Για τα οικονομικά της Μακεδονίας δεν υπάρχουν πολλές ιστορικές πηγές παρά μόνο κάποιες φορολογικές. Κυριότερη πηγή αποτελούν τα αρκετά νομίσματα που κόπηκαν την εποχή του Φιλίππου και του Αλεξάνδρου.
 |
| Νομίσματα της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρου |
Τα οικονομικά της Μακεδονίας δεν ήταν ανθηρά κατά την έναρξη της εκστρατείας στην Περσία. Το ταμείο γενικά ήταν φτωχό. Τα χρήματα του έφταναν μόνο για 30 ημέρες! Στα ταμεία υπήρχαν μόλις 60 τάλαντα (Αριανός). Το βασικό οικονομικό πρόβλημα όμως ήταν το δημόσιο χρέος που ανερχόταν σε 500 τάλαντα, στα οποία προστέθηκαν άλλα 800. Επί της ουσίας δηλαδή όταν ο Αλέξανδρος ξεκίνησε για την Ασία δεν υπήρχε χρηματικό απόθεμα στα ταμεία του, αυτό σήμαινε ένα υψηλό ρίσκο σε συνδυασμό με το χρέος. Ταυτόχρονα όμως υπήρχε και η πιθανότητα εάν δεν έκανε επιθετική κίνηση να βυθιζόταν η Μακεδονία σε οικονομική κρίση. Η ανεπάρκεια των πόρων όμως δυνάμωσε το κίνητρο της νίκης.
Οι εκστρατείες στη Βαλκανική, οι πολεμικές επιχειρήσεις στη Θράκη και η κατάληψη της Θήβας είχαν αποφέρει κέρδη 440 τάλαντα από εκποίηση των λαφύρων. Ο Αλέξανδρος πήρε επίσης και 100 τάλαντα που χρωστούσαν οι Θηβαίοι στους Θεσσαλούς (Διόδωρος). Το έλλειμμα των 500 ταλάντων οφειλόταν σε μεγάλα δημόσια έργα και στις πολεμικές προετοιμασίες που γινόταν όταν ο Αλέξανδρος ανέλαβε και σε άλλες δραστηριότητες του Φιλίππου.
Μια στρατιά όμοια με αυτή που εκστράτευσε στην Ανατολή έπρεπε, όπως είναι λογικό, να διαθέτει άφθονα χρήματα. Τα χρήματα χρειάζονταν όχι μόνο για τη μισθοδοσία των στρατιωτών (εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι δεν έπαιρναν όλοι τα ίδια χρήματα) αλλά και για τον οπλισμό, τη συντήρηση των καταπελτών και των πολιορκητικών μηχανών, καθώς επίσης και του στόλου. Συνολικά υπολογίζεται ότι απαιτούνταν 3.600 τάλαντα για τη μισθοδοσία και 1.000-2.000 για το στόλο. Ο προϋπολογισμός έφτανε ίσως τα 2.000 τάλαντα (σημερινά χρήματα ίσως 120.000.000 ευρώ για μισθούς 35.000 και πλέον στρατιωτών! Όλα αυτά τα χρήματα ήταν δύσκολο να εξασφαλιστούν πριν την κατάκτηση της Περσίας, εύκολο όμως μετά από αυτή…
Δεν έλλειψε επίσης και η στρατιωτική πρόνοια. Τα παιδιά των οποίων ο πατέρας έπεφτε στο πεδίο της μάχης έπαιρναν εφάπαξ αποζημίωση και σύνταξη το μισθό του πατέρα τους. Ενώ ακόμη, όση δεν ήταν σε θέση να πολεμήσουν έπαιρναν σύνταξη ανώτερη του μισθού τους. Δηλαδή μετά την εκστρατεία όσοι επαναπατρίζονταν έπαιρναν υψηλές αποζημιώσεις ως απόμαχοι.
Ο Αλέξανδρος δύο χρόνια μετά την έναρξη της εκστρατείας θα έβαζε χέρι στους θησαυρούς του Δαρείου. Κάτι τέτοιο όμως θα αργούσε να γίνει… Πως λοιπόν κατάφερε να συνεχίσει και να μην εγκαταλείψει εξαιτίας της έλλειψης πόρων;
Το πιθανότερο ήταν η τροφοδοσία να γινόταν από τα πλούσια μέρη που περνούσε, από τις ίδιες της ανθηρές πόλεις της Μικράς Ασίας. Απαίτησε οικονομική συμμετοχή στην εκστρατεία. Ο Αλέξανδρος αντί να εισπράττει το μισητό φόρο όπως έκαναν οι Πέρσες επανέφερε το θεσμό των συντάξεων ως εισφορά κάθε πόλης για την εξασφάλιση της ελευθερίας της και ως συμμετοχή της στον αγώνα εναντίων των Περσών. Μία ή άλλη ίσως, με τη διαφορά για τους Ίωνες ότι τώρα τα χρήματα προοριζόταν για ένα στρατό και ένα κράτος που πάλευε για την αποτίναξη του περσικού ζυγού από τη ράχη τους. Ο φόρος που κατέθεταν όμως δεν είχε καμία σχέση με το δυσβάσταχτο προγενέστερο φόρο που τους είχε επιβληθεί από τη Β΄ Αθηναϊκή Συμμαχία. Σε καμία περίπτωση δεν παρακώλυσε το δικαίωμα των ελληνικών πόλεων της Ιωνίας να παράγουν νομίσματα.
Δινόταν εξτρά αποζημιώσεις έτσι για παράδειγμα το 330 π.Χ. μετά την απόλυση των Ελλήνων στρατιωτών δόθηκε από το θησαυροφυλάκιο του Δαρείου ένα τάλαντο (6.000 δραχμές) σε κάθε αξιωματικό και 1.000 δραχμές σε κάθε οπλίτη. Επιπρόσθετα υπάρχουν υπόνοιες ώστε η λειτουργία τους τότε να είχε διακοπεί. Στη μισθοδοσία υπήρχε ανισότητα. Το άνοιγμα των μισθών στις εκστρατείες μεταξύ ανωτέρων-κατωτέρων θα έφτανε μέχρι τις 7,5 φορές, ενώ ο μισθός του στρατιώτη εδάφους ήταν χαμηλότερος από αυτόν του έφιππου (έπαιρνε τα τριπλάσια). Όσοι επίσης έκαναν εξαίρετες πράξεις έπαιρναν εξτρά χρήματα σαν πριμ! Οι μισθοί ανέβηκαν στα ύψη μετά την κατάκτηση της Περσίας και καθ’ οδόν για την Ινδία εξαιτίας του πλούτου της Ασίας που πέρασε σε ελληνικά χέρια. Ο μακεδονικός στρατός ήταν φυσικά εθνικός και όχι μισθοφορικός, η μίσθωση του προέκυψε όταν άρχισαν να συγκεντρώνονταν μεγάλα χρηματικά στα ταμεία.
Επιπλέον, κάθε νίκη θα έφερνε πλούσια λάφυρα! Ο Αλέξανδρος μοίραζε αφειδώς τα λάφυρα από τις εκστρατείες. Ο θησαυρός στην ακρόπολη των Σάρδεων για παράδειγμα έλυσε πολλά προβλήματα στην πρώτη φάση της εισβολής. Οι Σάρδεις ήταν αυτές που διεύρυναν την οικονομική θέση του Αλεξάνδρου. Τα πρώτα χρυσά νομίσματα κόπηκαν στις Σάρδεις μετά τη νίκη στο Γρανικό (οι Μακεδόνες οικειοποιήθηκαν τους θησαυρούς των Αχαιμενίδων που ήταν σε θησαυροφυλάκια ως λάφυρα πολέμου) Οπωσδήποτε όταν θα υπήρχε ανάγκη θα επιβάλλονταν στους κατακτημένους ή απελευθερωμένους στρατιωτικές εισφορές.
