Πολιτισμική Διαδρομή : Μεσσολόγγι

Εμφάνιση αναρτήσεων με ετικέτα Μεσσολόγγι. Εμφάνιση όλων των αναρτήσεων

Ωδή εις το Λόρδο Βύρωνα, του Διονυσίου Σολωμού. Ποιητική Βραδιά

Γράφει ο Παύλος Παπαδόπουλος.

Φίλες και φίλοι απόψε, με αφορμή την επέτειο της εθνικής εορτής, θα σας παρουσιάσω το υπέροχο επικό ποίημα του Διονυσίου Σολωμού «Ωδή εις το Λόρδο Βύρωνα». Μια μακρά ωδή η οποία αντανακλά το γενικό πένθος για το θάνατο του σπουδαίου φιλέλληνα.

«Η Ελλάδα στέφουσα τον Λόρδο Βύρωνα», αλληγορικό μαρμάρινο σύμπλεγμα, Αθήνα.

Ο Σολωμός άρχισε να επεξεργάζεται την Ωδή το 1824, αμέσως μετά το θάνατο του Άγγλου Φιλέλληνα στο Μεσολόγγι, τον Απρίλιο του 1824, και τη δημοσιεύτηκε το επόμενο έτος. Λέγεται ότι όταν έφτασαν στη Ζάκυνθο τα νέα για το θάνατο του Μπάιρον, ο Σολωμός πήδηξε πάνω στο τραπέζι της ταβέρνας όπου καθόταν με φίλους του και εντελώς αυθόρμητα συνέθεσε την πρώτη στροφή:

Λευτεριά για λίγο πάψε/ να χτυπάς με το σπαθί/ κι έλα σίμωσε και κλάψε/ εις του Μπάιρον το κορμί.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της πολιορκίας του Μεσολογγίου οι κανονιοβολισμοί ακούγονταν μέχρι τα παράλια της Ζακύνθου. Το γεγονός αυτό κρατούσε τη σκέψη του Σολωμού σε εγρήγορση.

Η πρώτη πλήρης μορφή του κειμένου διαμορφώθηκε ύστερα από αλλεπάλληλες επεξεργασίες και αλλαγές. Κατόπιν ο Σολωμός υποδείκνυε πολλές επεξεργασίες και διορθώσεις πάνω στο ποίημα. Αρκετά μετά ο Σολωμός επεξεργάστηκε το ποίημα καταλήγοντας στην απόρριψη της πρώτης δημοσίευσης (ουσιαστικά ο Σολωμός εγκατέλειψε το ποίημα). Σώζονται επίσης αυτόγραφα από απανωτές διορθώσεις από τον ίδιο το Σολωμό με φράσεις αυστηρής αυτοκριτικής.

Το κείμενο καθαρογράφηκε από τον Γεώργιο Δε Ρώση και συμπεριλήφθηκε στο Τετράδιο Ζακύνθου αριθμός 10. Το 1850 δημοσιεύθηκε στο Ανθολόγιο του Ι. Πανταζή σε μια εκδοχή 172 στροφών. Αργότερα στο Τετράδιο Ζακύνθου αριθμός 20, και ως Εθνικής Βιβλιοθήκης Φ 2. Σκοπός ήταν να προωθηθεί η έκδοση του ποιήματος στο εξωτερικό, κάτι που όμως τελικά δεν έγινε. Η έκδοση των Ευρισκόμενων (συλλογή ερωτικών, εμβληματικών και σύμμικτων ποιημάτων το 1859 από τον Πολυλά και όλες οι μεταγενέστερες εκδόσεις βασίστηκαν στη μορφή των 165 στροφών. Επρόκειτο για μια διαφορετική μορφή.

Προσωπογραφία του 1832, Άνταμ Φρίντελ.

Λίγα λόγια για το Λόρδο Βύρωνα.

Ο Τζορτζ Γκόρντον Μπάιρον, 6ος Βαρόνος Μπάιρον γνωστός στην Ελλάδα ως Λόρδος Βύρων ήταν Άγγλος ποιητής, από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του ρομαντισμού και από τους σημαντικότερους φιλέλληνες. Υπήρξε εξαιρετικά διάσημος και επιτυχημένος ως ποιητής, αλλά και ιδιαίτερα αμφιλεγόμενη προσωπικότητα στην Αγγλία, ζώντας άστατη οικονομική ζωή.

Αργότερα συνέδεσε το όνομα του με την στήριξη των επαναστατικών κινημάτων σε Ιταλία και Ελλάδα, και πέθανε στο πλευρό των Ελλήνων επαναστατών στο Μεσολόγγι μετά από υψηλό πυρετό που ανέπτυξε. Θεωρείται από τους πλέον σημαντικούς Άγγλους λογοτέχνες του 19ου αιώνα, ενώ στην Ελλάδα είναι μια από τις πιο αναγνωρίσιμες μορφές της επανάστασης του 1821 και εθνικός ευεργέτης.

Το 1823 κατευθύνεται, ύστερα από παρότρυνση της Φιλελληνικής Επιτροπής του Λονδίνου, προς την Ελλάδα, σταματώντας στην Κεφαλονιά, όπου παρέμεινε για έξι μήνες στην οικία του κόμη Δελαδέτσιμα, φίλου του Μαυροκορδάτου. Τελικά, αν και αρχικός προορισμός του ήταν ο Μοριάς, εγκαθίσταται στο Μεσολόγγι, όπου έρχεται σε επαφή με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, τον οποίο και υποστηρίζει οικονομικά.

Εν τω μεταξύ, έχει σχηματίσει ιδιωτικό στρατό από 40 Σουλιώτες, υπό τους Δράκο, Τζαβέλλα και Φωτομάρα. Διατηρούσε αλληλογραφία με Άγγλους επιχειρηματίες όπως ο Σάμουελ Μπαρφ για την οικονομική ενίσχυση των επαναστατών, και ήταν από τους πρώτους που συνειδητοποίησαν τις καταστροφικές συνέπειες που θα είχε το δάνειο στην περίπτωση που αυτό χρησιμοποιείτο όχι για εθνικούς σκοπούς, αλλά για πολιτικές διαμάχες.

Ο Λόρδος Μπάιρον στο νεκροκρέβατό του, Ζοζέφ Ντενί Οντεβάιρ (περ. 1826). Groeningemuseum, Μπρυζ.

Ένας από τους στενούς φίλους του Βύρωνα στο Μεσολόγγι ήταν ο επίσης σπουδαίος φιλέλληνας Αμερικανός ιατρός, από τη Βοστόνη Σαμουήλ Γκρίντλευ Χάου, ο οποίος στην Ελληνική Επανάσταση του 1821, νεαρός τότε μόλις απόφοιτος του Πανεπιστημίου, είχε έλθει στην Ελλάδα και για έξι χρόνια πρόσφερε εθελοντικά τις ιατρικές του υπηρεσίες στους Έλληνες αγωνιστές.

Μετά το θάνατο του Λόρδου Βύρωνα ο Χάου κράτησε ως κειμήλιο της φιλίας το αγγλικό κράνος - περικεφαλαία του Βύρωνα, το οποίο αργότερα, το 1925, το έφερε στην Ελλάδα η μικρότερη κόρη από τα 6 παιδιά του Σαμουήλ Χάου, η Μοντ Χάου και το δώρισε στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Αθήνας.

Όταν ο Μπάιρον πέθανε από το πολιορκημένο Μεσολόγγι ακούστηκαν 37 κανονιές, όσες και τα χρόνια του. Από την Ελλάδα τιμήθηκε με την αιώνια ευγνωμοσύνη. Ένα από τα ωραιότερα αγάλματα στο Ζάππειο, στο σημείο όπου η Λεωφόρος Αμαλίας συναντά τη Λεωφόρο Βασιλίσσης Όλγας, τον αναπαριστά στα γόνατα της Ελλάδας. Τέλος το όνομα του δόθηκε σε έναν προσφυγικό συνοικισμό πάνω από το Παγκράτι…

Λίγα ακόμη στοιχεία.

Η Ωδή προς τον Μπάιρον αποτέλεσε ένα από τα μοναδικά λαϊκά αναγνώσματα της προεπαναστατικής περιόδου.

Το έργο αποτελεί μια ανακρεόντεια ωδή σε τροχαϊκούς οχτασύλλαβους στίχους. Ο όρος ανακρεόντειος αναφέρεται γενικά σε θεματολογία σχετική με τον έρωτα, το κρασί, τις απογοητεύσεις και τις απογοητεύσεις της ζωής, την ευτυχία και τη γοητεία. Όταν μιλάμε, επίσης για τροχαϊκό στίχο εννοούμε το συνταίριασμα μιας τονισμένης και μιας άτονης συλλαβής, ενός στίχου που έχει ζυγό αριθμό συλλαβών. Σε αυτήν την περίπτωση τονίζονται οι μονές συλλαβές, όχι όμως απαραίτητα όλες.

Ο Κάλβος, συνέγραψε επίσης ένα παρόμοιο ποίημα για τον Μπάιρον. Βρίσκεται στην αρχή του τόμου των Λυρικών (1826). Ο αυθορμητισμός του Σολωμού εδώ υποκαθιστάτε με έναν αυστηρό διάκοσμο από τον Κάλβο.

Ανακοίνωση του θανάτου του Λόρδου Βύρωνα με δημοσίευση της 7ης Απριλίου 1824 στην Ελληνική Γλώσσα στην εφημερίδα Νέας Υόρκης The Albion. Ιστορικό Αρχείο Ευγενίας Αντωνίου Σκιαθά

Η Ωδή είναι (μαζί με τον Ύμνο) το μοναδικό μεγάλο έργο του ποιητή. Ως προς τη μορφή και το ύφος ακολουθεί στενά τον Ύμνο. Το έργο θεωρήθηκε από αρκετούς ένα αδύναμο αντίγραφο του Ύμνου εις την ελευθερία. Στο ποίημα αυτό ο Σολωμός μεταχειρίζεται την υπερβολή. Ο ίδιος λέει: «Η δυσκολία που νοιώθει ένας συγγραφέας δεν είναι να δείξει φαντασία και πάθος, αλλά να τα υποτάξει στο νόημα της τέχνης.»

Σε μία από τις στροφές λέει:

Συχνά εβράχνιασε η μιλιά του/ Τραγουδώντας λυπηρά/ Πως στον ήλιο αποκάτου/ Είναι λίγη η ελευτεριά.

Ο ποιητής και σε αυτό το έργο γράφει στη γλώσσα του λαού. Ο Σολωμός πήρε θέση στο γλωσσικό ζήτημα, υποστηρίζοντας το μοντέλο των δυτικών ομιλούμενων γλωσσών. Ουδέποτε όμως θεώρησε δεδομένο ότι η γραπτή γλώσσα πρέπει να ταυτίζεται με την ομιλούμενη. Προώθησε τη γνώμη ότι η ομιλούμενη γλώσσα πρέπει να αποτελεί βάση για τη γραπτή. Ο Σολωμός έγραφε στη γλώσσα του λαού σα να ήθελε ενδόμυχα να γίνει ο ¨Εθνικός Ποιητής¨.

Ο Διονύσιος Σολωμός

Πηγές:

1) Roderick Beaton, Εισαγωγή στη Νεώτερη Ελληνική Λογοτεχνία, μετάφρ. Μ Σπανάκη, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1996.

2) Mario Vitti, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, μετάφρ. Δ. Λουκά, εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 2003.

3) Δημήτρης Αγγελάτος, Το έργο του Διονυσίου Σολωμού και ο κόσμος των λογοτεχνικών ειδών, Gutenberg, Αθήνα 2009.

4) Λίνος Πολίτης, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1984.

5) https://www.artigo.gr/people/lord-byron-maid-ofathens-ere-we-part/

6) https://www.ethnos.gr/history/article/204219/lordosbyronenaskoinostyxodiokthspoyxreosethnelladaposhistoriatonagkaliasekaitononomasefilellhna

7) www.elzoni.gr/html/ent/149/ent.20149.asp

8) https://zakynthos-museumsolomos.gr/eis-ton-thanaton-tou-lord-bairon.html

9) https://www.maxmag.gr/afieromata/ellada1821/lordos-vyron-o-romantikos-poiitis-symvolo-toy-filellinismoy/

10) https://polinices50.rssing.com/chan-22777447/all_p83.html

-Ο Παύλος Παπαδόπουλος γεννήθηκε το 1978 στη Δράμα, μεγάλωσε στις Σέρρες και έζησε στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Από το 1996 εργάζεται στο δημόσιο σε διάφορες διοικητικές θέσεις. Είναι απόφοιτος της Σχολής Αξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας, της Σχολής Αστυφυλάκων της Αστυνομικής Ακαδημίας, της Σχολής Επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης ΕΛ.ΑΣ., και της Σχολής Ελληνικού Πολιτισμού, του Τμήματος Ανθρωπιστικών. Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Μιλάει Αγγλικά και Γερμανικά.

Η Γυναίκα της Ζάκυθος, Διονυσίου Σολωμού. Ραδιοφωνικό Θέατρο

Γράφει ο Παύλος Παπαδόπουλος.

Αγαπητοί φίλοι του Ραδιοφωνικού θεάτρου, απόψε με αφορμή την Εθνική Εορτή θα σας παρουσιάσω ένα έργο περίεργο και αινιγματικό. Πρόκειται για τη Γυναίκα της Ζάκυθος, του μεγάλου εθνικού ποιητή Διονύσιου Σολωμού. Ένα συγκλονιστικό έργο, γραμμένο στον αχό της επανάστασης.

Έχουμε να κάνουμε με ένα από τα κορυφαία έργα του νεοελληνικού λόγου. Έργο αινιγματικό όπως είπαμε, που δε μπορεί να αφήσει αδιάφορους τους σκεπτόμενους αναγνώστες.

Ο Σολωμός δούλεψε επτά χρόνια το έργο, η πρώτη επεξεργασία του έγινε την περίοδο 1826-1829, η δεύτερη μεταξύ των ετών 1829-1833 και η τρίτη απόπειρα το 1833 με σκοπό την έκδοση του έργου, η οποία όμως εγκαταλείφθηκε γρήγορα. Το έργο έμεινε στα αζήτητα περίπου 100 χρόνια και τελικά το ανακάλυψε και το εξέδωσε ο Κώστας Καιροφύλας, το 1927. Παρένθεση στην περιπετειώδη εκδοτική ιστορία του αποτελεί η απόρριψη του από τον Πολυλά, στην πρώτη έκδοση του ποιητή το 1859, με το αιτιολογικό ότι τα διασωθέντα μέρη ήταν ακατάλληλα για το αναγνωστικό κοινό. Πιθανολογείται όμως ότι δεν επέτρεψε την έκδοση του ο αδερφός του ποιητή Δημήτριος. Το έργο παρέμεινε ανολοκλήρωτο, καθώς λείπει η τελική επεξεργασία.

Ο Διονύσιος Σολωμός

Έχουμε να κάνουμε με ένα έργο μοναδικό, θεμελιακό και ανεπανάληπτο με έντονα διδακτικές, πολιτικές και ιδεολογικές προεκτάσεις. Παρά την έλλειψη τελικής επεξεργασίας, φέρει πάνω του ακεραία τη σφραγίδα της σπουδαίας ποίησης του Σολωμού. Πρόκειται επιπλέον για μία διδακτική ιστορία που παρουσιάζει το ελληνικό έθνος εν τη γεννέσι του βαθιά διασπασμένο και αντιφατικό. Με αυτό το έργο επιχειρείται ένα μεγάλο ξεκίνημα στη λογοτεχνία.

Το έργο παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με το Λάμπρο. Σύμφωνα με την άποψη του Λίνου Πολίτη, νομίζει κανείς ότι ο Σολωμός έγραψε τα δύο έργα για να απαλλαγεί μία και καλή από το φόβο που έπρεπε να πληρώσει προς την εποχή του. Τα θέματα που πραγματεύεται το έργο είναι δύο: η σκληρή και ανήθικη συμπεριφορά της Γυναίκας και η δύσκολη ζωή των γυναικών του Μεσολογγίου που βιώνουν την προσφυγιά και τη ζητιανιά στο νησί της Ζακύνθου, που έχουν καταφύγει για να γλιτώσουν από τους Τούρκους.

Η υπόθεση του έργου:

Τόπος της αφήγησης είναι η Ζάκυνθος και χρόνος το 1826 (όταν οι Τούρκοι πολιορκούν το Μεσολόγγι). Ο αφηγητής, η persona του συγγραφικού υποκειμένου, είναι ιερομόναχος, άνθρωπος απλός και θεοσεβούμενος, που παρακολουθεί άναυδος όσα συμβαίνουν γύρω του και βλέπει διδακτικά οράματα. Ο τόνος της φωνής του είναι βιβλικός (θυμίζει τον λόγο της Aποκάλυψης) και η αφήγησή του συχνά αλληγορική.

Το έργο συντίθεται από δύο διαπλεκόμενα θέματα: τη σκληρή και ανήθικη συμπεριφορά της Γυναίκας και τη δύσκολη ζωή των γυναικών του Μεσολογγιού που βιώνουν την προσφυγιά και τη ζητιανιά στο νησί που κατέφυγαν για να γλιτώσουν από τους Τούρκους. Ο Ιερομόναχος Διονύσιος περιγράφει με απροκάλυπτη απέχθεια τον χαρακτήρα της Γυναίκας της Ζάκυθος και στιγματίζει τον τρόπο με τον οποίο μεταχειρίζεται τις Μεσολογγίτισσες. Μιλά για τη μοχθηρή ψυχή της και για το αβυσσαλέο μίσος της απέναντι στην Επανάσταση. Ταυτόχρονα οραματίζεται και τη μελλοντική τιμωρία της.

Στη δεύτερη επεξεργασία ο Σολωμός σχεδίαζε ανάμεσα στα άλλα να αναπτύξει και το θέμα της αναστάτωσης που έφεραν στον λαό της Ζακύνθου τα νέα για την πορεία της Επανάστασης. Στην τρίτη επεξεργασία σχεδίαζε να ανατρέψει τελείως την υπόθεση με την εμφάνιση του Διαβόλου, του οποίου όργανο είναι η μισητή Γυναίκα, και να διευρύνει την προοπτική, έτσι ώστε η αφήγηση να εστιάζει σε μια γενικότερη σύγκρουση ανάμεσα στο καλό και το κακό. Aυτά και άλλα σχεδιάσματα δεν κατέληξαν ποτέ σε μια, έστω πρωτογενή, μορφή μετουσίωσης, αλλά έμειναν αιωρούμενα ανάμεσα στις ιταλικές σημειώσεις και σε λίγους μεμονωμένους ελληνικούς στίχους.

ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΕΡΓΟ.

Η Γυναίκα της Ζάκυθος σίγουρα ξεκίνησε ως σάτιρα εναντίων μιας συγκεκριμένης γυναίκας. Σταδιακά όμως θα λάβει καθοριστικές προεκτάσεις, παράλληλα θα γίνει θρήνος και προφητεία ή εφιαλτικό όνειρο. Είναι ένα οξύτατο πεζό σατιρικό έργο με ρεαλιστικά και βιογραφικά στοιχεία που δίνει το ίδιο το κείμενο. Πιθανόν η πρωταγωνίστρια να ανήκε στην κατηγορία των ευγενών πλουσίων του νησιού. Αξίζει να σημειώσουμε ότι και ο Σολωμός υπήρξε γόνος αριστοκρατικής οικογένειας της Ζακύνθου.

Η σάτιρα του Σολωμού διασώζεται λόγω της διαπιστούμενης λογοτεχνικής αξίας της. Η εν λόγω σάτιρα υφίστατο ως κυρίαρχο λογοτεχνικό είδος το 19^ο αιώνα στη δυτική και βόρεια Ευρώπη, ενώ επιδίδονταν συχνά σε αυτή και οι Φαναριώτες. Η Γυναίκα της Ζάκυθος είναι λοιπόν ένα δραματικό-επικό ποίημα, αλλά και μια εφιαλτική σάτιρα σε πεζό λόγο. Το λογοτεχνικό είδος, δηλαδή, στο οποίο ανήκει είναι τυπικά πεζό (δεν εντάσσεται εύκολα σε κάποιο λογοτεχνικό είδος), μετεωρίζεται όμως ανάμεσα στο πεζό και στο ποιητικό, στη σάτιρα ή στο λυρικό έργο, στο όραμα ή στη ρεαλιστική αφήγηση. Κείμενο αίνιγμα, ειδολογικά μονήρες και ανολοκλήρωτο σαν γνήσια ποιητική σύλληψη.

Γραμματολογικά το κείμενο έχει χαρακτηριστεί ως πεζογράφημα, αφήγημα ή ιδιόρρυθμο πεζό με ποιητικά στοιχεία, ποίημα σε πεζό, δραματική σάτιρα, πρωτοποριακή μορφή πεζού αφηγηματικού λόγου αλλά και «εθνικό» κείμενο. Το βέβαιο είναι ότι, έως σήμερα ακόμα κανείς χαρακτηρισμός δεν επικράτησε ευρέως και το κείμενο εξακολουθεί να παραμένει γραμματολογικά αιωρούμενο και υφολογικά αινιγματικό. Άλλωστε, η ίδια η μορφή του κειμένου είναι ασταθής και η πλοκή του χασματική. Η πρόζα είναι έξοχη, καθαρή, στιβαρή δημοτική, η έκφραση πυκνή και ο τόνος πολλές φορές αποκαλυπτικός.

Σύμφωνα με το Δημήτρη Δημηρούλη: «H Γυναίκα της Ζάκυνθος αντιπροσωπεύει ουσιαστικά την άσκηση του Σολωμού σε μια γραφή όχι μεικτή αλλά ιδιωματική . Μεικτή γραφή σημαίνει ανάμειξη των ειδών , ιδιωματική σημαίνει πορεία προς το άγνωστο, προς ένα λόγο που δεν υπάρχει εκ των προτέρων, αλλά δημιουργείται την στιγμή της αποτύπωσης του». Η ρυθμική οργάνωση στηρίζεται στην επανάληψη σχημάτων μορφο-συντακτικών παραλληλισμών και τονικών παραλληλισμών (σχήματα συντακτικών παραλληλισμών με την εμφατική χρήση του βιβλικού «Και» σε συνδυασμό με εκείνα του βιβλικού τόνου). Σταθερός άξονας αναφοράς η αρχή της φωτοσκίασης – παράδειγμα : το κεφάλαιο 5 τοποθετείται σκοπίμως ανάμεσα στα 4 και 6 , τα οποία αποτελούν εκφάνσεις του Κακού, προκειμένου τα στοιχεία του κεφαλαίου 5 να αναδειχθούν ως φορείς υψηλού ήθους. Ενώ η τεχνική Αποστασιοποίησης επιτυγχάνεται με τον οραματικό- προφητικό χαρακτήρα του κειμένου και αποστασιοποιεί τον αφηγητή από όσα εκθέτει.

Το νόημα του έργου είναι κρυμμένο, αρκετοί προσπάθησαν να δώσουν την εξήγηση Για το έργο υπήρξαν δύο κύριες ερμηνευτικές σχολές: Η αλληγορία με στόχευση την πολιτική (θα αναφερθούμε παρακάτω) και η σάτιρα που μπορεί να ξεκινά από ένα πρόσωπο επεκτείνεται όμως και ακτινοβολεί πιο μακριά και υψώνεται σε μία σφαίρα καθολική. Η σύνδεση με το πραγματικό πρόσωπο της γυναίκας , δεν ενδιαφέρει καν, είναι εντελώς χαλαρή. Με τη δεύτερη άποψη συμφωνεί και ο Λίνος Πολίτης.

Ο Σολωμός εκφράζεται μέσα από μία ρέουσα και στιβαρή δημοτική και φιλοδοξεί να μιλήσει για την αρχέτυπη σύγκρουση καλού και κακού. Πλάθει ένα σύμπαν που θυμίζει αποκάλυψη: τρέμει η γη, ο αέρας γεμίζει αστραπές. Ο αφηγητής χάνει στιγμιαία τη φωνή του, ενώ ακούει φωνές που μιλούν για εκδίκηση θεού. Για πρώτη φορά ο συγγραφέας στρέφει την προσοχή του στον εαυτό του για να καταλάβει τι τον φοβίζει. Υπαρξιακά θέματα προκύπτουν μέσα από το πνεύμα του Ιερομόναχου. Τον ανησυχεί ο ορισμός του καλού και του κακού, η πάλι δικαίου και αδίκου , ελευθερίας και τυραννίας.

Ας δώσουμε το λόγο στο σκηνοθέτη Δήμο Αβδελιώδη, που σκηνοθέτησε την παράσταση που ερμήνευσε η Όλια Λαζαρίδου, και ανέβασε το καλοκαίρι του 2014 (το ανέβασε δραματοποιημένο σε 30 αρχαία θέατρα ή αρχαιοελληνικά μνημεία της χώρας, καθώς επίσης και σε μία παράσταση στις Βρυξέλες) : «Η Γυναίκα της Ζάκυθος είναι για μένα μια απόπειρα του Σολωμού να αντιμετωπίσει το Κακό –επειδή και ο ίδιος, ένας αγνός άνθρωπος, φοβάται το Κακό, τον κακό άνθρωπο. Φοράει, λοιπόν, τη μάσκα του ιερομόναχου Διονυσίου και πίσω από αυτήν και τη χριστιανική μυθολογία της αγάπης νιώθει δυνατός να την κοιτάξει καταπρόσωπο. Μπαίνει μέσα στο σκοτάδι για να βγάλει το Κακό στο φως και να το εξουδετερώσει.

Γιατί όταν έρθουμε αντιμέτωποι με το Κακό, π.χ. με τη βία, κάνουμε εντελώς φυσικά ένα βήμα πίσω, μας παγώνει, μας τρομάζει. Μόνο που το Κακό ανήκει στη φύση των πραγμάτων, έχει ρόλο που παίζει, δεν μπορείς να το απομονώσεις και να το αποκλείσεις, πρέπει να το δεις στα μάτια. Και να μην το φοβηθείς. Γιατί αν το φοβηθείς και δεν αντιδράσεις για να το αντιμετωπίσεις, σημαίνει ότι το αποδέχεσαι, ότι παίζεις το παιχνίδι του. Πας με το μέρος του Κακού. Η Γυναίκα της Ζάκυθος γι' αυτό μιλεί, για την πάλη του Καλού και του Κακού».

Ο Σολωμός συγκινεί βαθιά τον Δήμο Αβδελιώδη. «Είναι από τους λίγους ποιητές που μπόρεσαν να δουν τις διάφανες ψυχές των ανθρώπων. Το ξαναλέω, να δει τις ψυχές, το ενεργειακό φάσμα των ανθρώπων. Όταν γράφει για το παιδάκι που πέθανε (Η Ψυχούλα), όντως "βλέπει" την ψυχή του παιδιού να πηγαίνει στον ουρανό – μου θυμίζει εκείνο τον πίνακα του Γκρέκο, την "Ταφή του κόμητα Οργκάθ" όπου η ψυχή του νεκρού αποδίδεται ως έμβρυο. Δηλαδή, είναι μια γέννηση ο θάνατος.

Θέλω να πω ότι υπάρχουν άνθρωποι, δημιουργοί όπως ο Γκρέκο κι ο Σολωμός, που διακρίνουν τις βαθιές ποιότητες των πραγμάτων, που οι πολλοί, εμείς, δεν είμαστε σε θέση να δούμε. Βλέπουν την όντως πραγματικότητα, που είναι μαγική και ασύλληπτη. Γι' αυτό και είναι δυσεξήγητος μερικές φορές ο Σολωμός, γιατί εμείς δεν είμαστε σε θέση να διεισδύσουμε στον τρόπο που έβλεπε τον κόσμο και τους ανθρώπους γύρω του. Αλλά δες πώς ξεκινάει: μετρώντας πόσοι είναι οι δίκαιοι και πόσοι οι άδικοι στον κόσμο. Και μετρώντας τους δίκαιους, βρίσκει ότι αντιστοιχούν στα τρία δάχτυλα τους ενός χεριού, ενώ οι κακοί είναι αναρίθμητοι. Το Κακό είναι άπειρο. Ωστόσο, όσο λίγοι κι αν οι είναι οι καλοί, η δύναμή τους είναι πολύ μεγάλη. Όπως μια μικρή πηγή φωτός διαλύει αμέσως το σκοτάδι!» λέει ο σκηνοθέτης.

Χειρόγραφο του Δ. Σολωμού από το έργο

Η ¨Γυναίκα¨.

Η πρωταγωνίστρια ενσαρκώνει το κακό, όχι ως φιλοσοφική έννοια ούτε ως ένα μυθικό ον, αλλά το κακό ως καθημερινή πράξη, ως απτή ανατριχιαστική απόδειξη ότι οι χειρότερες των προθέσεων μπορεί να κατοικούν στα πιο ασήμαντα πράγματα, που κατοικούν και αναπνέουν δίπλα μας.

Η γυναίκα αυτή ακόμη και σήμερα ιρντριγκάρει, το κείμενο ασκεί μια γοητεία και κανείς δεν μπορεί να της αντισταθεί. Το σώμα της και η ψυχή της είναι συνδεδεμένα με μια δύσμορφη σατανική συζυγία, ο Σολωμός τα προβάλλει αυτά αφηγηματικά και όχι δραματικά. Η σατανική ζακυνθινή γυναίκα έχει μια εσωτερική και εξωτερική ασχήμια, που τη μετατρέπει σε λάγνο όργανο του διαβόλου, οδηγώντας την ταυτόχρονα στην αυτοκαταστροφή.

Η αποκρουστική της όψη συνδυάζεται με τη μεγάλη ιδέα που έχει για την αφεντιά της, ενώ δεν υπάρχει αρνητική σκέψη που να μην περνάει από το μυαλό της και προσβλητική φράση που να μην εκστομίζεται από το στόμα της. Τα βράδια ονειρεύεται «φούρκες, φυλακές, Τούρκους που νικάνε και Γραικούς που σφάζονται.» Τις μέρες ηδονίζεται να ταπεινώνει και να βρίζει, όσους έχουν την ατυχία να πέσουν στην ανάγκη της. Ακόμη και τις δύσμοιρες Μεσολογγίτισσες που φτάνουν στη Ζάκυνθο, ζητώντας ελεημοσύνη για τους εγκλωβισμένους άντρες τους. Η γυναίκα αυτή είναι η σκοτεινή φύση του ανθρώπου, η πιο δαιμονική ενσάρκωση του καλού και του κακού, η προσωποποίηση του φθόνου και της κακίας. Η άβυσσος της ψυχής μας που αντανακλά στις περιστάσεις, που μαίνεται, ουρλιάζει, ξεβράζει και σαρώνει. Έτσι μέσα σ’ αυτό το πρίσμα έχουμε μία αντιδιαστολή των δυνάμεων του καλού και του κακού, καθώς ο Ιερομόναχος είναι ο φορέας του θεού και η Γυναίκα του διαβόλου, ο Λαός και οι Μεσολογγίτισσες αντιδιαστέλλονται επίσης με τη γυναίκα.

Ένα εφιαλτικό γαϊτανάκι στήνεται γύρω από τη Γυναίκα: κόρη, πεθαμένη μάνα, πατέρας της (έρχονται να την καταδιώξουν), φέρετρα που ανοίγουν, σάρκες που σαπίζουν, μιλιούνια μύγες που κάθονται πάνω σε φιδίσια μαλλιά και ματωμένα σεντόνια, λείψανα, μισοσκοτωμένα πουλιά, λυσσασμένοι χήροι και στο τέλος μια αυτοκτονία. «Κι εσηκώθηκα και εκεί οπίσω από τον καθρέφτη, και είδα τη γυναίκα της Ζάκυθος που εκρεμότουνα και εκυμάτιζε». Ίσως η ζοφερή φύση της να προσφέρεται στην ασύλληπτη εξωτερική ασχήμια της που την οδηγεί στην αντανάκλαση του εαυτού της: νέα γυναίκα με θωριά γεροντική, φαγωμένη από το χτικιό, με στήθη σαν καπνοσακούλες, δόντια μισοσαπισμένα, μάτια ολόμαυρα που «εστριφογυρίζανε εδώ και εκεί γυρεύοντας το κακό, και το βρίσκανε όπου δεν ήταν».

Αν και η Γυναίκα δεν είναι ηθογραφικό αντικείμενο, εντούτοις χρησιμοποιεί πολλά ηθογραφικά στοιχεία για να διευκολύνει την επικοινωνία μέσω καλύτερης κατανόησης. Επιχειρείται επομένως μια ρεαλιστική ηθογραφία με σαφή, όμως, κοινωνικό προσανατολισμό.

Ο ¨Ιερομόναχος¨.

Ο Ιερομόναχος είναι ο αφηγητής του ποιητικού έργου, αντιμέτωπος με το θηλυκό τέρας. Μέσα από αυτόν μπαίνουμε απευθείας στον κρυπτικό, μεταφυσικό, ρομαντικό, θολό και ερεβώδη κόσμο του Διονυσίου Σολωμού. Προσπαθεί να δει μέσα στην ψυχή της, καθώς είναι εγκατεστημένος στο ξωκλήσι του Αγίου Λυπίου, όπου αναβλύζει η κακία του σατανά, έστω ένα μικρό καλό.

Η Γυναίκα καταδιώκει τον Ιερομόναχο ώστε την βλέπει στα όνειρα του, για την ακρίβεια στο όραμα του, πίσω από μια εκκλησία που τον τυλίγουν οι αναθυμιάσεις του λιβανιού. Η μεταφυσική αγριότητα του οράματος είναι μοναδική όχι μόνο για την ελληνική αλλά και για την παγκόσμια λογοτεχνία. Ο Μπωντλέρ θα απαντήσει στο κείμενο ότι το κακό γίνεται χωρίς προσπάθεια, με φυσικότητα, είναι «πεπρωμένο».

Οι Μεσολογγίτισσες.

