ΠΡΩΤΗ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Κατά γενική ομολογία η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους στο πλαίσιο της ΄Δ Σταυροφορίας ήταν περισσότερο βάναυση από την άλωση από τους Τούρκους. Ο ορθόδοξος ελληνισμός βίωσε το μίσος και την μειονεξία των καθολικών σε πλήρη ανάπτυξη. Η εκτενής αφήγηση του Πατρός Μεταλληνού θα σας ταξιδεύσει στα γεγονότα ...

῾Η πρώτη ῞Αλωση

τῆς Πόλης*

ἀπὸ τοὺς Φράγκους

πρὶν 800 χρόνια

Τοῦ Πρωτοπρεσβυτέρου

π. Γεωργίου Μεταλληνοῦ

Καθηγητοῦ Πανεπιστημίου

῎ΑΝ ἡ 29η Μαΐου εἶναι ἡμέρα πένθους γιὰ τὸν ῾Ελληνισμό,

διότι φέρνει στὴ μνήμη μας τὴν ῞Αλωση τῆς Πόλης ἀπὸ

τοὺς ᾿Οθωμανοὺς τὸ 1453, ἄλλο τόσο ἀποφρὰς εἶναι γιὰ τὸ

Γένος μας καὶ ἡ 13η ᾿Απριλίου, διότι κατ᾿ αὐτὴν ἔπεσε ἡ Πόλη

τὸ 1204 στοὺς Φράγκους.

Τὸ δεύτερο γεγονὸς δὲν ὑστερεῖ καθόλου σὲ σημασία καὶ

συνέπειες ἔναντι τοῦ πρώτου. Αὐτὴ εἶναι σήμερα ἡ κοινὴ

διαπίστωση τῆς ἱστορικῆς ἔρευνας.

᾿Απὸ τὸ 1204, ἡ Πόλη, καὶ σύνολη ἡ Αὐτοκρατορία τῆς Νέας

Ρώμης, δὲν μπόρεσε νὰ ξαναβρεῖ τὴν πρώτη της δύναμη. Τὸ

φραγκικὸ χτύπημα ἐναντίον της ἦταν τόσο δυνατό, ποὺ ἔκτοτε

ἡ Κωνσταντινούπολη ἦταν «μιὰ πόλη καταδικασμένη νὰ χαθεῖ»

(῾Ελ. ᾿Αρβελέρ).

᾿Αξίζει, συνεπῶς, μιὰ θεώρηση τοῦ γεγονότος αὐτοῦ, ἔστω

καὶ στὰ περιορισμένα ὅρια ἑνὸς ἄρθρου.

* * *

1 ΣΤΙΣ 13 ᾿Απριλίου 1204, ἔπειτα ἀπὸ μιὰ πεισματικὴ καὶ

μακρόχρονη πολιορκία, κατελάμβαναν οἱ Φραγκολατίνοι

Σταυροφόροι τὴν Κωνσταντινούπολη.

– 2 –

῾Η χριστιανικὴ Αὐτοκρατορία τῆς Ρωμανίας/Βυζαντίου ἔσβηνε

κάτω ἀπὸ τὸ θανάσιμο πλῆγμα τῆς φραγκικῆς Δύσεως.

Τὸ γεγονὸς αὐτὸ ἦταν σημαντικότατο σὲ δύο κατευθύνσεις

α) ἐσωτερικά, διότι σφράγισε καθοριστικὰ τὴν περαιτέρω

πορεία τῆς Αὐτοκρατορίας καὶ

β) ἐξωτερικά, διότι καθόρισε ἐπίσης τελεσίδικα τὶς σχέσεις

μὲ τὴ Δύση, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν ἀνερχόμενη δύναμη τῶν ᾿Οθωμανῶν.

῾Η τραγικὴ ἱστορικὴ ἐπιλογὴ τοῦ Ρωμαίϊκου, ποὺ ἐκφράζεται

μὲ τὸν γνωστὸ ἐκεῖνο λόγο «κρειττότερον (...) φακιόλιον (...)

Τούρκων ἢ καλύπτρα λατινική», ὑποστασιώνεται στὰ 1204, ὅταν

πλέον ἀποκαλύπτονται ἀδιάστατα οἱ διαθέσεις τῆς Φραγκιᾶς

ἔναντι τῆς Ρωμαίϊκης ᾿Ανατολῆς.

᾿Απὸ τὸ 1095 ἀρχίζουν οἱ Σταυροφορίες, ἐκστρατεῖες δηλαδὴ

τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου τῆς Εὐρώπης, μὲ σκοπό, κατὰ τὶς

ἐπιφανειακὲς διακηρύξεις, τὴν ἀπελευθέρωση καὶ ὑπεράσπιση

τῶν ῾Αγίων Τόπων.

Στὶς ἐπιχειρήσεις αὐτές, ποὺ κράτησαν ὡς τὸ ΙΕʹ αἰῶνα,

πρωτοστατοῦσαν οἱ ἑκάστοτε Πάπες, διότι ἦσαν «ἱεροὶ πόλεμοι»

κατὰ τῶν ἀπίστων.

Βέβαια, ἡ ἔρευνα ἔχει ἐπισημάνει στὶς ἐκστρατεῖες αὐτὲς

καὶ ταπεινὰ ἐλατήρια, λ.χ. τυχοδιωκτισμό, δίψα πλουτισμοῦ κ.ἄ.

Εἶναι ὅμως σήμερα πέρα ἀπὸ κάθε ἀμφιβολία, ὅτι οἱ

Σταυροφορίες κύριο σκοπὸ εἶχαν τὴ φραγκικὴ κυριαρχία στὴν

᾿Ορθόδοξη ᾿Ανατολὴ καί, τελικά, τὴ διάλυση τῆς ᾿Ορθοδόξου

Αὐτοκρατορίας τῆς Νέας Ρώμης, ποὺ ἦταν τὸ ἐμπόδιο στὸν

ἐπεκτατισμὸ καὶ τὰ μονοκρατορικὰ σχέδια τῆς μετακαρλο-

μάγνειας Φραγκοσύνης.

Τὸ 1204, ἡ ῞Αλωση τῆς Πόλης ἀπὸ τοὺς Φράγκους, ἡ διάλυση

τῆς «Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας» καὶ ἡ ἐπακολουθήσασα

Φραγκοκρατία ἐπιβεβαιώνουν τὴν ἐκτίμηση αὐτήν.

* * *

2 ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ τοῦ 1204 συνδέονται μὲ τὴν Δʹ Σταυροφορία.

῾Η σχετικὴ βούληση γι᾿ αὐτήν, ἐκφράσθηκε τὸ 1199 μὲ τὴν

εὐλογία τοῦ πάπα ᾿Ιννοκεντίου Γʹ (1198-1216), «πνευματικοῦ

πατέρα» τῶν δύο βασικῶν ἐπεκτατικῶν μέσων τῆς φραγκο-

– 3 –

῾Ο Πάπας ᾿Ιννοκέντιος Γʹ

(1198-1216)

παπικῆς ἐξουσίας, τῆς «῾Ιερᾶς ᾿Εξετά-

σεως» (Inquisitio) καὶ τῆς Οὐνίας (ὡς

ἰδέας).

Συνεργάτης αὐτόκλητος παρουσιά-

σθηκε ὁ δόγης (δούκας) τῆς Βενετίας

Δάνδολος, μὲ τὸ στόλο του.

Σπουδαῖο ἱστορικὸ πρόβλημα εἶναι ἡ

ἐκτροπὴ τῆς Δʹ Σταυροφορίας ἀπὸ τοὺς ῾Αγίους Τόπους πρὸς

τὴν Κωνσταντινούπολη. ῏Ηταν σκοπὸς ἀνομολόγητος, ἢ τραγικὴ

σύμπτωση;

῾Η πλειονότητα τῶν ἱστορικῶν, καὶ μάλιστα τῶν ἀδέσμευτων,

δέχεται τὸ πρῶτο. ᾿Επρόκειτο γιὰ καλὰ ὀργανωμένο σχέδιο,

ποὺ ἀποσκοποῦσε στὸ νὰ δοθεῖ ἰσχυρὸ κτύπημα στὴ ᾿Ορθόδοξη

Αὐτοκρατορία, ποὺ περνοῦσε περίοδο κάμψεως, λόγῳ τῆς

ἐντάσεως τοῦ τουρκικοῦ κινδύνου.

Κατὰ τὰ δυτικὰ Χρονικά, μάλιστα, κάποιοι Λατίνοι ἄρχοντες

ἀρνήθηκαν νὰ συμμετάσχουν, ὅταν ἔμαθαν τὴν ἀλλαγὴ τοῦ

σκοποῦ τῆς Σταυροφορίας. Οἱ περισσότεροι, ὅμως, συμβιβά-

σθηκαν ἀπὸ οἰκονομικὴ ἀνάγκη.

῎Εμειναν κυρίως οἱ «μηυμένοι» στὴ συνωμοσία κατὰ τῆς Νέας

Ρώμης, κάτω ἀπὸ τὴν «πνευματικὴ» ἡγεσία τοῦ Πάπα καὶ τὴ

στρατιωτικὴ τοῦ Δόγη, ποὺ μετέβαλε τὴν Βενετία σὲ θαλασσο-

κράτειρα δύναμη, μὲ τὴν ἐκμηδένιση τοῦ «Βυζαντίου».

῾Ο Βενετικὸς στόλος μετέφερε στὴν Προποντίδα ἄγριες μάζες

Φλαμανδῶν, Φράγκων, Γερμανῶν, ἐγκληματίες, καιροσκόπους.

῾Η ἀμοιβὴ τοῦ Δόγη: ἡ μισὴ λεία ἀπὸ τὴ λεηλασία τῆς πλου-

σιότερης πρωτεύουσας τοῦ τότε κόσμου.

* * *

3 ΒΕΒΑΙΑ, τὰ φραγκοπαπικὰ σχέδια διευκολύνθηκαν ἀπὸ

τὴν ἐσωτερικὴ ἀρρυθμία τῆς ᾿Ανατολικῆς Αὐτοκρατορίας.

᾿Απὸ τὸν ΙΑʹ αἰῶνα ἄρχισε προοδευτικὰ ἡ παρακμή της. Τὸ

1071, στὸ Ματζικέρτ, ὁ «βυζαντινὸς» στρατὸς δέχθηκε μεγάλη

ἧττα ἀπὸ τοὺς Σελτζούκους Τούρκους, μὲ συνέπεια τὴν ἀπώλεια

μεγάλου τμήματος τῆς Μ. ᾿Ασίας.

Παράλληλα (1071) χάθηκε τὸ τελευταῖο ἔρεισμα τῆς Κωνσταν-

– 4 –

τινουπόλεως στὴν ᾿Ιταλία, ἡ Βάρις (Bari), πέφτοντας στὰ χέρια

τῶν Νορμανδο-φράγκων.

Οἱ ἀνορθωτικὲς προσπάθειες τῶν Κομνηνῶν δὲν εἶχαν

σημαντικὰ ἀποτελέσματα καὶ τὸ κράτος ὑποχωρεῖ σταδιακὰ

στὴν οἰκονομικὴ ἰσχὺ τῶν ἰταλικῶν πόλεων.

῾Η Αὐτοκρατορία παραχωρεῖ σημαντικὰ προνόμια στὴ Βενετία,

Πίζα καὶ Γένουα, μὲ ἀντάλλαγμα στρατιωτικὴ βοήθεια. Τὸ

ἀποτέλεσμα, ὅμως, ἦταν νὰ δημιουργηθοῦν ἀκμαῖες δυτικὲς

παροικίες στὴν ᾿Ανατολή, μεταβάλλοντας τὸ ἔδαφος τῆς

Αὐτοκρατορίας σὲ δικό τους ἐμπορικὸ χῶρο.

Οἱ ᾿Ιταλο-φράγκοι ἑδραιώθηκαν στὴν ᾿Ανατολὴ καὶ ἐνίσχυσαν

τὴ βουλιμία τῆς εὐρύτερης φραγκικῆς οἰκογένειας.

᾿Αλλὰ καὶ τὸ κοινωνικὸ κλίμα τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἦταν

τὴν ἐποχὴ αὐτὴ ἀρκετὰ ἀντίξοο.

῾Η Πόλη ἔχει πιὰ ἀπομονωθεῖ καὶ ἀναπτύσσονται φυγόκεντρες

τάσεις, λόγῳ τῆς δυσαρέσκειας τῶν ἐπαρχιῶν. Διοίκηση καὶ

πολίτες συναγωνίζονται μεταξύ τους σὲ διαφθορά.

Οἱ φορολογίες εἶναι δυσβάστακτες καὶ βαρύνουν τοὺς πολίτες

τῶν ἐπαρχιῶν. ῾Η κεντρικὴ ἐξουσία ἀμφισβητεῖται καὶ

σημειώνονται ἐπαναστατικὰ κινήματα.

῾Η φήμη γιὰ τὴ μυθώδη πολυτέλεια τῆς Πόλης καὶ τῶν

κατοίκων της εἶχε διαδοθεῖ καὶ στὴ Δύση, μὲ εὔλογες συνέπειες.

Τὰ ἀμύθητα πλούτη τῆς Κωνστανινουπόλεως ἔτρεφαν τὴ

φαντασία τῶν πολλῶν καὶ διευκόλυναν τὰ ἐπεκτατικὰ σχέδια

τῶν λίγων, τῆς φραγκικῆς ἡγεσίας.

Βέβαια, οἱ ἀνύποπτοι ἐπαρχιῶτες τῆς Αὐτοκρατορίας εἶδαν

στὴν ἀρχὴ ὡς θεία τιμωρία τὴν καταστροφὴ τῆς Κωνσταντι-

νουπόλεως ἀπὸ τοὺς Φράγκους, ὁ δὲ ὄχλος της ἔλαβε μέρος

στὴ λεηλασία. ᾿Αργότερα, ὅμως, θὰ συνειδητοποιηθοῦν οἱ σκοποὶ

τῶν Φράγκων καὶ θὰ ἐκτιμηθοῦν σωστὰ τὰ γεγονότα.

* * *

4 Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ τῆς Σταυροφορίας ἄρχισε τὸ 1201.

Σημαντικοὶ Φράγκοι φεουδάρχες δήλωσαν συμμετοχή: ὁ

κόμης τῆς Φλάνδρας Βαλδουΐνος, ὁ κόμης τῆς Καμπανίας Τιμπώ,

ὁ ἱστορικὸς Γοδεφρεῖδος Βιλλεαρδουΐνος καὶ ὁ μαρκήσιος

Βονιφάτιος Μομφερατικός.

– 5 –

Μετὰ τὴν ῞Αλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἀπὸ τοὺς Λατίνους (1204),

ἡ ὣς τότε ἑνιαία Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία κατακερματίστηκε μὲ τὴ

δημιουργία τῶν φεουδαρχικῶν κρατῶν τῶν κατακτητῶν. Παράλληλα, ὅμως,

σὲ διάφορες περιοχές της (Νίκαια, ῎Ηπειρος, Τραπεζοῦντα, Ρόδος)

ὀργανώθηκαν ἑστίες ἐθνικῆς ἀντίστασης, ποὺ γρήγορα ἐξελίχτηκαν σὲ

ἀνεξάρτητα βυζαντινὰ κράτη.

Στὸ χάρτη σημειώνονται τὰ ὅρια τῆς ἑνιαίας Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας,

τὸ 1180, τὴν ἐποχὴ δηλαδὴ τοῦ θανάτου τοῦ τελευταίου σημαντικοῦ, πρὶν

ἀπὸ τὴ λατινικὴ κατάκτηση, αὐτοκράτορα, τοῦ Μανουὴλ Αʹ Κομνηνοῦ,

καθὼς καὶ τὰ διάδοχά της κράτη, φραγκικὰ καὶ βυζαντινά, ὅπως

διαμορφώθηκαν τὸ 1210 περίπου.

῾Η συγκέντρωση τοῦ στρατοῦ ἔγινε στὸν ᾿Ιούνιο τοῦ 1202,

στὴ Βενετία. Τὸ Νοέμβριο τοῦ 1202, καταλήφθηκε γιὰ

λογαριασμὸ τῶν Βενετῶν, ἡ δαλματικὴ πόλη Ζάρα, ποὺ εἶχε

ἀποστατήσει καὶ ὑπαχθεῖ στὸ βασίλειο τῆς Οὑγγαρίας.

Οἱ δυναστικὲς ἔριδες στὴν Κωνσταντινούπολη («῎Αγγελοι»)

διευκόλυναν —ὡς συνήθως— τὰ δυτικὰ σχέδια.

Οἱ Σταυροφόροι, στὶς 24.5.1203 ξεκίνησαν ἀπὸ τὴ Ζάρα καὶ

μέσῳ Κερκύρας κατευθύνθηκαν γιὰ τὴν Κωνσταντινούπολη.

– 6 –

῾Η θέα τῆς πόλεως τοὺς ἄφησε κατάπληκτους. «Δὲν μποροῦσαν

νὰ φαντασθοῦν πὼς ὑπῆρχε στὸν κόσμο τόσο ἰσχυρὴ πόλη»

σημειώνει ὁ Γ. Βιλλεαρδουΐνος στὴν «῾Ιστορία» του.

Στὶς 6 ᾿Ιουλίου ἄρχισε ἡ πρώτη πολιορκία, μὲ λεηλασίες στὰ

προάστια καὶ τὶς ἀκτὲς τῆς Προποντίδας. Προσπάθεια τῶν

πολιορκουμένων τὴ νύκτα τῆς Πρωτοχρονιᾶς τοῦ 1204, νὰ

πυρπολήσουν τὸν ἐχθρικὸ στόλο, ἀπέτυχε. ᾿Επικράτησε τότε

ἀναρχία.

Στὶς 25 ᾿Ιανουαρίου, ὁ λαὸς ἀνακήρυξε αὐτοκράτορα τὸν

Νικόλαο Καναβό, ἐνῶ ὁ αὐτοκράτορας ᾿Αλέξιος Δʹ συνελήφθη

καὶ ἐκτελέστηκε (8.2.1204).

Νέος αὐτοκράτορας ἐκλέχθηκε ὁ ᾿Αλέξιος Εʹ ὁ Μούρτζουφλος.

Μάταια προσπάθησε νὰ ὀργανώσει τὴν ἄμυνα καὶ νὰ περιορίσει

τὶς λεηλασίες.

Οἱ Σταυροφόροι, ἤδη τὸν Μάρτιο τοῦ 1204 εἶχαν ὑπογράψει

συνθήκη γιὰ τὴν τύχη τῆς Αὐτοκρατορίας μετὰ τὴν πτώση τῆς

πρωτεύουσας.

Βασικὲς ἀποφάσεις: θὰ ἐκλεγόταν Λατίνος Αὐτοκράτορας

καὶ Λατίνος Πατριάρχης. ῎Ετσι, φάνηκαν καὶ οἱ ἀληθινοὶ σκοποὶ

τῆς ἐκστρατείας. ᾿Επίσης, καθορίστηκε ὁ τρόπος διανομῆς τῆς

λείας καὶ τῶν ἐδαφῶν τῆς Αὐτοκρατορίας.

῾Η μεγάλη ἐπίθεση κατὰ τοῦ θαλασσίου τείχους ἔγινε στὶς 9

᾿Απριλίου. ῾Η τελικὴ ὅμως ἐπίθεση ἔλαβε χώρα στὶς 12, καὶ

ξημερώνοντας 13, ἔπεσε ἡ Πόλη.

῾Η ἡγεσία εἶχε ἤδη διαλυθεῖ. Αὐτοκράτωρ καὶ εὐγενεῖς

ἐγκατέλειψαν τὴν πόλη καὶ μόνο οἱ κληρικοὶ ἔμειναν, γιὰ νὰ

προϋπαντήσουν τοὺς Σταυροφόρους καὶ νὰ τοὺς δηλώσουν τὴν

ὑποταγὴ τῆς Βασιλεύουσας.

῾Ο λαὸς πίστευε στὰ χριστιανικὰ αἰσθήματα τῶν νικητῶν,

ἀλλὰ διαψεύστηκε οἰκτρά.

* * *

5 Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ τῶν Σταυροφόρων ἀποκάλυψε στοὺς

᾿Ανατολικοὺς τὴ φραγκικὴ Δύση, ἑκατὸν πενῆντα χρόνια

μετὰ τὸ ἐκκλησιαστικὸ σχίσμα.

῎Εγιναν ἀπὸ τοὺς Φράγκους ἀκατονόμαστες πράξεις ἀγριό-

– 7 –

τητας καὶ θηριωδίας. Φόνευαν ἀδιάκριτα γέροντες, γυναῖκες

καὶ παιδιά. Λεηλατοῦν καὶ διαρπάζουν τὸν πλοῦτο τῆς «βασί-

λισσας τῶν πόλεων τοῦ κόσμου». Στὴ διανομὴ τῶν λαφύρων

μετέσχε, κατὰ συμφωνία, καὶ ὁ Πάπας.

Τὸ χειρότερο: πυρπόλησαν τὸ μεγαλύτερο μέρος τῆς Πόλης

καὶ ἐξανδραπόδισαν ἕνα τμῆμα τοῦ πληθυσμοῦ της. Σὲ αὐτὰ

πρέπει νὰ προστεθοῦν οἱ βιασμοὶ τῶν γυναικῶν καὶ τὰ ἄλλα

κακουργήματα. Μόνο τὴν πρώτη μέρα, φονεύθηκαν 7.000

κάτοικοι τῆς Πόλης.

᾿Ιδιαιτέρως δέ, στόχος τῆς θηριωδίας ἦταν ὁ Κλῆρος.

᾿Επίσκοποι καὶ ἄλλοι κληρικοὶ ὑπέστησαν φοβερὰ βασανιστήρια

καὶ κατασφάζονταν μὲ πρωτοφανῆ μανία. ῾Ο Πατριάρχης μόλις

μπόρεσε, ξυπόλυτος καὶ γυμνός, νὰ περάσει στὴν ἀπέναντι ἀκτή.

῾Η Κωνσταντινούπολη ἀπογυμνώθηκε ἀπὸ τοὺς θησαυρούς

της. ᾿Εσυλήθησαν οἱ ναοὶ καὶ αὐτὴ ἡ ῾Αγία Σοφία, μάλιστα μέσα

σὲ σκηνὲς φρίκης. Στὴ λεηλασία πρωτοστατοῦσε ὁ λατινικὸς

Κλῆρος.

Κανεὶς δὲν φανταζόταν ὅτι ἡ Πόλη θὰ ἔκρυβε τόσο ἀνεκτίμη-

τους θησαυρούς.

᾿Επὶ πολλὰ χρόνια, τὰ δυτικὰ πλοῖα μετέφεραν θησαυρούς

της στὴ Δ. Εὐρώπη, ὅπου καὶ σήμερα κοσμοῦν ἐκκλησίες,

μουσεῖα καὶ ἰδιωτικὲς συλλογὲς (π.χ. ῞Αγιος Μᾶρκος, Βενετία).

῞Ενα μέρος τῶν θησαυρῶν (κυρίως χειρόγραφα) καταστράφηκε.

Μέγα μέρος ἀπὸ τοὺς «βυζαντινοὺς» θησαυροὺς τοῦ ῾Αγ. Μάρκου

ἐκποιήθηκε τὸ 1795 ἀπὸ τὴ Βενετικὴ Δημοκρατία γιὰ πολεμικὲς

ἀνάγκες.

* * *

6 ΒΑΘΥΤΕΡΑ ἴχνη ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν καταστροφὴ «τῆς Πόλης

τῶν πόλεων» χαράχθηκαν μέσα στὶς ψυχὲς τῶν ᾿Ορθοδόξων.

Γιὰ τοὺς Ρωμηούς, ἦταν πιὰ ἀπόλυτα βεβαιωμένο ὅτι ἡ Δʹ

Σταυροφορία εἶχε ἀπ᾿ ἀρχῆς στόχο τὴν ἅλωση τῆς Πόλης καὶ

τὴ διάλυση τῆς Ρωμαίϊκης Αὐτοκρατορίας.

Καὶ εἶναι γεγονός, ὅτι οἱ δυτικὲς πηγὲς βλέπουν τὴν

καταστροφὴ τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὡς τιμωρία τῶν

«αἱρετικῶν» (Γραικῶν), ποὺ ἦσαν «ἀσεβεῖς καὶ χειρότεροι ἀπὸ

– 8 –

τοὺς ῾Εβραίους». Τὴν ἅλωση τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τὴ

βλέπουν ὡς «νίκη τῆς Χριστιανοσύνης».

Τὸ χάσμα, συνεπῶς, μεταξὺ ᾿Ανατολῆς καὶ Δύσεως, ποὺ εἶχε

ἀνοίξει μὲ τὸ Σχίσμα (1054), γίνεται τώρα ἀγεφύρωτο.

Οἱ «Βυζαντινοὶ» εἶχαν τὴν εὐκαιρία, ἄλλωστε, νὰ ζήσουν τὸ

μίσος τῶν Φράγκων ἐναντίον τους.

Κατὰ τὸν ἱστορικὸ Νικήτα Χωνιάτη, αὐτόπτη μάρτυρα τῆς

῾Αλώσεως, ἡ ἁρπακτικότητα καὶ βαρβαρότητα τῶν Σταυροφόρων

δὲν συγκρίνεται μὲ τὴν ἡπιότητα τῶν Μουσουλμάνων, οἱ ὁποῖοι,

μόλις κατέλαβαν τὰ ῾Ιεροσόλυμα, ἀρκέστηκαν ἁπλῶς στὴν

ἐπιβολὴ μικροῦ φόρου, ἀποφεύγοντας κάθε βιαιότητα.

– 9 –

Οἱ «Βυζαντινοὶ» συνειδητοποίησαν ὅτι μετὰ τὸ 1204, οἱ

Λατίνοι-Φράγκοι ἦσαν ὁ οὐσιαστικὸς ἐχθρός τους, γιατὶ μόνο

ἀπὸ αὐτοὺς κινδύνευε ἡ ὀρθόδοξη πίστη καὶ ἡ Παράδοση τοῦ

Γένους.

῎Ετσι, διαμορφώθηκε ἡ στάση τῶν ᾿Ανθενωτικῶν, ποὺ

προέκριναν τὴν πρόσκαιρη συνεργασία μὲ τοὺς ᾿Οθωμανοὺς

ἀπὸ τὴ «φιλία» τῶν Φράγκων, ἐπιλέγοντας μεταξὺ δύο κακῶν.

Μιὰ στάση ποὺ θὰ ἐκφρασθεῖ θεολογικὰ ἀπὸ τὸν ἅγιο Κοσμᾶ

τὸν Αἰτωλὸ τὸ ΙΗʹ αἰῶνα.

῾Η ῞Αλωση τοῦ 1204, ὅμως, εἶχε καὶ εὐεργετικὲς συνέπειες σὲ

μιὰ ἄλλη διάσταση.

῾Ο μέσος Ρωμιὸς θὰ συνειδητοποιήσει τὴ σημασία τῆς

διαλύσεως τῆς Αὐτοκρατορίας. ῞Οσο μάλιστα θὰ παρατείνεται

ἡ Φραγκοκρατία, ἡ ἀντιπάθεια ἐναντίον τῶν Λατίνων θὰ

μεταστοιχειωθεῖ σὲ ὁμοψυχία.

Λόγῳ δὲ τῆς διασπάσεως τῆς ἑνότητος τῶν ἐπιμέρους

ἐθνοτήτων τῆς Αὐτοκρατορίας μετὰ τὸ 1204, θὰ ἀρχίσει ὁ

τονισμὸς τῆς ἐθνικότητας, μὲ ἐμφάνιση τῆς ἐθνικῆς συνειδήσεως.

῾Ο τραυματισμὸς δὲ τοῦ ἐθνικοῦ γοήτρου, θὰ γεννήσει τὴ

Μεγάλη ᾿Ιδέα, ὡς πόθο ἐπανακτήσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως

καὶ ἀνασυστάσεως τῆς Αὐτοκρατορίας.

* * *

7 ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ σημαντικότερα βιβλία ποὺ ἔχουν γραφεῖ

γιὰ τὴν ῞Αλωση τῆς Πόλης ἀπο τοὺς Φράγκους εἶναι τοῦ

Ernle Bradford, The great betrayal (῾Η μεγάλη προδοσία), Λονδίνο

1966. Γερμανικὴ μετάφραση (Der Verrat von 1204) τὸ 1978 (σσ.

322). Τὸ βιβλίο διαιρεῖται σὲ 18 κεφάλαια καὶ περιέχει καὶ σειρὰ

πινάκων τοῦ ζωγράφου Palma il Giovane (ΙΣΤʹ αἰ.).

῾Ο συγγραφέας, ἀποτιμώντας ἀντικειμενικὰ τὰ πράγματα,

χαρακτηρίζει τὴν ἅλωση καὶ λεηλάτηση τῆς Κωνσταντινου-

πόλεως ἀπὸ τοὺς Φράγκους, ὡς μιὰ «ἀπὸ τὶς φοβερότερες

πράξεις τῆς ᾿Ιστορίας». ᾿Ονομάζει, μάλιστα, τὴν Πόλη

«προμαχώνα τῆς Δύσεως». «῾Ο χωρισμὸς καὶ ἀπομόνωση τῆς

ἀνατολικῆς ἀπὸ τὴ δυτικὴ Εὐρώπη ἀνάγεται σὲ τελευταία

ἀνάλυση σὲ αὐτὸ τὸ γεγονός».

– 10 –

Οἱ συνέπειές του εἶναι αἰσθητὲς ὣς σήμερα. Στὴ διάσπαση

τῆς Αὐτοκρατορίας ὁ συγγραφέας ἀποδίδει τὸ μεταγενέστερο

«βαλκανικὸ πρόβλημα», ὡς καὶ τὴ διαίρεση τῆς Εὐρώπης σὲ

᾿Ανατολικὴ καὶ Δυτική.

῾Ως κύριο αἴτιο τῆς ἐκτροπῆς τῆς Δʹ Σταυροφορίας θεωρεῖ

τὸ μίσος τῶν Φράγκων κατὰ τῆς ᾿Ορθοδόξου ᾿Ανατολῆς.

Καταδικάζει τὴ στάση τοῦ Πάπα καὶ τῶν δυτικῶν Χριστιανῶν

γιὰ τὴν «καταστροφὴ ἑνὸς χριστιανικοῦ πολιτισμοῦ» καὶ

ἀποκαλεῖ τοὺς καταστροφεῖς Σταυροφόρους «βαρβάρους».

Σημαντικότατη εἶναι ἡ διαπίστωσή του, ὅτι «ἡ συμπεριφορὰ

τῶν χριστιανῶν κατακτητῶν στὰ 1204, ἦταν πολὺ χειρότερη

ἀπὸ ἐκείνη τῶν Τούρκων τὸ 1453. Οἱ δυτικοὶ κατακτητὲς

μισοῦσαν περισσότερο τοὺς ἐν πίστει ἀδελφούς τους ἀπὸ ὅσο

οἱ Μουσουλμᾶνοι δύο αἰῶνες μετά».

Δέχεται δὲ καὶ αὐτός, ὅτι μία ἀπὸ τὶς σοβαρότερες συνέπειες

τοῦ 1204 ἦταν τὸ ἄνοιγμα τοῦ δρόμου τῶν Τούρκων πρὸς τὴν

Εὐρώπη.

Χρειάστηκε, πραγματικά, πολλὴ τόλμη καὶ εὐσυνειδησία γιὰ

νὰ γραφεῖ αὐτὸ τὸ βιβλίο, ἕνα ἀπὸ τὰ λίγα ποὺ ἔχουν γραφεῖ

γιὰ τὴν «προδοσία τοῦ 1204», διότι ἡ δυτικὴ ἱστοριογραφία

φροντίζει ἐπιμελῶς νὰ ρίχνει τὸ φῶς τῆς ἔρευνας μονομερῶς

στὸ 1453...

Πλούτος του Αριστοφάνη. Ραδιοφωνικό θέατρο

Γράφει ο Παύλος Παπαδόπουλος.

  Μετά την παρουσίαση των Φοίνισσων και της Ελένης του Ευριπίδη δύο δηλαδή αριστουργημάτων της παγκόσμιας λογοτεχνίας, απόψε θα ελαφρύνω το κλίμα παρουσιάζοντας σας την κωμωδία του Αριστοφάνη “Πλούτος“.

                             

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ:

  Πρόκειται για το τελευταίο έργο του μεγάλου Αθηναίου συγγραφέα, το οποίο  διδάχθηκε το 388 π.Χ. Ο Αριστοφάνης είχε ξανανεβάσει στη σκηνή το 408 π.Χ. το ομώνυμο έργο, για το οποίο όμως δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία παρά μόνο αναφορές. Σίγουρα ο πρώτος “Πλούτος” θα πραγματεύονταν περίπου το ίδιο θέμα.

 

  Μέσα σε ένα παιχνίδι παραμυθιού γίνεται αντικείμενο πραγμάτευσης από τον Αριστοφάνη ένα παλιό παράπονο: Η άδικη κατανομή αγαθών. Το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γράφτηκε το έργο ήταν το καθεστώς των τριάκοντα τυράννων.

  Αξίζει ακόμη να αναφέρουμε ότι οι χαρακτήρες του έργου είναι Δώδεκα (εννέα ανδρικοί και τρεις γυναικείοι) και ότι οι ενδυμασίες των ηθοποιών ήταν φτωχές αλλά και συνάμα αρκετά κομψές. Σ’ αυτό το σημείο πρέπει να σημειωθεί ότι η τύφλωση του Πλούτου σε γενικές γραμμές οφείλεται στην κακή κατάσταση του κόσμου.

 

 

Ο ΜΥΘΟΣ

 Το έργο ασφαλώς και είχε μυθικό υπόβαθρο, ο Αριστοφάνης επεξεργάστηκε με αλληγορικό τρόπο τους μύθους του θεού Πλούτου και της θεάς Πενίας. Ο Πλούτος ως θεός, αναφέρονταν στην ευφορία και αφθονία των αγρών καθώς και στην επιβράβευση , δηλαδή στην τιμιότητα της εργασίας και στον ηθικό βίο των παραγωγών. Ενώ η Πενία από την άλλη στην λιτότητα και στην αυτάρκεια και όχι στη ζητιανιά όπως πολλοί θα υποθέσουν. Αμφότεροι οι θεοί είναι σίγουρο ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένοι στην Αττική γη.

                               

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ:

 

 Ο Χρεμύλος, ένας γέρος αγρότης πνιγμένος στα χρέη, πηγαίνει μαζί με το δούλο του Καρίωνα στο μαντείο των Δελφών προκειμένου να λάβει χρησμό για το γιο του. Το βασικό ερώτημα που τον απασχολεί σχετικά με το γιο του είναι εάν για να επιτύχει στη ζωή, πρέπει να αγωνιστεί να γίνει καλός ή κακός. Ο Απόλλων χρησμοδοτεί λέγοντας του μέσω της Πυθίας:  ότι τον πρώτο άνθρωπο που θα συναντήσει βγαίνοντας από το Μαντείο θα πρέπει να τον πάρει στο σπίτι του, προκειμένου αυτός να του δώσει τη λύση.

 

Ο πρώτος άνθρωπος που συναντούν έξω από το Μαντείο είναι ένας τυφλός. Τον πιέζουν να τους πει ποιος είναι, και τελικά ο μυστηριώδης τυφλός τους λύνει την απορία λέγοντας τους ότι είναι ο θεός Πλούτος. Έχει περιέλθει σ’ αυτήν την κατάσταση επειδή τον τύφλωσε ο Δίας για να μην ξεχωρίζει τους κακούς από τους καλούς! Ο Πλούτος τώρα είναι απελπισμένος και έχει καταλήξει στον κυνισμό ύστερα από το πάθημα του.

                                 

                             

 

 Ο Χρεμύλος και ο Καρίων καταφέρνουν να πείσουν τον Πλούτο να τους ακολουθήσει στο σπίτι τους, το βασικό επιχείρημα  προκειμένου να τους ακολουθήσει ο θεός είναι ότι: δεν πρέπει να φοβάται τον Δία γιατί εκείνος κυβερνάει με το χρήμα που του παρέχει ο Πλούτος, καθώς ο τελικός σκοπός της ανθρώπινης ενέργειας τις περισσότερες φορές είναι να επιτευχθεί ο πλούτος και μέσω αυτής της ενέργειας ο Ζευς ¨άρχει¨. Ο δούλος Καρίων συγκεντρώνει τους φίλους του Χρεμύλου (γέροντες όλοι) στο σπίτι του αφεντικού του, αρχικά ο δούλος τους περιπαίζει, με αποτέλεσμα αυτοί να λυσσάξουν από το κακό τους, τελικά τους λέει το καλό μαντάτο και χορεύουν και τραγουδούν! Μετά έρχεται ο Βλεψίδημος (φίλος του Χρεμύλου) που υποψιάζεται ότι ο Χρεμύλος πλούτισε άτιμα, τελικά ο Χρεμύλος τον πείθει για την αλήθεια και δηλώνει ότι θα πάει τον Πλούτο στο ιερό του Ασκληπιού για να γιατρευτεί.

 

 Στο σημείο αυτό λαμβάνει χώρα μία απίστευτη σκηνή, εμφανίζεται με μορφή απειλητικής γριάς η Φτώχεια και απορρίπτοντας τον υποτιμητικό χαρακτηρισμό της ζητιάνας και λέει πως κανείς δεν θα εισάγει ή θα εξάγει τίποτα εάν γίνουν όλοι πλούσιοι. Η Πενία είναι η προσωποποιημένη φτώχεια που προσπαθεί να εμποδίσει τη γιατρειά του Πλούτου. Στον προσωποποιημένο αγώνα της με το Χρεμύλο υπερασπίζεται το δίκιο της και εγκωμιάζει τα αγαθά της. Η Φτώχεια είναι καταδικασμένη όμως να ηττηθεί στη συζήτηση, βάζοντας το τελικά στα πόδια και εκστομίζοντας απειλές!

                               

 

 Η ίαση του Πλούτου δεν αργεί να έρθει, λαμβάνει χώρα στο ιερό του Ασκληπιού. Το ότι διαδραματίστηκε εκεί το περιγράφει στη γυναίκα του Χρεμύλου με ελευθεροστομία ο Καρίων, δίνει έμφαση στο θεϊκό θαύμα αλλά και στην απληστία των ιερέων καθώς και στην πορδή που του ξέφυγε βλέποντας τον Ασκληπιό! Η θεραπεία στο ιερό είναι θαυματουργή. Ο θεός τώρα πια βλέπει και το σπίτι του Χρεμύλου γεμίζει από πλούτη.

 

 Ο Πλούτος που έχει πια αναβλέψει θα πηγαίνει μόνο στους δίκαιους και στους καλούς, αυτό θα έχει ως συνέπεια κανείς να μην γίνεται άτιμος (δεν ξεκαθαρίζεται πλήρως εδώ, καθώς αντιφάσκει με την αρχική γνώμη ότι θα τον απολαμβάνουν μόνο οι δίκαιοι άρα θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν δίκαιοι και άδικοι). Το σπίτι του Χρεμύλου δέχεται μία σειρά από επισκέψεις, πρώτος έρχεται ο δίκαιος άνθρωπος και υποβάλει το σεβασμό του στον Πλούτο…

 Κατόπιν έρχεται ο συκοφάντης, είναι ο κλασικός τύπος του λαμόγιου, του μιζαδόρου, που λυμαίνεται τις κοινωνίες (ειδικά την ελληνική) διαχρονικά, είναι ο καταδότης που τώρα θρηνεί για τη φτώχεια του οι δουλειές του παν τώρα κατά διαβόλου μετά τη δίκαιη κατανομή του πλούτου…

 

 Έπειτα έρχεται μία γριά που καταγγέλλει ότι ο νέος που την κρατά κατά καιρούς συντροφιά δε θέλει πλέον να της πουλήσει τα χάδια του. Ο νεαρός (πρόκειται για τον τύπο του ζιγκολό) τώρα πλούτισε και την κατακρίνει για τις ρυτίδες της, που τις καλύπτει με φτιασίδια… Ακολούθως καταφθάνει και ο θεός Ερμής! Ο θεός διηγείται την ταραχή που επικρατεί στον Όλυμπο καθώς κανείς δεν προσφέρει πια στους θεούς, ενώ ο ίδιος έχει μείνει χωρίς δουλεία. Ο Χρεμύλος δεν εντυπωσιάζεται από τα λεγόμενα του θεού και ο Ερμής εκλιπαρεί πεθαμένος από την πείνα για δουλειά!!!

 Τελευταίος έρχεται ένας ιερέας του Δία. Ο Αριστοφάνης παρά το γεγονός ότι είναι θεοσεβούμενος βρίσκει ευκαιρία να σαρκάσει το επίσημο ιερατείο για τους συμβιβασμούς του… Η απουσία του Δία  γενικά είναι αισθητή στο έργο.

 Στο τέλος οργανώνεται λιτανεία και ο Πλούτος εγκαθίσταται μόνιμα στην Ακρόπολη και έτσι κλείνει το έργο…

                       

ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ

 

Αρκετά έχουμε να πούμε για τον Πλούτο…

 

 

Η ΜΟΡΦΗ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΚΑΡΙΩΝΑ

 Ο Καρίων θα αποτελέσει ένα σημαντικό και ίσως το κυρίαρχο πρόσωπο στο έργο. Ο δούλος θα εκπλήξει τους πάντες καθώς θα συνεργεί με το αφεντικό του σαν φίλος του και όχι σαν δούλος, θα του γκρινιάζει, θα συγχαίρει τους γέρους φίλους του Χρεμύλου για την καλή τους τύχη, θα κουβεντιάζει με τον ταλαίπωρο Ερμή και θα ενημερώνει τη γυναίκα του Χρεμύλου! Σαφώς πρόκειται για μία εντελώς διαφορετική μορφή δούλου από αυτή που είδαμε στις έως τώρα κωμωδίες. Σαφής συσχετισμός του νέου τύπο δούλου θα υπάρξει με την εμφάνιση της Νέας Κωμωδίας

                             

 

 

Η ΒΑΣΙΚΗ ΙΔΕΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Ποια ήταν η κεντρική ιδέα του έργου;

 Η βασική ιδέα που θα αποτελέσει και ταυτόχρονα την ηθική προσέγγιση του έργου ήταν το διαχρονικό θέμα του ανέντιμου πλουτισμού των ανθρώπων και της παραμονής στη φτώχεια των έντιμων.

 

 Οι Αθηναίοι (και γενικότερα οι Έλληνες) εκείνη την εποχή θα ασχολούνται κατά κύριο λόγο με τη γεωργία τις τέχνες και το λιανικό εμπόριο, η συμμετοχή τους στη βιομηχανία και το διαμετακομιστικό εμπόριο θα είναι λιγότερο σημαντική, για τον επιπρόσθετο λόγο της εξαιρετικά αργής τεχνολογικής προόδου των αρχαίων χρόνων. Ακόμη ελάχιστοι πολίτες θα δουλεύουν ως υπάλληλοι σε άλλους πολίτες (οι βιομήχανοι επί παραδείγματι είχαν αντί για υπαλλήλους ως τεχνίτες δούλους). Οι Έλληνες, επομένως, θα συνδέσουν τον πλούτο και τη φτώχεια περισσότερο με την τύχη και την ατυχία και λιγότερο με τη σωστή διαχείριση και το επιχειρηματικό πνεύμα.

 

 Επομένως οι άνθρωποι εκείνης της εποχής θα φτωχαίνουν από παράγοντες όπως: οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες, τα εξοντωτικά διοικητικά πρόστιμα που τους επέβαλλαν για πολιτικά και διοικητικά αδικήματα, από τη σοβαρή υποχρέωση που ένιωθαν να συμπαρασταθούν σε συγγενείς που έπρεπε να πληρώσουν διοικητικά πρόστιμα, και από χρέη που δημιουργούνταν από απάτες που έκαναν εις βάρος τους ανέντιμοι αλλά επινοητικοί άνθρωποι (τα διοικητικά πρόστιμα και τις απάτες τα κινούσαν κάποια σιχάματα σαν τον συκοφάντη που επισκέφθηκε τον Χρεμύλο). Σε δίκες που θα διεξάγονται στα δικαστήρια τα έγγραφα δεν θα διαδραματίζουν ρόλο στις αποδεικτικές διαδικασίες, όσο οι ένορκες μαρτυρίες. Έτσι θα είναι εύκολο και σύνηθες ως φαινόμενο η κατασκευή κατηγοριών μόνο με πληρωμένους ψευδομάρτυρες σαν το συκοφάντη.

 

 Κοινή ιδέα σε όλους από την εποχή ακόμη του Ομήρου ήταν ότι οι θεοί τιμωρούσαν την αδικία. Ο όρκος ήταν το βασικό μέσο ώστε να επικυρώσει ή να κατοχυρώσει κανείς μία αδικία στο δικαστήριο. Δεν υφίστατο από παλιά καθαρή διάκριση μεταξύ της τιμωρίας της αδικίας και της ανεντιμότητας της ψευδορκίας. Ο Ησίοδος κατά την Αρχαϊκή εποχή όμως θα αναφέρει ότι ο Δίας στέλνει πολλά δεινά στους ανθρώπους που κάνουν αδικίες.

Μετά την Αρχαϊκή όμως εποχή θα παρατηρηθεί ότι η αρετή δεν ανταμείβεται και η κακία δεν τιμωρείται αποτελεσματικά. Σταδιακά κατά την κλασική εποχή και ύστερα οι άνθρωποι θα τείνουν να πιστεύουν ότι η θεία δίκη πέφτει στο κεφάλι των παιδιών και των απογόνων των εγκληματιών. Αυτή είναι η βασικότερη αίσθηση δικαίου των ανθρώπων εκείνης της εποχής. Σε κάποιον ενάρετο δηλαδή, θα έρχονταν η καταστροφή εάν κάποιος πρόγονος του αμάρτανε.

 

Διόνυσος και Πλούτος σε ερυθρόμορφο αγγείο

 Η ατομική ευθύνη θα αναπτύσσεται και θα κυριαρχεί…  Πως όμως; Μέσω της συνείδησης… Θα βαραίνει δηλαδή η συνείδηση των ανθρώπων στη ιδέα ότι κάποιος άλλος θα τιμωρείται αντί αυτών. Είναι όμως δύσκολο να διαπιστώσουμε πόσοι από το κοινό των ανθρώπων που παρακολούθησαν την παράσταση του Πλούτου την εποχή εκείνη, πίστευαν ότι οι θεοί επιβραβεύουν την αρετή και τιμωρούν την κακία, καθώς ο ευμετάβλητος και απρόβλεπτος χαρακτήρας της τύχης θα εντυπωσιάζει περισσότερο τους ανθρώπους του 4ου αι. π.Χ. από την ανταμοιβή της αρετής.

 

 Ο συγγραφέας του έργου ήταν φύσει συντηρητικός και έβλεπε με καχυποψία τα φιλοσοφικά ρεύματα του καιρού του. Ήταν αριστοκρατικός και ευσεβής. Κατά τη γνώμη του συγγραφέα η παραγωγή και η δικαιοκατανομή των αγαθών της πολιτείας, θα πρέπει να είναι αποτέλεσμα ηθικών και αξιοκρατικών κριτηρίων και όχι άσκηση εξισωτικής πολιτικής ή προνόμιο των Ολιγαρχικών. Πόσο επίκαιρος είναι ο Αριστοφάνης; Αυτή ακριβώς την κατάσταση έζησε και η χώρα μας τα τελευταία χρόνια.

 

 Ο Αριστοφάνης από κοινωνικοοικονομική άποψη θα ταυτιστεί με τα συμφέροντα των κτηματιών και των και των εμπόρων της εποχής. Πρόκειται για την τάξη, η οποία θα κλονιστεί περισσότερο κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο (431-404). Ήταν συνάμα και η τάξη που επιθυμούσε περισσότερο τον τερματισμό της διαμάχης μεταξύ των ελληνικών πόλεων.

 Καθώς λοιπόν το έργο διδάσκεται την εποχή που διεξάγεται ο Κορινθιακός πόλεμος (395-387) στον οποίο έχει εμπλακεί για τα καλά η Αθήνα με σκοπό να ανακτήσει από τη Σπάρτη την απολεσθείσα κυριαρχία (εξαιτίας της ήττας του Πελοποννησιακού πολέμου) έχοντας ως συμμάχους την Κόρινθο την Θήβα, το Άργος και τη χρηματική στήριξη της Περσίας, η μεσαία κοινωνική τάξη δείχνει ότι μπορεί να επανακάμψει (οι αγρότες δεν περιήλθαν ακόμη σε σήψη αν και φτωχοποιήθηκαν). Παράλληλα ο θεσμός της δουλείας θα εμφανίσει το πρώτο εσωτερικό ρήγμα.

 

 Στη μεσαία τάξη λοιπόν θα ελπίσει ο Αριστοφάνης, την ώρα που ατομικό συμφέρον συκοφαντία και διαφθορά, η χρεοκοπία αξιών και η κοινωνική αδικία θα κυριαρχούν  στο δημόσιο βίο των Αθηνών. Πρέπει λοιπόν με κάθε τρόπο να εξαφανιστούν από τα τείχη της πόλης η φτώχεια, οι συκοφάντες, οι κλέφτες οι τοκογλύφοι και οι θεομπαίχτες. Στο σημείο αυτό και πάλι ο Αριστοφάνης είναι επίκαιρος. Είτε διασκευασμένος είτε αδιασκεύαστος είναι πάντοτε επίκαιρος: Πρέπει να εξαφανιστούν  από το δημόσιο βίο όλα τα παράσιτα που λυμένουν σήμερα τη χώρα, καθώς αεριτζήδες του καφενείου, επώνυμοι άχρηστοι πολιτικοί και άθλιοι άρπαγες κατέκτησαν θέσεις εξουσίας και επιρροής και καταδυναστεύουν το λαό.

 

 Με τον Πλούτο ο Αριστοφάνης, στο κύκνειο άσμα του, θέλει να προβληματίσει του συμπατριώτες του για την άδικη κατανομή πλούτου και την έκρηξη της διαφθοράς και μ’ αυτόν τον τρόπο να τους  δώσει ένα ουτοπικό όνειρο.

 

          

                              

ΠΕΡΑΣΜΑ ΣΤΗ ΝΕΑ ΚΩΜΩΔΙΑ

 Με τον Πλούτο ανοίγει και ο δρόμος για τη νέα κωμωδία, καθώς ο Αριστοφάνης θα προχωρήσει σε σημαντικές τεχνοτροπικές αλλαγές.  Στον όψιμο Αριστοφάνη αρχαία κωμωδία θα χάσει τα κύρια χαρακτηριστικά της. Έτσι λοιπόν ο συγγραφέας θα περιορίσει το πολιτικό στοιχείο (μ’ αυτό σχετίζεται όπως και σε άλλα από τα τελευταία έργα του συγγραφέα και η απουσία του μέρους της παράβασης) , θα μειώσει το ρόλο του Χορού (πλέον θα είναι μόνο εμβόλιμο στοιχείο, ενώ στο τέλος θα χαθεί εντελώς από το κείμενο), θα επιλέξει αστικό θέμα και θα δημιουργήσει εύθυμη ατμόσφαιρα και χωρίς πολλές βωμολοχίες. Όλα αυτά θα συσχετισθούν και με την αλλαγή των πολιτικών συνθηκών μετά την πτώση των Τριάκοντα Τυράννων το 402 π.Χ.

 

Η νέα τεχνοτροπία τα φέρει όπως προαναφέρθηκε τον δούλο σε ισότιμη θέση με τον αφέντη.

 Ο γελαστός πανούργος υπηρέτης της Νέας Κωμωδίας (Φιλήμων, Μένανδρος), τον οποίον διαδέχεται η Ρωμαϊκή κωμωδία (Πλαύτος, Τερέντιος) και αργότερα η Νεώτερη κωμωδία της Αναγέννησης θα έχει τις βαθιές του ρίζες ως μορφή στον Καρίωνα. Θα η μορφή του φτάσει έως τη σύγχρονη κωμωδία, και ειδικά εκείνη την αθάνατη ασπρόμαυρη ελληνική κωμωδία των προηγούμενων δεκαετιών. Γενικότερα θα αποτελέσει γεγονός ότι η σύγχρονη αστική κωμωδία θα εκφράζει πάντα έναν χρηματικό καημό . Σύμφωνα τέλος με τον Αλέξη Σολωμό: το έργο είναι πολύ κοντά στα έργα του σύγχρονου δραματολογίου.

Η ηχογράφηση έγινε το 1983

*Μετάφραση Θρασύβουλος Σταύρου* *Παίζουν Δημήτρης Πιατάς, Χρήστος Μάντζαρης, Τάκης Βουτέρης, Τίμος Περλέγκας, Νίκος Κούρος, Νέλλη Αγγελίδου, Σοφία Μυρμηγκίδου, Γιώργος Χριστόπουλος, Γιάννης Ευδαίμων, Ντίνα Κώνστα, Γιάννης Καλατζόπουλος, Αντώνης Κατσαρής, Κώστας Μπαλαδήμας* *Σκηνοθεσία Μαρία Κωνσταντάρου*

Καλή σας ακρόαση:

Η μεταφόρτωση πραγματοποιήθηκε από το κανάλι "Ισοβίτης"

http://isobitis.com/theatro1/?p=1776

ΠΗΓΕΣ: Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, Άλμπιν Λέσκυ,
Η κωμωδία του Αριστοφάνη, Ντόβερ
Εφημερίδα Καθημερινή, stiskini-aitoliko.weebly, theaterinfo.

-Ο Παύλος Παπαδόπουλος γεννήθηκε το 1978 στη Δράμα, μεγάλωσε στις Σέρρες και έζησε στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Από το 1996 εργάζεται στο δημόσιο σε διάφορες διοικητικές θέσεις. Είναι απόφοιτος της Σχολής Αξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας, της Σχολής Αστυφυλάκων της Αστυνομικής Ακαδημίας, της Σχολής Επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης ΕΛ.ΑΣ., και της Σχολής Ελληνικού Πολιτισμού, του Τμήματος Ανθρωπιστικών. Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Μιλάει Αγγλικά και Γερμανικά.