Ο Αλέξανδρος θα αποδεικνύονταν δεινός στη διαχείριση των οικονομικών. Πριν ακόμη λάβουν σάρκα και οστά οι διάφορες οικονομικές θεωρίες θα λειτουργούσε σαν οπαδός του Keynes εφόσον δεν ήταν οπαδός της λιτότητας αλλά της ζήτησης, των δημοσίων επενδύσεων και ενός ελεγχόμενου πληθωρισμού. Δεν κατέστρεφε τις υποδομές που κατακτούσε αλλά τις βελτίωνε και τις αξιοποιούσε. Άφησε επίσης ανέπαφη τη διοικητική διάρθρωση της Περσίας και συνέχισε την ομαλή λειτουργία της μετά την κατάκτηση. Το εκπληκτικό ήταν ότι σύναψε και δάνεια, εκμεταλλευόμενος τον πληθωρισμό που ως γνωστό ευνοεί το δανειολήπτη!
Πρέπει ακόμη να πούμε ότι η δραχμή έγινε γρήγορα το δολάριο ή το ευρώ της εποχής. Οι Μακεδόνες διέθεταν άφθονο χρυσό από τα χρυσορυχεία της Μακεδονίας και της Θράκης (Όλυνθος, Παγγαίο) αλλά και από τις κατακτήσεις. Έτσι η δραχμή ήταν το διεθνές και πανίσχυρο νόμισμα ονομάστηκαν Φίλιπποι ή Αλέξανδροι ανάλογα από τον ποιον απεικόνιζαν. Δραχμή και νόμισμα εξελίχθηκαν σε ταυτόσημες έννοιες. Πριν την εκστρατεία συνέρεαν χρήματα και από τα μεταλλεία του Παγγαίου. Σχετικά με τα μεταλλεία του Παγγαίου όμως θα πρέπει να πούμε ότι η απόδοση τους ίσως να μην ήταν ικανοποιητική ώστε να καλύψει ένα τόσο μεγάλο εγχείρημα
Ο βασιλιάς της Μακεδονίας είχε αναθέσει τη διαχείριση του γενικού ταμείου στον παιδικό του φίλο τον Άρπαλο. Ο Άρπαλος ήταν συμμαθητής του Αλεξάνδρου στη Μίεζα. Όντας ασθενικός στο σώμα (ανάπηρος) δεν είχε τα κατάλληλα σωματικά προσόντα γεγονός το οποίο τον καθιστούσε ανίκανο για πολεμικούς σκοπούς. Ο Αλέξανδρος έχοντας τυφλή αφοσίωση στην έννοια της φιλίας, παρέβλεπε τις κατηγορίες εναντίων του Άρπαλου για αλαζονική συμπεριφορά και ατασθαλίες, διατηρώντας τον στη θέση του γενικού διαχειριστή του βασιλικού θησαυροφυλακίου.
Όπως αποδείχτηκε όμως στην πορεία ο Αλέξανδρος στην περίπτωση του χωλού Άρπαλου έβαλε το λύκο να φυλάει τα πρόβατα! Ο Άρπαλος διέφυγε κλέβοντας πολλά χρήματα λίγο πριν από τη μάχη της Ισσού. Ο θησαυροφύλακας του Αλεξάνδρου ήξερε πως να αρπάξει τη ζωή από τα μαλλιά και να μην αφήσει καμιά χαρά της να μην πάει χαμένη!
Εικόνα: Αρχαία νομίσματα της εποχής του Μ. Αλεξάνδρου.
-Ο
Παύλος Παπαδόπουλος γεννήθηκε το 1978 στη Δράμα, μεγάλωσε στις Σέρρες και έζησε
στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Από το 1996 εργάζεται στο δημόσιο σε διάφορες
διοικητικές θέσεις. Είναι απόφοιτος της Σχολής Αξιωματικών της Ελληνικής
Αστυνομίας, της Σχολής Αστυφυλάκων της Αστυνομικής Ακαδημίας, της Σχολής
Επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης ΕΛ.ΑΣ., και της Σχολής Ελληνικού Πολιτισμού, του
Τμήματος Ανθρωπιστικών. Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Μιλάει
Αγγλικά και Γερμανικά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου