Οιδίπους Τύραννος, Σοφοκλή. Ραδιοφωνικό θέατρο.

 Η Πολιτισμική Διαδρομή συνεχίζει εν μέσω του θέρους το αφιέρωμα της στην αρχαία ελληνική δραματουργία, με το έργο του Σοφοκλή Οιδίπους τύραννος. Πρόκειται για ένα αριστούργημα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

                                    

ΛΙΓΑ ΧΡΗΣΙΜΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ

 Ως προς την ακριβή ημερομηνία, κατά την οποία διδάχτηκε το έργο, δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες. Σίγουρα θα πρέπει να διδάχτηκε πριν το 425 π.Χ. (στο πρώτο μισό της δεκαετίας 430-425 π.Χ.), καθώς σ'αυτό αναφέρεται ο Αριστοφάνης στους Αχαρνείς (425 π.Χ.).

 Ο ποιητής θα πρέπει να ήταν τότε περίπου 70 ετών.

 Ο μεγάλος λιμός του 429 π.Χ., το θανατικό που προέκυψε, και γενικότερα οι αναμνήσεις από αυτόν, σίγουρα επηρέασαν τον μεγάλο τραγικό ποιητή και σίγουρα ενσωματώθηκαν στο έργο.

 Ο πρωταγωνιστής Οιδίποδας ανήκει στο γένος του Κάδμου, πατέρας του είναι ο Λάιος (αιτία του κακού ήταν ο χρησμός που πήρε ο Λάιος να μην κάνει παιδιά), παππούς του ο Λάβδακος και προπάππος του ο Πολύδωρος. Η Ιοκάστη είναι κόρη του Μενοικέα και εγγονή του Πενθέα. Πιθανότατα η Ιοκάστη να ήταν όχι η φυσική μητέρα του Οιδίποδα αλλά η μητριά του και δεύτερη γυναίκα του Λάιου (κάτι τέτοιο μαρτυρεί και η μικρή διαφορά ηλικίας μεταξύ Ιοκάστης και Οιδίποδα).

 Ο Οιδίποδας θα εκφράσει την απόλυτη τραγικότητα στη δυτική λογοτεχνία.

 Συγκλονιστική αναγνώριση,απαράμιλλη πλοκή, μοναδική σε βάθος έκταση και ένταση, τραγική ειρωνεία, ανυπέρβλητη χρήση της γλώσσας και βαθιές φιλοσοφικές διαστάσεις θα συνθέσουν την συγκεκριμένη τραγωδία.

 Τα γεγονότα τα οποία διαδραματίστηκαν πριν από το έργο φυσικά και ήταν αποφασιστικά.

 Το πεπρωμένο είχε ήδη απλωθεί πάνω από τον ήρωα και άνθρωπο Οιδίποδα...

Η ΕΞΕΛΙΞΗ...

 Ο Οιδίποδας βρίσκεται στο θεματικό κέντρο του έργου, καθώς γεμίζει με την παρουσία του όλες τις σκηνές.

 Στο πρώτο μισό του έργου ο βασιλιάς Οιδίποδας είναι ο απόλυτος κυρίαρχος της κατάστασης, βήμα βήμα όμως έρχεται η καταστροφή. Το βασίλειο της Θήβας μαστίζεται από θανάτους ανθρώπων, ζώων, σπαρτών κλπ, πρόκειται για γενικευμένη καταστροφή και όχι απλό θανατικό ανθρώπων (όπως στο γνωστό λοιμό των Αθηνών στις αρχές του Πελοπονησιακού πολέμου). Ο βασιλιάς αντιμετωπίζει με φροντίδα και καλοσύνη την κατάσταση, άλλωστε ο λαός τον εμπιστεύεται καθώς είναι αυτός που έσωσε την πόλη από την Σφίγγα στο παρελθόν.

 Ο αδερφός της βασίλισσας Ιοκάστης, ο Κρέων, έρχεται από το Μαντείο των Δελφών όπου είχε σταλεί για να λάβει χρησμό, ο οποίος είναι σαφής: εξιλασμός για το θάνατο του τέως βασιλιά Λάιου, ο οποίος δολοφονήθηκε από άγνωστο χέρι σε παρελθόντα χρόνο. Το θανατερό θα σταματήσει μόνο εάν βρεθεί ο φονιάς του βασιλιά Λάιου (αυτόν διαδέχτηκε ο Οιδίποδας στο θρόνο αφού φόνευσε την Σφίγγα και κατόπιν νυμφεύθηκε την σύζυγο του Λάιου και βασίλισσα Ιοκάστη επιπλέον η σωστή απάντηση που θα δώσει ο Οιδίπους στη Σφίγγα θα τον οδηγήσει στην αλαζονεία).

