χαρακτήρας της επιτάσσει την αναδιάταξη των γνωστικών αντικειμένων –για παράδειγμα, τη συρρίκνωση και τον υποβιβασμό της θεολογίας, θίγοντας και την αυθεντία των ιερατείων–, καθώς και μια εν γένει κριτική προσέγγιση της εξουσίας από φιλελεύθερη σκοπιά. Αυτό το κατανόησε και ο Ναπολέων, ο οποίος ανέφερε χαρακτηριστικά για τους ιδεολόγους ότι «διαλύουν όλες τις ψευδαισθήσεις και η εποχή των ψευδαισθήσεων είναι για τα άτομα και τους λαούς η εποχή της ευτυχίας» (Kennedy, 1979, σσ. 354-359).
Πράγματι, η Ιδεολογία, αντιτιθέμενη πρωτίστως στο Παλαιό Καθεστώς ως ένα σύστημα κυριαρχίας που αξιοποιούσε (και) την πλάνη και την αμάθεια για να επιβληθεί και να αναπαραχθεί, γενικεύεται ως κριτική στάση προς κάθε εξουσία που εκμεταλλεύεται για την εδραίωσή της όλων των ειδών τα ψευδή είδωλα (Goldie, 1989, σ. 270).