Αντίθετα οι Μεσολογγίτισσες, ψυχές βασανισμένες και αγνές, πατριώτισσες και αγωνίστριες για τη ζωή, όσο το επιτρέπουν βέβαια οι πενιχρές δυνάμεις τους, είναι γεμάτες αξιοπρέπεια και περηφάνια. Δεν βγαίνουν στη ζητιανιά μονάχα όταν εξαντλήσουν κάθε δυνατότητα να επιζήσουν αυτές και τα παιδιά τους, και μαζί τους οι πολιορκημένοι αγωνιστές της πατρίδας τους. Μόνο όταν η ανάγκη έφτασε στο απροχώρητο και η πείνα τις έστω παραπάνω βγήκαν μέρα μεσημέρι στη ζητιανιά, αφήνοντας στην άκρη κάθε αίσθημα ντροπής.

Μα και πάλι δεν ζήταγαν τη βοήθεια των άλλων σαν συνηθισμένες ζητιάνες, αλλά σαν άνθρωποι έντιμοι, και αξιοπρεπείς που έδειχναν ότι πάλευαν για ένα σπουδαίο σκοπό, την ελευθερία της πατρίδας τους. Έτσι δε ξεπέφτουν στα μάτια του απλού λαού που σπεύδει να βοηθήσει όσο του είναι δυνατόν. Αλλά δεν φτάνει κι έτσι οδηγούνται και στις πόρτες των αρχόντων.

Οι Μεσολογγίτισσες, λοιπόν, αποτελούν σύμβολα ανθρωπιάς και πατριωτισμού, που αγωνίζονται για τον λαό τους, που πονούν και πάσχουν για το ρημαγμένο τους τόπο που δεν ξέρουν αν θα ξαναδούν ποτέ, για τις διαλυμένες ζωές των συνανθρώπων τους. Γεμάτες καλοσύνη και χριστιανική εγκαρτέρηση, φαίνεται ότι στο τέλος συγχωρούν το σκληρό και αποτρόπαιο τερατόμορφο πλάσμα. Και αυτό το κάνουν παρά τις βαριές και απάνθρωπες προσβολές που δέχτηκαν από αυτό.

Ο Μάνος Κατράκης στην αφήγηση

Απόψεις για το έργο.

Θα επικεντρωθούμε, πριν κλείσουμε την ανάλυση μας για τη Γυναίκα της Ζάκυθος στις απόψεις τεσσάρων μελετητών για το έργο: Του Κώστα Καιροφύλα, του Γιώργου Βαλέτα, του Μαρίνου Σγουρού και του Νικόλαου Τουμαδάκη.

Ο Κώστας Καιροφύλας βλέπει στο πρόσωπο της Γυναίκας προσωποποιημένη την αγγλική προστασία. Προσπαθεί να αποδώσει τα χαρακτηριστικά με αλληγορικό, σατιρικό τρόπο. Αυτό όμως έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τη σχεδόν ρεαλιστική και συνάμα γελοιογραφική απόδοση των χαρακτηριστικών της ηρωίδας. Η άποψη πρέπει να απορριφθεί. Πουθενά δε διαφαίνεται ταύτιση της Γυναίκας της Ζάκυθος με την αγγλική προστασία. Δε θα δίσταζε ο Σολωμός να αφήσει να διαφανεί κάτι τέτοιο, αν το είχε στο μυαλό του. Το έκανε στους Ελεύθερους Πολιορκημένους.

Ο Βάρναλης είδε στο πρόσωπο της Γυναίκας την ξεπεσμένη αριστοκρατία της Ζακύνθου. Αυτή διέκειτο εχθρικά σε κάθε επαναστατικό κίνημα και την απόσχιση από την αγγλική κυριαρχία. Στο πρόσωπο του Ιερομόναχου Διονύσιου βλέπει ένα νέο επαναστατικό, ηθικό κόσμο.

Ο Μαρίνος Σγουρός τα βλέπει αλλιώς, πρόσωπο της πρωταγωνίστριας είναι η γυναίκα του αδερφού του συγγραφέα Ροβέρτου Σολωμού. Υπαρκτό πρόσωπο, με την υποκίνηση του οποίου άρχισε η δικαστική περιπέτεια που έφθειρε σιγά σιγά το Σολωμό και το έργο του. Τέλος ο Νικόλαος Τουμαδάκης αναφέρεται σε μια καταραμένη μάνα, άλλο υπαρκτό πρόσωπο από τη Ζάκυνθο, την κόρη του Στέφανου Μεσάλα.

Η μεταφορά έγινε από το κανάλι Ισοβιτης:

http://isobitis.com/theatro1/?p=3260

Το βιβλίο μπορείτε να το κατεβάσετε από εδώ:

https://www.openbook.gr/i-gynaika-tis-zakythos/

Διαβάζουν ο Μάνος Κατράκης, η Ελένη Χατζηαργύρη, η Μαρία Σκούντζου και ο Φοίβος Ταξιάρχης

Ραδιοσκηνοθεσία: Νίκος Καραθάνος