 Η δράση του έργου εξελίσσεται εφεξής με φοβερή συνέπεια... Ο Οιδίποδας στο διάλογο του με τον Κρέοντα δείχνει ότι βρίσκεται σε απόλυτη ετοιμότητα ώστε να λύσει το πρόβλημα.

 Ακολουθεί η σκηνή με τον Τειρεσία, ο βασιλιάς τον φωνάζει και ο μάντης βρίσκεται ενώπιον του, στο σημείο αυτό γίνεται η φοβερή αποκάλυψη: Ο μάντης φωνάζει δυνατά ότι ο Οιδίποδας είναι ο φονιάς του πατέρα του και ότι ζει σε ένα φοβερό γάμο!!

 Μ' αυτόν το τρόπο αποκαλύπτεται η φοβερή αλήθεια! Πλην όμως αυτό που ο Σοφοκλής κάνει με εξαιρετική τολμηρότητα δεν το παίρνει κανείς στα σοβαρά!

 Η συνάντηση με τον μάντη φέρνει τη σύγκρουση μεταξύ των δύο ανδρών. Πρόκειται για μία σκηνή εξαιρετικής έντασης. Ο Τειρεσίας ερεθίζει τον Οιδίποδα λέγοντας του ότι είναι τυφλός και δεν βλέπει! Η λύσσα του Οιδίποδα τον φτάνει στο σημείο να κατηγορήσει τον Τειρεσία ως υποκινητή του φόνου του Λάιου!

 Ο Οιδίποδας βρίσκεται σε ένα ένα δίχτυ, σέρνεται, το τραβάει και μπερδεύεται ακόμη πιο σφιχτά μέσα στα νήματα...

 Στη δραματική λογοτεχνία δεν υπάρχει όμοιο ως προς την αριστοτεχνική διαμόρφωση της συμπύκνωσης της έντασης...

 Φτάνει μάλιστα μέχρι του σημείου να υποψιαστεί μηχανορραφία  του Κρέοντα καθώς από τον χαμό του θα επωφελούνταν ώστε να γίνει βασιλιάς. Καθώς εξελίσσεται το έργο ένα είναι βέβαιο για τον Οιδίποδα: ότι είναι ο άνθρωπος των γρήγορων συμπερασμάτων.

 Ο Οιδίποδας γνωρίζει ότι το παιδί που ο Απόλλων προφήτευσε ότι θα σκότωνε το Λάιο πέθανε στον Κιθαίρωνα καθώς εκτέθηκε. Επιπλέον τον Λάιο τον σκότωσαν ληστές σύμφωνα με όσα του έχει πει η Ιοκάστη κατά το παρελθόν. Αυτό το τελευταίο προσφέρει όπως είναι φυσικό ανακούφιση στον Οιδίποδα αλλά οι πληροφορίες που λαμβάνει σχετικά με το Λάιο αντανακλούν πολλά στη μνήμη του...

 Φεύγοντας από την Κόρινθο ο Οιδίποδας έλαβε τον χρησμό ότι θα σκοτώσει τον πατέρα του, τον Πόλυβο, τον βασιλιά της Κορίνθου και όλοι ανακουφίζονται όταν εμφανίζεται αγγελιοφόρος ο οποίος αναγγέλλει ότι ο Πόλυβος πέθανε. Ο βασιλιάς θεωρεί ότι ξέφυγε από το πεπρωμένο του, που ήταν να σκοτώσει τον πατέρα του. Υπάρχει όμως και ένα ακόμη μισό του χρησμού που αφορά τον Οιδίποδα, το οποίο και τον συγκρατεί από την θριαμβευτική αυτοπεποίθηση: ότι θα νυμφευθεί την μητέρα του που ζει ακόμη...

 Ενώ λοιπόν χλευάζει τους χρησμούς ταυτόχρονα φοβάται την αιμομικτική σχέση... Στο σημείο αυτό ο αγγελιοφόρος αποκαλύπτει ότι δεν είναι γιος της Μερώπης (της γυναίκας του Πόλυβου)!

Είναι έκθετο του Κιθαίρωνα που το παρέδωσε ένας δούλος στον άτεκνο Πόλυβο!

Επομένως ποιανού γιος είναι;;

 Ο Οιδίπους βρίσκεται τώρα σε ένα ασφυκτικό αδιέξοδο, είναι θύμα πλάνης...Του έρχεται στο νου ο γέροντας που σκότωσε στο τρίστρατο ανταποδίδοντας χτύπημα που είχε δεχθεί.

 Η Ιοκάστη έχει καταλάβει από ώρα την αλήθεια, αισθάνεται τα πέπλα να φεύγουν από τα μάτια της, αντιλαμβανόμενη σιγά σιγά την πραγματικότητα προσπαθεί να τον πείσει να σταματήσει τις έρευνες... Εξαφανίζεται απότομα μέσα στο παλάτι!

 Τίποτα δεν είναι ικανό να σταματήσει τον Οιδίποδα να ερευνά...

 Η παρουσία του χορού στο χορικό που ακολουθεί είναι ανατριχιαστική...

 Ο χορός συμπεραίνει ότι η Ιοκάστη φοβάται ότι ο Οιδίποδας έχει ταπεινή καταγωγή και τραγουδά ένα χαρούμενο τραγούδι, έτσι πριν την καταστροφή αντηχούν χαρούμενες μελωδίες που χαράσσονται βαθιά μέσα στην ψυχή του ακροατή... Ίσως ένας από τους θεούς που κατοικούν στα βουνά να έκανε τον Οιδίποδα (σύμφωνα με το χορό)...

 Είναι η τελευταία φορά που ο βασιλιάς βρίσκεται στο σκοτάδι της άγνοιας φωτιζόμενος από ψεύτικους φωσφορισμούς...

 Σε λίγο πρόκειται να αποκαλυφθούν όλα...

 Στη σκηνή εμφανίζεται ο υπηρέτης, αυτό στον οποίο ανατέθηκε να εκθέσει (να παρατήσει μόνο του) το μωρό πριν πολλά χρόνια και αποκαλύπτει την αλήθεια ο βασιλιάς είναι γιος του Λάιου, είναι το έκθετο παιδί του Κιθαίρωνα (ποταμός), σκότωσε τον πατέρα του και παντρεύτηκε την μητέρα του! Η καταστροφή έρχεται απότομα. Τα μάτια του Οιδίποδα ανοίγουν και βλέπει την πραγματικότητα.

 Ο βασιλιάς ορμάει στο παλάτι και βλέπει την Ιοκάστη κρεμασμένη, αμέσως τυφλώνεται! Στο τέλος ο Οιδίποδας τυφλός ταλαντεύεται στη σκηνή έτοιμος να βαδίσει προς τη δυστυχία του. Ακόμη και στο έσχατο βάθος της αθλιότητας διατηρεί την αξιοπρέπεια του...

ΚΡΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ:

 Σε πολλά αρχαία κείμενα θα εκφραστεί ο φόβος της άγνοιας σε συνδυασμό με την αυταπάτη της ελευθερίας του ατόμου. 

 Ο Οιδίποδας θα αποτελέσει χαρακτηριστικό παράδειγμα ανθρώπου που ζούσε στην άγνοια. Όλη η ζωή του είναι εγκλωβισμένη στην άγνοια που θα αποτελέσει και τη ρίζα του κακού: τραγικός γάμος και απόκτηση παιδιών με την μητέρα του, και πατροκτονία. Ο ήρωας θα προσηλωθεί στην μορφή και στην ύλη και θα οδηγηθεί στις δικές του αυταπάτες. Επιπρόσθετα θα διαπιστωθεί σύγκρουση θεϊκού και ανθρώπινου νόμου όπως και στην Αντιγόνη. Η εξουσία θα χαθεί μόλις μάθει την αλήθεια...

 Σε όλο το έργο υπερδύναμη θα αποτελέσει η παντοδυναμία του θείου, η οποία με θανάσιμη βεβαιότητα θα τσακίσει την ανθρώπινη ευτυχία.

 Το έργο είναι ένα δράμα του πεπρωμένου που ορίζεται από τους θεούς, πεπρωμένο που στην περίπτωση του Οιδίποδα είναι τερατώδες. Μπροστά στον καθηλωμένο από την εξέλιξη του έργου θεατή, θα ξεδιπλωθεί ένα δράμα της μοίρας. Παρόλα αυτά ο τραγικός άνθρωπος ( Οιδίπους) δεν θα παραμείνει παθητικός αλλά με την ενεργητική εγρήγορση του κορυφωμένη συνεχώς προς το πεπρωμένο του. Η ενεργητικότητα του τραγικού ανθρώπου στον Οιδίποδα θα εκδηλωθεί στο έπακρο. 

 Ο πρωταγωνιστής δεν υπομένει την μοίρα του αλλά κάθε φορά αρπάζει τις ευκαιρίες που του δίδονται και αναζητεί την αλήθεια. Ο Οιδίπους θα αποδεχθεί το πεπρωμένο του με τη βούληση του και δεν θα κλείσει τα μάτια στην αλήθεια όπως η Ιοκάστη.

 Οι θεοί οδηγούν τους ανθρώπους, στην περίπτωση του Οιδίποδα στην απόλυτη αθλιότητα χωρίς να ξέρουμε γιατί το κάνουν. Σύμφωνα με την άποψη του Hofmann για τους φριχτούς θεούς ο άνθρωπος είναι ένα απλό παιχνίδι. Ένα μπορεί να θεωρηθεί σίγουρο: στο έργο του Σοφοκλή οι θεοί αποσύρονται από τη σκηνή και πλέκουν ένα πεπρωμένο για τους ήρωες κινώντας τα νήματα.

Η θεϊκή εξουσία θα εκδηλωθεί απροσπέλαστη από την ανθρώπινη σκέψη με τον πιο φοβερό τρόπο. Πρόκειται σίγουρα για την τραγωδία της ειμαρμένης αναμεμιγμένη σίγουρα με μπόλικη τραγική ειρωνεία.

 Σε όλο το έργο ο Οιδίποδας θα αντιπροσωπεύσει τη σύζευξη του εξυπνότερου αλλά και συνάμα μωρότερου ανθρώπου, θα είναι πάντα ο πιο ανυπεράσπιστος και δυστυχισμένος ήρωας. Ήταν πάντως ένα σύμβολο ανθρώπου που αγωνίστηκε να βρει την αλήθεια για τον εαυτό του, μέσω της αποκαλυπτικής δράσης η οποία πάντως τον οδήγησε τελικά στην καταστροφή.

 Ο Αριστοτέλης στην ποιητική του αποδίδει την καταστροφή του Οιδίποδα σε κάποιο σφάλμα, αποκλείοντας την ηθική κακότητα (μοχθηρία και κακία). Η δύναμη έτσι της τραγικότητας δε διαλύεται καθώς πουθενά δεν προκύπτει συμβιβασμός ενοχής και εξιλασμού.

 Ο Σοφοκλής θα υπερασπιστεί την παράδοση και θα εκφράσει ειδικά στα χορικά την αποδοκιμασία του για κάθε τι καινούριο και ανατρεπτικό, καθώς την εποχή εκείνη θα διαδραματιστεί από το σοφιστικό ρεύμα μία γενική επίθεση εναντίων της παράδοσης.

 Η τυφλότητα μπορεί να θεωρηθεί κάλλιστα και μεταφορικά καθώς θα συγχωνεύει το μεταφορικό με το πραγματικό.

 Ο Οιδίποδας υποστηρίχθηκε ακόμη ότι ενσαρκώνει την ίδια την ανθρωπότητα και την συμπεριφορά της.

 Εν κατακλείδι είναι γεγονός τέλος ότι όλοι φεύγουν από μία παράσταση του Οιδίποδα με ανακούφιση και χαρά. Είναι δύσκολο να εξηγηθεί αυτό. Ίσως τελικά να οφείλεται στο γεγονός ότι ο ποιητής παρόλη τη φρίκη δεν αποστρέφει το πρόσωπο του από εκείνη την ΤΑΞΗ που διατηρεί αιώνια την ισχύ της...

Η φωνή του Βύρωνα Πάλλη θα ερμηνεύσει τον Οιδίποδα

Πηγές: greek language, chldimos, Οι τραγικοί , Κρεβατάς, Η τραγική ποίηση των Αρχαίων Ελλήνων, Λέσκυ, Iστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας-Λέσκυ

Η μεταφορά έγινε από το κανάλι Ισοβίτης:

http://isobitis.com/theatro1/?p=1680 

-Ο Παύλος Παπαδόπουλος γεννήθηκε το 1978 στη Δράμα, μεγάλωσε στις Σέρρες και έζησε στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Από το 1996 εργάζεται στο δημόσιο σε διάφορες διοικητικές θέσεις. Είναι απόφοιτος της Σχολής Αξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας, της Σχολής Αστυφυλάκων της Αστυνομικής Ακαδημίας, της Σχολής Επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης ΕΛ.ΑΣ., και της Σχολής Ελληνικού Πολιτισμού, του Τμήματος Ανθρωπιστικών. Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Μιλάει Αγγλικά και Γερμανικά.