Το 1453 αποτελεί χρονολογία σταθμό στη νεότερη ιστορία της Ευρώπης και της Ανατολής. Στις 29 Μαΐου οι Τούρκοι, μια φυλετική ομάδα που μερικούς αιώνες πριν ξεκίνησε από τα βάθη της Ασίας, κατάφεραν να κυριεύσουν την ξακουστή πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και να γίνουν κυρίαρχοι στη Μεσόγειο και τη Βαλκανική καταλύοντας για πάντα μία χιλιόχρονη αυτοκρατορία.
Η παραπάνω εξέλιξη σημάδεψε την παγκόσμια ιστορία και άνοιξε την αυλαία μιας νέας εποχής. Έτσι πολλοί συγγραφείς, Έλληνες και ξένοι, αυτόπτες και μη, ο καθένας από τη δική του σκοπιά, είτε απλώς παρέθεσαν τα γεγονότα, είτε προχώρησαν ένα βήμα ακόμη, προσπαθώντας να αναζητήσουν τα αίτια και να αναλύσουν τις συνέπειες της άλωσης. Οι σύγχρονοι λοιπόν μελετητές έχουν στη διάθεσή τους μια πληθώρα βυζαντινών, λατινικών, σλαβικών, ρουμανικών, τουρκικών και αρμενικών πηγών, οι οποίες συμπληρώνουν η μία την άλλη, αλλά και αντικρούονται σε αρκετές περιπτώσεις, παρουσιάζουν όμως μια αρκετά αξιόπιστη εικόνα του τι πραγματικά συνέβη.
.
Τέσσερις είναι κατά κύριο λόγο οι βυζαντινοί ιστοριογράφοι, στους οποίους έχει αποδοθεί ο χαρακτηρισμός «ιστορικοί της άλωσης». Πρόκειται για τους Σφραντζή ή Φραντζή, Δούκα, Χαλκοκονδύλη και Κριτόβουλο. Συνεξετάζοντας κανείς το έργο των τεσσάρων αυτών ιστοριογράφων παρατηρεί τη διαφορά απόψεων τους σε σχέση με τα πολιτικά, θρησκευτικά και πνευματικά ζητήματα της εποχής καθώς ο καθένας από αυτούς προσεγγίζει το μεγάλο γεγονός της άλωσης από τη δική του σκοπιά.
Επειδή ο Γεώργιος Σφραντζής (1401‐1478) κρατούσε ημερολόγιο, στο οποίο ενσωμάτωνε τα απομνημονεύματα του, γνωρίζουμε αρκετά στοιχεία για το βίο του. Είναι ο μόνος βυζαντινός ιστορικός που υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων της πολιορκίας και της άλωσης.
Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 30 Αυγούστου του 1401 και μάλιστα καταγόταν από επιφανή οικογένεια της Λήμνου.
Ο πατέρας του υπήρξε παιδαγωγός του Θωμά, γιου του αυτοκράτορα Μανουήλ Β΄ του Παλαιολόγου και ο ίδιος ο ιστορικός, όταν πέθαναν οι γονείς του εξαιτίας του λοιμού του 1416/1417 μπήκε στην υπηρεσία του αυτοκράτορα, όπου και έλαβε πολλά αξιώματα, ένα εκ των οποίων ήταν και αυτό του πρωτοβεστιαρίτη. Επειδή ακριβώς υπήρξε ανώτατος διοικητικός υπάλληλος, διπλωμάτης αλλά και προσωπικός φίλος του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα, του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου ΙΑ΄, είχε πρόσβαση στα κρατικά αρχεία αλλά και βαθύτερη γνώση των γεγονότων από προσωπική εμπειρία, γεγονός που καθιστά την ιστορία του, η οποία μας έχει παραδοθεί σε δύο μορφές, μία σύντομη, το Chronicon Minus και μία εκτενέστερη, το αποκαλούμενο Chronicon Maius45, αξιόπιστη και της χαρίζει κύρος.
Νυμφεύθηκε στις 26 Ιανουαρίου του 1436 την Ελένη, κόρη του Αλεξίου Παλαιολόγου του Τζαμπλάκωνα, γραμματέα του αυτοκράτορα, και απέκτησε πέντε παιδιά, τον Ιωάννη, τον Αλέξιο, τη Θάμαρ, τον Αλέξιο το δεύτερο και τον Ανδρόνικο. Ο Σφραντζής συνέχισε δίπλα στον Κωνσταντίνο τα διπλωματικά ταξίδια και, όπως αναφέρει ο ίδιος, ακολούθησε τον τελευταίο στην Πελοπόννησο και πήρε μέρος στη μάχη της Γλαρέντζας και στην πολιορκία του φρουρίου της Πάτρας, όπου και συνελήφθη από τους Τούρκους.
Ως διπλωμάτης εστάλη το 1448 στον Μουράτ το Β΄ για να αναγγείλει την άνοδο στο θρόνο της Κωνσταντινούπολης του δεσπότη Κωνσταντίνου ΙΑ΄. Μετά από εντολή του αυτοκράτορα ο Σφραντζής ταξίδεψε το 1449 στην Τραπεζούντα και την Ιβηρία προς αναζήτηση κατάλληλης συζύγου για τον Κωνσταντίνο. Του ανατέθηκε επίσης η διοίκηση της Συλημβρίας και του Μυστρα. Είχε ενεργό ρόλο κατά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, αφού στάθηκε στο πλευρό του αυτοκράτορα και ανέλαβε να καταγράψει και να στρατολογήσει όλους, όσοι μπορούσαν να φέρουν όπλα την ύστατη ώρα που η θεοφύλακτη πόλη περίμενε την αναπόφευκτη πτώση της.
Με την είσοδο των τουρκικών στρατευμάτων στην Κωνσταντινούπολη και την κατάλυση της αυτοκρατορίας συνελήφθη ο ίδιος και η οικογένεια του. Μετά την εξαγορά του κατέφυγε στην Πελοπόννησο, στην αυλή του δεσπότη Θωμά. Όταν ο Θωμάς κατέφυγε στη Δύση, ο συγγραφέας πήγε μαζί με τη σύζυγο του, την οποία είχε προηγουμένως απελευθερώσει από τους Τούρκους, στην Κέρκυρα. Δεν συνέβη το ίδιο με τα παιδιά του όμως, καθώς το γιο του Ιωάννη σκότωσε ο ίδιος ο Μωάμεθ ο Β΄ και η κόρη του Θάμαρ πέθανε το 1455 στο χαρέμι του σουλτάνου από κάποια λοιμώδη νόσο.
Το 1462 εγκαταστάθηκε στη μονή Ταρχανιωτών, όπου και εκάρη μοναχός με το όνομα Γρηγόριος το 1468. Όσον αφορά τη μόρφωση του τέλος δεν γνωρίζουμε πολλά, καθώς δεν έχουμε συγκεκριμένες πληροφορίες. Φαίνεται όμως ότι ήταν φανατικά ανθενωτικός, προσηλωμένος στην Ορθοδοξία και εχθρός του μεγάλου δούκα Λουκά Νοταρά, ο οποίος ήταν αντίζηλος του στην αυλή και για αυτό το λόγο δεν είναι αντικειμενικός απέναντι του .
Το Xρονικό Minus αναφέρει τα γεγονότα από το 1413 ως το 1477 και εμμένει κυρίως σε αυτά που αφορούν τη ζωή του συγγραφέα, ενώ παραθέτει ελάχιστες πληροφορίες για την άλωση. Αποτελείται από τίτλο, πρόλογο και το κυρίως σώμα του έργου.
Το Xρονικό Majus, από την άλλη μεριά, που είναι πιο αναλυτικό και πιο λεπτομερές, αναφέρεται στην ιστορία των Παλαιολόγων και είναι χωρισμένο σε τέσσερα βιβλία. Πραγματεύεται τα γεγονότα των ετών 1258-1478. Αρχίζει με την εξιστόρηση της βασιλείας του Μιχαήλ Η΄ στο πρώτο βιβλίο και ολοκληρώνει την αφήγηση στο τέταρτο βιβλίο με τα γεγονότα τα μετά την άλωση ως το 1478, όπου και περιέχονται σημαντικές πληροφορίες για την άλωση της Πελοποννήσου. Όπως είναι φυσικό εξετάζεται παράλληλα και η ιστορία του Μωάμεθ του Β΄.
Το Xρονικό Majus, όπως έχει προκύψει από τη σύγχρονη έρευνα, υπήρξε αντικείμενο νοθείας με προσθήκες και διαφοροποιήσεις πιθανότατα από τον μητροπολίτη Μονεμβασίας Μακάριο Μελισσηνό, καθώς κάποιες από αυτές αφορούν την οικογένεια του, για την εξυπηρέτηση ιδιοτελών σκοπών. Το κείμενο του Minus είναι ενσωματωμένο στο Majus, αλλά εκτός από αυτό ο συντάκτης του Majus χρησιμοποιεί και μία πληθώρα άλλων πηγών, όπως τον συνεχιστή του Θεοφάνη, τον Νικήτα Χωνιάτη τον Νικηφόρο Γρηγορά και άλλους.
Παρόλα αυτά το χρονικό δε χάνει τη γενικότερη αξιοπιστία του και ειδικά ως προς τα γεγονότα της άλωσης.
Πηγή: Σοφία Φοίβα " Η άλωση της Κωνσταντινούπολης μέσα από λατινικές και ελληνικές πηγές".
