Πρόκειται για την κατοικία του Εμμανουήλ Καπετανάκη ή Απέργη, πλούσιου εμπόρου και κατασκευαστή κυτίων συσκευασίας αποξηραμένων σύκων και σταφίδων. Ο Καπετανάκης, Ιταλός υπήκοος, το 1921 νοίκιασε το οίκημα στο Ιταλικό προξενείο. Κατόπιν ήρθε πρόσφυγας στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε πρώτα στην Πάτρα και μετά στην Πεύκη όπου και πέθανε, αφήνοντας με διαθήκη την κατοικία του στο Ελληνικό Δημόσιο, προκειμένου να στεγάσει το Γενικό Προξενείο της Ελλάδος στη Σμύρνη. Τα εγκαίνια αυτού του προξενικού κτίσματος έγιναν στις 24 Οκτωβρίου του 1955, μόλις ενάμιση μήνα μετά τα «Σεπτεμβριανά» (6-7 Σεπτεμβρίου), στη διάρκεια των οποίων κάηκε η προηγούμενη έδρα του. Από τον περασμένο Σεπτέμβριο το Γενικό Προξενείο της Ελλάδος στεγάζεται και πάλι στην οικία Καπετανάκη, η οποία ανακαινίστηκε εκ βάθρων.
Η προσφορά, τα μαρτύρια και οι θυσίες του Ορθοδόξου Πατριαρχικού Ιερού Κλήρου για την εθνική παλιγγενεσία και την απελευθέρωση της Ελλάδος.
• Το Οικουμενικό Πατριαρχείο με τους παντός βαθμού κληρικούς του υπήρξε η «ζώσα και ένσαρκη κιβωτός σωτηρίας του Γένους» για τη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας και ελληνορθοδόξου ιδιοπροσωπίας και αυτοσυνειδησίας του έως και την απελευθέρωσή του.
Στις 27 Αυγούστου 1922 οι Τούρκοι εισβάλουν στην Σμύρνη. Το απόγευμα Τούρκος αρχιαστυνόμος με ένοπλους στρατιώτες, μετέβη στα γραφεία της Μητρόπολης Σμύρνης και διέταξε τον Χρυσόστομο να παρουσιαστεί στον Τούρκο Στρατιωτικό διοικητή Νουρεντίν πασά, μαζί με τους Δημογέροντες της Σμύρνης Γεώργιο Κλιμάνογλου και Νικόλαο Τσουρουκτσόγλου. Ο Μητροπολίτης παρά τις προτάσεις που του έγιναν να αποχωρήσει ασφαλής από τη Σμύρνη καθώς το μέτωπο κατέρρεε, ΑΡΝΗΘΗΚΕ να εγκαταλείψει το ποίμνιό του!!!
Πρώτοι δολοφονήθηκαν από τους Τούρκους οι δύο Δημογέροντες Γεώργιος Κλιμάνογλου και Νικόλαος Τσουρουκτσόγλου.
Στο μαρτύριο του Μητροπολίτη παρευρέθηκαν και 20 Γάλλοι ναύτες, την αντίδραση των οποίων περιέγραψε ο Γάλλος συγγραφέας Ρενέ Πυώ.
"Μία γαλλική περίπολος από είκοσι άνδρες, τους οποίους συνόδευα μαζί μ’ έναν άλλο πολιτοφύλακα, κατευθύνθηκε αμέσως στη Μητρόπολη, με σκοπό να πεισθεί ο μητροπολίτης να έλθει και να παραμείνει στην εκκλησία της Sacre-Coeur ή στο Γαλλικό Προξενείο. Ο μητροπολίτης Χρυσόστομος δεν δέχθηκε, λέγοντας ότι σαν καλός ποιμένας είχε χρέος να μείνει κοντά στο ποίμνιό του. Όταν η περίπολος έβγαινε από τη Μητρόπολη, ένα αυτοκίνητο στο οποίο επέβαιναν ένας Τούρκος αξιωματικός και δύο στρατιώτες, με τις λόγχες πάνω στα όπλα, σταμάτησε μπροστά από το μητροπολιτικό κτίριο. Ο αξιωματικός ανέβηκε επάνω και διέταξε τον μητροπολίτη να τον ακολουθήσει στον Νουρεντίν πασά, τον στρατιωτικό διοικητή. Βλέποντας ότι απάγεται ο μητροπολίτης, είπα στους άνδρες της περιπόλου να πάρουμε από πίσω το αυτοκίνητο. Φθάσαμε μπροστά στον Μεγάλο Στρατώνα, όπου βρισκόταν ο στρατιωτικός διοικητής, ο στρατηγός Νουρεντίν. Ο αξιωματικός που συνόδευε τον Χρυσόστομο, τον οδήγησε μπροστά στον Νουρεντίν. Σε δέκα λεπτά, και ενώ ο Χρυσόστομος κατέβαινε, βγήκε στο μπαλκόνι του κτιρίου ο Νουρεντίν πασάς, ο οποίος απευθύνθηκε στους χίλους με χίλιους πεντακόσιους μουσουλμάνους, άνδρες και γυναίκες, που βρίσκονταν στην πλατεία· τους είπε ότι τους παραδίδει, τον μητροπολίτη, προσθέτοντας χαρακτηριστικά τις φράσεις: «Αν σας έκανε καλό, να του το ανταποδώσετε· αν σας έκανε κακό, να του κάνετε και εσείς κακό!»
Ο όχλος άρπαξε χωρίς χρονοτριβή τον Μητροπολίτη και τον οδήγησε πιο πέρα, μπροστά στο κομμωτήριο του Ismail, ενός Ιταλού προστατευόμενου· εκεί σταμάτησαν και τον έντυσαν με μία άσπρη μπλούζα που πήραν από τον κομμωτή· άρχισαν αμέσως να τον χτυπούν λυσσασμένα με γροθιές και με ξύλα, και να τον φτύνουν στο πρόσωπο· του τρύπησαν με μαχαιριές το σώμα· του ξερίζωσαν τη γενειάδα· του έβγαλαν τα μάτια· του έκοψαν τη μύτη και τα αυτιά.»
Πρέπει να σημειώσουμε, ότι η γαλλική περίπολος παρακολουθούσε τα γεγονότα μέχρι τη σκηνή που περιγράψαμε. Οι άνδρες που την αποτελούσαν (επρόκειτο για ναύτες), είχαν βγει έξω απ’ τα ρούχα τους, έτρεμαν χωρίς υπερβολή από την αγανάκτηση και ήθελαν να επέμβουν. Ο επικεφαλής, όμως, αξιωματικός, με το περίστροφο στο χέρι ακολουθούσε τις διαταγές που τους είχαν δοθεί και τους εμπόδισε να κάνουν οποιαδήποτε κίνηση. Στη συνέχεια, δεν είδαμε πια το Μητροπολίτη, που τον αποτελείωσαν σε μικρή απόσταση πιο πέρα». (Rene Puaux, «Ο θάνατος της Σμύρνης», Αθήνα 1992, σσ. 57-58).
«Στα Βουρλά το κακό ξεκίνησε στις 29 Αυγούστου. Μπήκαν οι Τούρκοι στα σπίτια μας και μας έβαλαν φωτιά. Αργότερα μας είπαν ότι ήταν αντάρτες και μετά ήρθε ο τακτικός στρατός και μας μάζεψε. Μας έπιασαν όλους μαζί, τον πατέρα μου τον έσφαξαν, τον αδερφό μου τον έκαψαν, τους νέους τους μάζεψαν και τους πήραν στην Ανατολή...»
«...Δυο μέρες και δυο νύχτες μείναμε όρθιοι στην παραλία περιμένοντας να μπούμε σε κάποιο πλοίο. Χιλιάδες κόσμος, απελπισμένος και εξαθλιωμένος, με μάτια άδεια απ τα όσα είχαμε δει και την ψυχή ματωμένη απ τον πόνο της απώλειας των αγαπημένων μας. Κάρα άδειαζαν πεθαμένους δίπλα μας, όπου έβρισκαν. Το βράδυ, όταν οι Τούρκοι άρχιζαν να βιάζουν και να κακοποιούν όποια γυναίκα έβρισκαν, οι Αμερικανοί άναψαν τους προβολείς των πλοίων και τους έριξαν πάνω μας, για να σταματήσουν κάπως το κακό. Φωνές ακούγονταν: "Τα γυναικόπαιδα να μπαρκάρουν πρώτα!" -θαρρείς και υπήρχε και κανένας άντρας ανάμεσά μας...»
«Έβλεπα τη Σμύρνη και τα Βουρλά να καίγονται και έδωσα έναν όρκο. Είπα, Βουρλά μου αγαπημένα δεν θα σας ξεχάσω ποτέ»
ΦΙΛΙΩ ΧΑΪΔΕΜΕΝΟΥ
(Βουρλά Ερυθραίας Μικράς Ασίας, 1899 - Αθήνα, Νέα Φιλαδέλφεια 2007) Γεννήθηκε τον 19ο αιώνα, έζησε όλον τον 20ο με όλα τα δεινά του και έφυγε από τη ζωή τον 21ο αιώνα, σε ηλικία 108 ετών... «ΤΡΕΙΣ ΑΙΩΝΕΣ ΜΙΑ ΖΩΗ» ο τίτλος του βιβλίου της, όπου, με τον μοναδικό της χαρισματικό τρόπο, διηγείται την πολυτάραχη μυθιστορηματική της ζωή... Από τις πιο γλυκές αναμνήσεις της πρώτης της ζωής, μέχρι τη φρίκη της Καταστροφής, τον Ξεριζωμό, την Προσφυγιά, τα Βάσανα του Αγώνα να στήσει καινούργια ζωή, με πολύ σκληρή δουλειά μέχρι τη νίκη και την Προκοπή... Δίχως να πάψει ούτε στιγμή τον αγώνα της για τη Διάσωση, Διάδωση, Δικαίωση της Μικρασιάτικης Μνήμης. Με την επιμονή της και το πείσμα της -δεν δίστασε να χτυπήσει ακόμα και την πόρτα του πρωθυπουργού της εποχής- ίδρυσε το Μουσείο του Μικρασιατικού Ελληνισμού (που σήμερα έχει πια το όνομά της), συγκεντρώνοντας εκεί Κειμήλια Μικρασιατών Προσφύγων απανταχού της Γης...
...Νιώθοντας πια πως έκανε το Χρέος της, έφυγε ήσυχη κι ευτυχισμένη, ήρεμα, στο σπίτι της, στον ύπνο της και στ' όνειρό της μέσα, με το υπεραιωνόβιο μυαλό της ακόμα τετραπέρατο, λαμπερό, φωτεινό, δυναμικό, εμπνευσμένο...
Πρότυπο Μικρασιάτισσας Γυναίκας, η γιαγιά Φιλιώ, γιαγιά όλων μας, δίδαξε Ήθος, Αξιοπρέπεια, Περηφάνεια, τιμώντας την Καταγωγή της και συμβολίζοντας και δοξάζοντας το χαρακτήρα και την προσωπική ιστορία του μέσου Μικρασιάτη Πρόσφυγα, τον Πολιτισμό και την ιδιαίτερη Ποιότητα των Ελλήνων της Ανατολής.
Αγαπητοί φίλοι του Ραδιοφωνικού Θεάτρου, απόψε με αφορμή τη συμπλήρωση εκατό χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή, θα σας παρουσιάσω το έργο του Κώστα Τρυπάνη Οι πρόσφυγες του 1922.
Η υπόθεση (με λίγα λόγια):
Το έργο παρουσιάζει τις περιπέτειες μιας οικογένειας Μικρασιατών Ελλήνων που ζουν στην ελεύθερη πλέον από τον ελληνικό στρατό Σμύρνη. Οι αμέριμνες ημέρες, οι έρωτες και η μέθη της νίκης δίνουν σταδιακά τη σκυτάλη στην αγωνία, στον "Υπέρ Πάντων Αγώνα", στην καταστροφή και στη σκληρή πραγματικότητα της προσφυγιάς.
(Λόγια του συγγραφέα από τον από τον πρόλογο του βιβλίου)
Όταν γείρει προς τη δύση η ζωή, η μνήμη γυρίζει στα νεανικά χρόνια και μας παρορμά να ζωντανέψουμε και πάλι και να διασώσουμε κάτι από τις συγκλονιστικές εμπειρίες που δοκιμάσαμε τότε. Έτσι κι εμένα οι σκέψεις στράφηκαν στα δοξασμένα και τραγικά χρόνια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, που για την Ελλάδα τελείωσε με την Μικρασιατική καταστροφή του 1922, και έγραψα το θεατρικό έργο "Οι πρόσφυγες" με την ελπίδα να δώσω κάτι από τα γεγονότα και την ατμόσφαιρα της εποχής εκείνης. [...]
Ο Τρυπάνης γεννήθηκε στη Χίο και τελείωσε εκεί το περίφημο Α΄ Γυμνάσιο αρρένων της Χίου, διάδοχο της Σχολής της Χίου. Ο πατέρας του, Αθανάσιος, επέμενε ο Κωνσταντίνος να γίνει δικηγόρος, οπότε σπούδασε νομική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Τότε όμως ο πατέρας του απεβίωσε, οπότε ο Κωνσταντίνος άλλαξε σε σπουδές φιλολογίας και πήρε το διδακτορικό του το 1937. Συνέχισε ωστόσο τις σπουδές του στα πανεπιστήμια του Βερολίνου και του Μονάχου.
Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, ο Τρυπάνης εκλέχθηκε υφηγητής της φιλοσοφικής σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών το 1939. Από το 1939 μέχρι το 1945 δίδαξε εκεί, με μία διακοπή για να πολεμήσει με τον ελληνικό στρατό στο αλβανικό μέτωπο. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής συνήθιζε να αψηφά τη βραδινή απαγόρευση της κυκλοφορίας για να έχει μακρές λογοτεχνικές συζητήσεις με τον διανοούμενο Γεώργιο Κατσίμπαλη, φίλο γενεών Ελλήνων ποιητών, με αποτέλεσμα να γνωρίσει και τη νεότερη ελληνική λογοτεχνία σε βάθος που δεν θα μπορούσε να αποκτήσει με άλλο τρόπο εκείνη την εποχή. Το 1947 ο Τρυπάνης εγκαταστάθηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου δίδαξε στο Κολέγιο Έξετερ του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης ως Καθηγητής στην έδρα «Bywater and Sotheby» Βυζαντινής και Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας μέχρι το 1968. Στην Αγγλία ο Τρυπάνης γνώρισε τον ποιητή και κριτικό λογοτεχνίας Ίαν Φλέτσερ (1920-1988). Το 1968 ο Τρυπάνης εγκαταστάθηκε στο Σικάγο, αφού είχε ήδη διατελέσει επισκέπτης καθηγητής σε διάφορα αμερικανικά πανεπιστήμια και είχε δώσει διαλέξεις στα πανεπιστήμια της Βιέννης, της Νέας Υόρκης, του Σίδνεϊ και του Χάρβαρντ. Στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου δίδαξε κλασική φιλολογία μέχρι το 1974. Τότε, μετά την πτώση της δικτατορίας στην Ελλάδα, επέστρεψε στην Ελλάδα. Το ίδιο έτος εκλέχθηκε τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και, μετά από μία τυχαία συζήτηση σε ένα επίσημο δείπνο με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, δέχθηκε την πρότασή του να αναλάβει το Υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών, οπότε εκλέχθηκε βουλευτής επικρατείας και υπηρέτησε στο υπουργείο μέχρι το 1977. Ο Τρυπάνης ίδρυσε την «Εταιρεία Ρωμαϊκών Σπουδών» και το 1986 διετέλεσε Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών. Παρέμεινε στην Ελλάδα μέχρι τον θάνατό του. Πέθανε στην Αθήνα σε ηλικία 84 ετών.
Ήταν έγγαμος και είχε μία κόρη από τον δεύτερο γάμο του. Υπήρξε καλός παίκτης αντισφαίρισης και πρωταθλητής του κολεγίου του στην τοιχοσφαίριση (σκουός) μέχρι την ηλικία των 50 ετών Το έργο του
Ο Κωνσταντίνος Τρυπάνης άφησε πίσω του ένα επιστημονικό έργο που εκτείνεται σε όλο το εύρος της ελληνικής φιλολογίας, από τον Όμηρο ως τα βυζαντινά γράμματα και από τους κλασικούς χρόνους ως τη νεότερη γλώσσα και λογοτεχνία, ένα έργο που ολοκληρώνουν οι μεταφράσεις του. Από την άλλη πλευρά, απετόλμησε, πιθανώς μετά από παρότρυνση του Φλέτσερ, να γράψει ο ίδιος και να εκδώσει ποίηση στην αγγλική γλώσσα. Παρότι η ποίηση αυτή έχει πλέον ξεχαστεί, στην εποχή του δέχθηκε επαίνους από την κριτική, με δύο από τις συλλογές του (The Stones of Troy και The Cocks of Hades) να αποσπούν τη διάκριση της Poetry Book Society και το Βραβείο Heinemann της Βασιλικής Εταιρείας Λογοτεχνίας. Η ποίηση του Τρυπάνη επαινέθηκε επίσης από προσωπικότητες του χώρου όπως ο Αμερικανός ποιητής Θήοντορ Ρέτκη, ο Αγγλοαμερικανός Ουίσταν Ώντεν και ο Βρετανός Τζων Γουέιν[8], ενώ κίνησε και το ενδιαφέρον του Τόμας Στερνς Έλιοτ. Στην Αγγλία, ο Τρυπάνης άρχισε να αναπτύσσει ένα δικό του ποιητικό κύκλο. Πολλά από τα ποιήματα του Τρυπάνη έχουν ως θέμα τους τα καλλιτεχνήματα, την ιστορία και τη μυθολογία της αρχαιότητας, ιδίαιτερα της κλασικής Ελλάδας και Ρώμης, αν και κάποια επικεντρώνονται σε πλευρές και γεγονότα της σύγχρονής του εποχής. Ποιητικές συλλογέςPedasus: Twenty-four Poems (1955) (περιορισμένη έκδοση, 150 αντίτυπα) The Stones of Troy (1957) The Cocks of Hades (1958) Pompeian Dog (1964) Grooves in the Wind (1964) (επιλογές από τις The Stones of Troy και The Cocks of Hades, συν ένα νέο ποίημα) The Elegies of a Glass Adonis (1967) (περιορισμένη έκδοση, 450 αριθμημένα αντίτυπα, το καθένα υπογεγραμμένο από τον συγγραφέα) The Glass Adonis (1972) (εμπεριέχει και τις Elegies of a Glass Adonis)
Στην ελληνική γλώσσα δημοσιεύθηκαν οι ποιητικές συλλογές του:Ταρτησσός φαναγόρεια Αλεξάνδρεια εσχάτη (1945) Σκιάς όναρ (εκδ. «Βιβλιοπωλείον της Εστίας», Αθήνα 1986, 80 σελ.) Καταλεπτόν (1991) Σωρός (1992) Θεατρικό έργοΟι πρόσφυγες («Εκδόσεις των φίλων», Αθήνα 1983, 88 σελ., ISBN 9780002891400) ΜεταφράσειςΚαλλίμαχος, Aetia, Iambi, lyric poems, Hecale, minor epic and elegiac poems, and other fragments (1975) Sophocles, the Three Theban Plays (1986) Λογοτεχνική κριτική και επιμέλειεςΑλεξανδρινή ποίηση (1943) Medieval and Modern Greek Poetry (Μεσαιωνική και νεότερη ελληνική ποίηση, 1951) Ρωμανός, Sancti Romani Melodi Cantica. I: Cantica genuina (1963· επιμέλεια, με βάση την προπαρασκευή του δασκάλου του, καθηγητή Πάουλ Μάας [Paul Maas]) Fourteen Early Byzantine Cantica (Βιέννη, 1968· κριτική έκδοση, αφιερωμένη στον εκλιπόντα Πάουλ Μάας, που είχε την προπαρασκευή του υλικού) Ρωμανός, Sancti Romani Melodi Cantica. II: Cantica dubia (1970· επιμέλεια, με βάση την προπαρασκευή του εκλιπόντος δασκάλου του, Πάουλ Μάας) The Penguin Book of Greek Verse (1971) (επιμέλεια) The Homeric Epics (1977) Greek Poetry, from Homer to Seferis (1981, σε ελλην. έκδοση: Ελληνική ποίηση − Από τον `Ομηρο ως τον Σεφέρη, εκδ. «Βιβλιοπωλείον της Εστίας», Αθήνα 1990, 426 σελ., ISBN 9780000505781) Ο αττικισμός και το γλωσσικό μας ζήτημα (εκδ. «Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων», Αθήνα 1984, 63 σελ., ISBN 9780007133567)
Η μεταφορά έγινε από το κανάλι Ναταλία Δεδουσοπούλου:
Aπό τα μέσα Ιουλίου του 1922, δε παίζει πια ελληνικός θίασος. Η άλλοτε κοσμοπολίτις, η εύθυμη, η θεατρόφιλη Σμύρνη έχει χάσει τη χαρά και τον ζωντανό εκείνο παλμό, χαρακτηριστικό του αισιόδοξου και θυμόσοφου ελληνισμού της Ιωνίας . Η πολιτική κατάσταση ασαφής και σκοτεινή. Η στρατιωτική, αινιγματική και αβέβαιη. Η ζωή άτονη, φοβισμένη...
Δυο εβδομάδες πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή, καταφτάνει στη Σμύρνη ιταλικός μελοδραματικός θίασος με τον διάσημο τενόρο Ντέλ Ρύ και την φημισμένη υψίφωνο Σαρατζάνη. Αρχίζει τις παραστάσεις στις 12 Αυγούστου, ο θίασος της Κυβέλης Ανδριανού . Το εισιτήριο της πρώτης θέσης 200 γρόσια, 150 γρόσια της δεύτερης και 75 γρόσια του εξώστη. Ο θίασος ανεβάζει το «Τροβατόρε», την «Τόσκα», τον «Ερνάνη» τους «Παλιάτσους» την «Καβαλλερία Ρουστικάνα» τον «Αντρέ Σενιέ», το «Ριγκολέττο», τον «Φάουστ». Στις 20 Αυγούστου – τελευταία παράσταση- λαμβάνει μέρος κι ο βαθύφωνος Βλαχόπουλος.
Το φιλόμουσο όμως σμυρναϊκό κοινό αραιό! Ο βραχνάς της επικείμενης θύελλας, βαρύς, καταθλιπτικός … Η ελληνική άλκη καταπονημένη καταβάλλει την ύστατη προσπάθεια.
Το Μέτωπο καταρρέει. Η ατσάλινη ασπίδα των Ακριτών λυγίζει. Απ’ τις λευτερωμένες με τόσο αίμα πόλεις της Ανατολής, μαύρος χείμαρρος, αρχίζουν να οδεύουν προς τη Σμύρνη τα καραβάνια των προσφύγων. Οι στρατιώτες μας, που πριν τριάμισι χρόνια, έφερναν, κάποιο πρωινό του Μάη, με τον αγνό τους ενθουσιασμό την Ανάσταση του Γένους, γυρνούν από τους δρόμους των Θριάμβων και των Τροπαίων τσακισμένοι, ηττημένοι.
Η Ελληνική Σμύρνη ψυχορραγεί. Βαρύ και εφιαλτικό κάποιο σύννεφο θα περάσει σε λίγο για να καλύψει κάθε ίχνος, κάθε σημάδι, το κάθε τι της αιώνια ελληνικής Σμύρνης.
Το ψιθύρισμα της Μελπομένης και της Θάλειας για τελευταία φορά θα ακουστεί στο θέατρο «Σπόρτινγκ».
20 Αύγουστου 1922
Παίζεται η «Αΐντα» του Βέρντι. Συμβολικότερο έργο και ιδιαίτερα συμβολικότερο φινάλε δε θα μπορούσε να σταθεί για την άτυχη πρωτεύουσα της Ιωνίας. Η σκλάβα που πεθαίνει στο υπόγειο, δεν θα είναι τούτη τη φορά η σκλάβα της Αιθιοπίας. Θα είναι η πεντάμορφη Ιωνική Κόρη, που θα οδεύσει στον τάφο με τον υπέροχο επιθανάτιο ύμνο:
«Χαίρε, γη!...»
(από το βιβλίο «Το Θέατρο στη Σμύρνη 1657-1922» / Χρήστου Σωκρ. Σολομωνίδη, Αθήνα,1954)
ΑΡΙΣΤΕΡΑ αναμνηστική φωτογραφία που εμφανίστηκε στο Αφιόν-Καραχισάρ την 23-04-1922, και εμφανίζει τον τότε Λοχία Δημήτριο Τελίδη από την Δράμα (δωρεά κ.Αλτζερίνου Παναγιώτη).
ΔΕΞΙΑ φωτογραφία της 27-03-1921 που εμφανίζει την πρώτη συνάντηση των αδελφών Κων-νου και Ηρακλή Πετρομιχελάκη ύστερα από 19 μήνες στην πόλη της Σμύρνης, καθώς υπηρετούσαν σε διαφορετικές Μονάδες στην Μικρά Ασία (δωρεά κ.Αλτζερίνου Παναγιώτη).
έντονες μυρωδιές κανέλας, γαρύφαλλου και λίγο παραπάνω κονιάκ, για να αρχίσει το ταξίδι μας στο κοσμοπολίτικο αυτό μέρος. Από τις ετοιμασίες των μαγαζιών στον Φραγκομαχαλά, μέχρι τον ήχο των καμπαναριών στις εκκλησιές. Μία διαδρομή διαφορετική από όσα έχουμε συνηθίσει στη χώρα μας.
Την Παραμονή των Χριστουγέννων εμφανίζονται στα μαγαζιά τα λεγόμενα τουμπελέκια (ξύλινα τύμπανα), τρίγωνα και χάρτινα φαναράκια, τα οποία ήταν ο απαραίτητος εξοπλισμός για τα κάλαντα των παιδιών. Ιδιαίτερα τα τουμπελέκια, αγορασμένα από εργαστήρια αγγειοπλαστικής στολίζονταν από χάντρες σε διάφορα σχέδια, ενώ αργότερα έμπαινε και το τεντωμένο δέρμα, το οποίο θα χτυπούσαν. Μάλιστα, το καλύτερο δέρμα λέγεται πως ήταν αυτό των γατιών! Όλες οι νοικοκυρές φύλαγαν τις γάτες τους με προσοχή μέσα στο σπίτι, όταν έρχονταν αυτές οι επικίνδυνες μέρες! Οι Σμυρναίοι έδιναν σε όσους έλεγαν τα κάλαντα το μεταλλίκι (νόμισμα), αλλά τους φίλευαν και με φοινίκι για τον κόπο τους.
Παράλληλα, γύρω από το τζάκι, οι γιαγιάδες συνήθιζαν να φουσκώνουν τα μυαλά των παιδιών με ιστορίες για καλικάντζαρους. Ενώ οι ανώτερες τάξεις δεν έδιναν σημασία σε τέτοια προλήψεις, οι κατώτερες επέμεναν πως έπρεπε να πάρουν τις προφυλάξεις τους. Για παράδειγμα, όσα παιδιά γεννιούνταν ανήμερα Χριστουγέννων, τα θεωρούσαν καταραμένα και ότι θα γίνουν καλικάντζαροι. Προκειμένου λοιπόν να αποτρέψουν το κακό, έκαιγαν τα νύχια του μωρού, με τη σκέψη πως καλικάντζαρος χωρίς νύχια δεν γίνεται! Τέτοιου είδους ιστορίες πήγαιναν από γενιά σε γενιά και κάθε Χριστούγεννα ξαναζωντάνευαν μέσω των αφηγήσεων.
Τα Μαγαζιά στη Σμύρνη
Τα Χριστούγεννα στη Σμύρνη προϋποθέτουν και μία κατάλληλη προετοιμασία των μαγαζιών και των εμπορικών δρόμων. Τα κοσμηματοπωλεία είχαν πολλή δουλειά, καθώς τα χρυσαφικά ήταν πολυζήτητα εκείνες τις ημέρες. Συγχρόνως, τα ζαχαροπλαστεία έβγαζαν τους λεγόμενους νουγκάδες, που ήταν σαν μαντολάτο με πράσινο φυστίκι ή φουντούκι και φλούδα πορτοκαλιού. Σειρά έπαιρναν τα μελομακάρονα, οι δίπλες, οι λουκουμάδες και οι κουραμπιέδες.
Σε ειδικά μαγαζιά πουλούσαν το σουσαμόλαδο, το οποίο έφτιαχναν τρίβοντας το περίφημο σουσάμι της Λήμνου. Μεγάλη κίνηση είχε και το Γεμίς Τσαρσί, η σκεπαστή αγορά! Εκεί πουλούσαν τα πιο διαλεχτά φρούτα, αλλά και ό,τι άλλο έβαζε ο νους. Μάλιστα, προϊόντα όπως αλεύρι, ζάχαρη, ρύζι και κρέας έμπαιναν σε ένα καλάθι για τους φτωχούς, το οποίο το τοποθετούσαν έξω από την πόρτα τους. Μεγαλομαγαζάτορες συγκέντρωναν πολλές φορές χρήματα, με σκοπό να βοηθήσουν αυτές τις άγιες μέρες τους συνανθρώπους τους.
Το Χριστουγεννιάτικο Τραπέζι
Μετά την πρωινή λειτουργία, το πρωινό περιελάμβανε ένα πιάτο πατσά ή σούπα με αυγολέμονο, λουκουμάδες και μελομακάρονα. Τα Χριστούγεννα στη Σμύρνη παρέμεναν σε κάθε περίπτωση παραδοσιακά. Οι νοικοκυρές περνούσαν ατελείωτες ώρες στην κουζίνα και ετοίμαζαν το φαγητό: γαλοπούλα παραγεμισμένη ή μοσχάρι, γαρνιρισμένα με πατάτες, τα οποία έστελναν στο φούρνο της γειτονιάς. Πάντα όμως πριν το τραπέζι, έψελναν τον χριστουγεννιάτικο ύμνο.
Το απομεσήμερο πια, μετά το φαγητό, βρίσκανε την ευκαιρία να βγούνε στη γύρα οι Τουρκόγυφτοι (όπως τους έλεγαν τότε), οι αρκουδιάρηδες, καθώς και οι μαϊμουδιάρηδες με τις μαϊμούδες τους. Τότε, τα παιδιά ξεχύνονταν στις γειτονιές και χόρευαν με αυτές τις παιχνιδιάρικες μελωδίες. Όταν πλέον έφθανε το βράδυ, γίνονταν και οι επισκέψεις στους εορτάζοντες Χρήστους και Χριστίνες. Έτσι, κυλούσαν τα Χριστούγεννα στην Σμύρνη, με γλυκές γεύσεις και μουσικές που έφερναν γαλήνη στις καρδιές των ανθρώπων.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Χριστούγεννα στη Σμύρνη. Αναρτήθηκε από: www.iellada.gr (Τελευταία Πρόσβαση: 2/12/2020)
Εκατό χρόνια πριν – Χριστούγεννα στη Σμύρνη των ονείρων. Αναρτήθηκε από: www.slpress.gr (Τελευταία Πρόσβαση: 2/12/2020)
