Ο κρατήρας του Δερβενίου βρέθηκε το 1962 στο Δερβένι της Θεσσαλονίκης, μέσα σε έναν μικρό κιβωτιόσχημο τάφο, μαζί με άλλα χάλκινα και ασημένια αγγεία και με τα όπλα του νεκρού. Είναι το σπουδαιότερο εύρημα του νεκροταφείου του Δερβενίου και είχε χρησιμοποιηθεί ως τεφροδόχος στον τάφο Β’. Το μοναδικό στο είδος του έργο σώζεται ακέραιο και το ύψος του φτάχνει σχεδόν το ένα μέτρο (91 εκατοστά). Το χρυσό του χρώμα οφείλεται στη μεγάλη περιεκτικότητα κασσίτερου στο κράμα του χαλκού.
Το θέμα της κύριας παράστασης του κρατήρα προέρχεται από το διονυσιακό κύκλο, με κεντρικές μορφές τον Διόνυσο και την Αριάδνη. Ο γυμνός θεός ακουμπά στον βράχο ανέμελος και συνοδεύεται από ένα πάνθηρα. Δίπλα του κάθεται η Αριάδνη, με καλύπτρα στο κεφάλι και χειριδωτό χιτώνα, έτοιμη να αποκαλυφθεί στον σύντροφό της. Σε αντίθεση με την γαλήνη των κεντρικών μορφών έρχεται ο οργιαστικός χορός των μαινάδων, που πλαισιώνουν το ιερό ζεύγος. Τον χορό παρακολουθεί σειλινός με εξανθρωπισμένη μορφή, ανακατωμένα μαλλιά, γενειάδα, και δέρμα ζώου δεμένο στο λαιμό του.
Τα αγαλματίδια στους ώμους του αγγείου, ανήκουν στα αριστουργήματα της αρχαίας χαλκοπλαστικής και η στάση τους προσαρμόζεται στις καμπυλώσεις του κρατήρα. Στη μια πλευρά, αριστερά, παρουσιάζεται ο Διόνυσος που στρέφεται προς την μαινάδα που κάθεται στα δεξιά και γέρνει το κεφάλι της στο στέρνο. Στην άλλη πλευρά, αριστέρα, εμφανίζεται ένας αποκοιμισμένος σάτυρος, που κρατάει έναν ασκό με κρασί, και δεξιά, μια εκστασιασμένη μαινάδα που γέρνει προς τα πίσω το ωραίο της κεφάλι.
Στο χείλος του αγγείου υπάρχει επιγραφή που δηλώνει τον κάτοχό του: ΑΣΤΙΟΥΝΕΙΟΣ ΑΝΑΞΑΓΟΡΑΙΟΙ ΕΣ ΛΑΡΙΣΑΣ. Η θεσσαλική καταγωγή του κατόχου συνδέεται με την ομηρεία της αριστοκρατικής οικογένειας των Αλευάδων από το Φίλιππο Β' (334 π.Χ.) μετά την αποτυχημένη τους απόπειρα να αποτινάξουν τη μακεδονική κυριαρχία.
___
(φωτογραφία: Αλεξία Χ.)
