Σε κάθε σπίτι, σε κάθε μπαλκόνι, κάθε πρώτη του Μάη, ένα στεφάνι από αγριολούλουδα, βότανα και πράσινα κλήματα, στέκεται ταπεινά στην είσοδο. Και όμως αυτό το φαινομενικά απλό στόλισμα είναι κάτι πολύ περισσότερο: είναι τελετουργία, είναι αρχέγονη ιερουργία.
Η Πρωτομαγιά, έτσι όπως τη βιώνουμε στο λαϊκό φαντασιακό δεν είναι νεωτερική εφεύρεση. Είναι επιβίωση ενός πανάρχαιου εθίμου: η ετήσια ανακύκλωση της φύσης, η αναγέννηση της ζωής, ο κύκλος του θανάτου και της αφύπνισης, μεταμορφωμένος σε άνθος.
Ο Μάιος οφείλει το όνομά του στη θεά Μαία, μία από τις Πλειάδες, μητέρα του Ερμή. Αν και η λατρεία της Μαίας ως αυτόνομης θεότητας δεν είναι ευρέως τεκμηριωμένη στον ελλαδικό χώρο, το όνομά της συνδέεται με τη ρίζα μα- (μεγαλώνω, αυξάνω), μια λέξη που αποπνέει τη δυναμική της βλάστησης και της ανάπτυξης (Chantraine, Dictionnaire Étymologique de la Langue Grecque).
Η ίδια η εποχή της Πρωτομαγιάς σχετίζεται με πλήθος ανοιξιάτικων τελετουργιών στην αρχαιότητα: τα Ανθεστήρια προς τιμήν του Διονύσου, τα Αδώνια και τα Θαργήλια, γιορτές προσφοράς,, καθαρμού και συμφιλίωσης με τη φύση. Σε αυτές τις τελετές, το άνθος, το στεφάνι, το βότανο, η σιωπηλή έξοδος στη φύση, είχαν ρόλο ιερό. Δεν ήταν απλά σύμβολα της ωραιότητας, αλλά μέσα επικοινωνίας με τις εποχικές θεότητες της βλάστησης.
Όπως έγραφε ο Walter Burkert:
«Η ελληνική θρησκεία είναι θρησκεία των εποχών, της γονιμότητας, της αιώνιας επανόδου» (Greek Religion, 1985).
Το στεφάνι της Πρωτομαγιάς είναι ένας κύκλος. Ο κύκλος είναι το αρχέτυπο του αιώνιου, του θείου, της μη αρχής και του μη τέλους. Η μορφή του παραπέμπει στην αιώνια επιστροφή — τη βασική κοσμολογική αρχή της ελληνικής σκέψης. Εκείνη τη βασική κοσμολογική ιδέα της ελληνικής σκέψης, που βρίσκουμε από τον Ηράκλειτο μέχρι τον Νεοπλατωνισμό.
Μέσα στο απλό σχήμα του κύκλου κωδικοποιείται η οργιαστική, διονυσιακή μυσταγωγία της ζωής και του θανάτου, η φθορά και η αναγέννηση, η κάθοδος και η άνοδος της ψυχής. Ο Πυθαγόρας πρώτος έδωσε στον κύκλο αυτόν ψυχική και μεταφυσική σημασία, ως σύμβολο του μεταβατικού, αλλά αθάνατου στοιχείου του ανθρώπου, ενώ ο Πλάτων (στην Πολιτεία, στον Φαίδρο, στον Φαίδωνα) συνέδεσε τον κύκλο με την αιώνια επιστροφή των ψυχών, την ατραπό της μετεμψύχωσης και την κυκλική πορεία προς το Αγαθό.
Το στεφάνι, λοιπόν, αποτελεί ένα μικρό κοσμικό διάγραμμα. Στολισμένο με άνθη και βότανα του Μάη, γίνεται φορέας μιας αρχαίας μνήμης: της φυσικής ιερότητας και της αέναης συνέχειας της ζωής. Ένα φυτικό μαντάτο της αλήθειας ότι τίποτε δεν τελειώνει — μόνο μεταμορφώνεται. Όπως η φύση. Όπως η ψυχή.
Το ίδιο το στεφάνι συνιστά προσφορά και ταυτόχρονα προστασία. Όπως στην αρχαιότητα στεφάνωναν τα αγάλματα των θεών ή τις ερμαϊκές στήλες στους δρόμους, έτσι σήμερα στεφανώνουμε το σπίτι, σαν να του αποδίδουμε έναν μικρό ιερό τίτλο.Μια μαγική πράξη..
Στις περιοχές της Ηπείρου, της Θεσσαλίας, αλλά και σε νησιά του Αιγαίου, μέχρι και τον 20ό αιώνα, η συλλογή των λουλουδιών για το στεφάνι γινόταν πριν την ανατολή του ήλιου και με σιωπή, για να "μην ταραχθεί το ξόρκι". Παλαιά βοτανοσυλλεκτικά έθιμα, όπως τα ριζικάρια ή η «ανεράιδα του Μάη», επιβίωσαν αυτούσια — και προδίδουν έναν λαό που, ασυνείδητα ή όχι, συνεχίζει να ιερουργεί. Γιατί το ένστικτο του ιερού στη λαϊκή συνείδηση δεν ξεριζώνεται με διατάγματα. Όπως γράφει ο Νικόλαος Πολίτης:
«Ταύτα τα έθιμα διεσώθησαν ὑπὸ τῶν ἀγροτῶν, ὡς κληρονομία παλαιοτάτη, μὴ ἐξοβελισθεῖσα ἐκ τῆς ζωῆς» (Παραδόσεις, 1904, τόμ. Α΄).
Η σύγχρονη κοινωνία ίσως νομίζει πως δεν έχει ανάγκη από τελετές, πως είναι “μεταθρησκευτική”. Όμως, κάθε πρώτη του Μάη, κάθε φορά που κρεμάμε το στεφάνι στην πόρτα, δεν κοσμούμε τον χώρο. Δεν αποδίδουμε φόρο τιμής στην άνοιξη, επικαλούμαστε χωρίς να το κατανοούμε πλήρως το άφθαρτο στοιχείο της Φύσης. Σαν ασυνείδητοι ιερείς ενός αρχαίου κόσμου που δεν πέθανε ποτέ, αλλά επέζησε μέσα από τα άνθη, το χώμα και το φως.
Αν η Πρωτομαγιά μας συγκινεί ακόμη είναι επειδή την προσεγγίζουμε όχι με τον νου, αλλά με την ψυχή, με το ασυνείδητο του λαού μας, με εκείνη τη βαθιά μνήμη που διαπερνά τις θρησκείες και τους αιώνες. Γιατί πίσω από κάθε στεφάνι, πίσω από κάθε παιδικό γέλιο που κυλά σ' ένα ανθισμένο λιβάδι, κρύβεται η αιώνια ελληνική γραμμή. Όπως έγραψε ο Παλαμάς, «η αρχαία ψυχή ζει μέσα μας, άθελα, κρυμμένη».
Καλή Πρωτομαγιά!!!
Βιβλιογραφία
Γ. Μέγας, Ελληνικές Εορτές και Έθιμα της Λαϊκής Λατρείας, Εστία, 1957
Ν. Πολίτης, Παραδόσεις, τόμ. Α΄, Εστία, 1904
Walter Burkert, Greek Religion, Harvard University Press, 1985
Π. Χαντραίν, Dictionnaire étymologique de la langue grecque, CNRS Éditions
Πηδάλιον της Εκκλησίας, Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης, 1800
Πρακτικά Συνόδου Λαοδικείας (4ος αι.), Κανών 36
Ι. Χρυσόστομος, Κατά εθνικών εθίμων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου