Ο Πατέρας, του Αυγούστου Στρίμπεργκ. Το θέατρο της Δευτέρας.

 Αγαπητοί φίλοι, απόψε, πρόκειται να σας παρουσιάσω ένα αριστούργημα της Παγκόσμιας θεατρικής λογοτεχνίας, τον Πατέρα του Αυγούστου Στρίμπεργκ. Το έργο είναι ένα Νατουραλιστικό θεατρικό δράμα σε άμεση συνάρτηση με την Αρχαία Τραγωδία.

                                 

Ο Σουηδός συγγραφέας έγραψε το έργο το 1887 και το παρουσιάζει να εκτυλίσσεται στην εποχή του (στα τέλη του 19^ου αιώνα) μέσα σε μια οικογένεια που αποτελείται από τον πατέρα- Λοχαγό Λάσεν, τη μητέρα-Λάουρα, τη μητέρα της Λάουρας-γιαγιά, την παραμάνα του Λοχαγού, ενώ συμμετέχουν ακόμη ο αδελφός της Λάουρα (ο πάστορας) και ο γιατρός που ενοικιάζει κάποιο μέρος του σπιτιού.

Ο Στρίμπεργκ ως γνήσιος εκφραστής του Νατουραλιστικού θεάτρου του 19^ου αιώνα βλέπει με απέχθεια το γάμο και τις επιταγές του οικογενειακού βίου.

Τα δράματα του σουηδού δραματουργού ως μοντέρνες κοινωνικές τραγωδίες, οικονομημένης και σφιχτοδεμένης πλοκής, διακρίνονται για τον πλούτο της φαντασίας, τη δύναμη της σύλληψης, την περιπαθή εξομολόγηση του προσωπικού του μαρτυρίου (οικονομική δυσπραγία, ταξική διφυία, αντιφεμινισμός [έντονη έλξη για το αντίθετο φύλο, ταραγμένες σχέσεις με τη σύζυγό του Σίρι φον Έσσεν], «κόλαση» [περίοδος ψυχονευρικής κρίσης και στροφή προς τον μυστικισμό και την αλχημεία])

Δυο λόγια για την υπόθεση:

 Στον «Πατέρα», ο Στρίντμπεργκ παρακολουθεί τον έγγαμο βίο του Λοχαγού Αδόλφου Λάσσεν με τη γυναίκα του Λάουρα. Τους συναντάμε όταν οι δυο τους διαφωνούν για την ανατροφή και μόρφωση της κόρης τους Βέρθας. Πίσω από την επιμονή του λοχαγού να ορίσει το μέλλον της κόρης του κρύβεται η άποψη του πως πρέπει να μεταγγίζει και τη ψυχή του στο παιδί του. Η κατάσταση στο σπίτι εκτραχύνεται όταν η Λάουρα αφήνει να εννοηθεί πως ο λοχαγός δεν είναι ο φυσικός πατέρας της κόρης τους, την ώρα που υπονομεύει με κάθε τρόπο την επιστημονική έρευνα την οποία διεξάγει ο σύζυγός της. (monopoli.gr)

 

Η διαμάχη:

 Το έργο είναι μία αρένα συναισθημάτων και επιχειρημάτων με θέμα την αβυσσαλέα αντιπαράθεση θηλυκού-αρσενικού μέσα από τη διαμάχη δύο συζύγων ιδωμένη όμως από την ανδρική σκοπιά.

 Ο αναγνώστης ή ο θεατής συνήθως υιοθετεί, ασχέτως φύλλου, την οπτική του Στρίμπεργκ επειδή ο πατέρας αντιπροσωπεύει το λογικό, την ευθύνη, την ευθύτητα, την πνευματικότητα και τη γνώση, ενώ το θηλυκό (η μητέρα εν προκειμένω) εκφράζει το παράλογο, τη επιθυμία και την προκατάληψη.

  Σε όλο το έργο, λοιπόν, διαδραματίζεται μία διαμάχη.  Ας τη δούμε προσεκτικά:

 Σε πρώτο πλάνο η  σύγκρουση διαδραματίζεται ανάμεσα στον πατέρα και την μητέρα με αντικείμενο την ανατροφή του παιδιού τους. Ο πατέρας θέλει να στείλει την κόρη τους στην πόλη για να σπουδάσει δασκάλα, η μητέρα από την άλλη θέλει να την κρατήσει κοντά της  ώστε να την κάνει δασκάλα.Η αναπτυξιακή πορεία της  κόρης φέρνει φοβερούς τριγμούς σα θεμέλια της οικογένειας. Ποιος θα έχει τον τελευταίο καθοριστικό λόγο; Σε ποιον ανήκουν τα παιδιά; Στον πατέρα ή στη μητέρα;

 Στη διαμάχη η μητέρα προκειμένου να εμποδίσει τον πατέρα να επιβάλλει τη δική του απόφαση παίζει με τον ισχυρότερο φόβο επικαλούμενη το ίστατο, αλλά ψευδές, επιχείρημα ότι το παιδί δεν είναι δικό του. Ο ήδη κλονισμένος σύζυγος απομονωμένος λόγω των χειρισμών της χάνει την κυριαρχία του στην τύχη του παιδιού, με αποτέλεσμα να οδηγηθεί στην τρέλα και την καταστροφή.

 Σε δεύτερο πλάνο εξελίσσεται ένας αδυσώπητος αγώνας ανάμεσα στα δύο φύλλα: άνδρας εναντίον γυναίκας. Επαναλαμβανόμενο θέμα σύγκρουσης μεταξύ τους η ψυχολογική ανωτερότητα.

 Σε ένα τρίτο πλάνο λαμβάνει χώρα η αντίσταση και η πάλη ενάντια στην κοινωνική αλλαγή που προμηνύεται: αλλαγή θέσης της γυναίκας, αμφισβήτηση του θεσμού του γάμου, της οικογένειας, της εκκλησίας, αλλά και η άνοδος της επιστημονικής σκέψης και έρευνας. Πρόκειται για αλλαγές που ο συγγραφέας έχει συλλάβει.

 

Η οικογένεια  

 Η  οικογένεια είναι ο ενδιάμεσος κρίκος ανάμεσα στο άτομο και την κοινωνία, είναι ένα μικρό σύνολο ατόμων που μπορεί να νοηθεί και ως σύστημα. Λειτουργεί σε συγκεκριμένα κοινωνικά πλαίσια με τη δική του δομή που μετασχηματίζεται και προσαρμόζεται στην αναπτυξιακή πορεία των μελών της και στις μεταβαλλόμενες καταστάσεις της κοινωνίας. Ο στόχος της είναι η διατήρηση της συνέχειας της και η προαγωγή της ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης κάθε μέλους της.

 

Η γυναικεία χειραφέτηση

 Ο λυσσαλέος αγώνας για επικράτηση ανάμεσα στη γυναίκα του και το λοχαγό διαλύει κάθε ψευδαίσθηση για τη σχέση του ζευγαριού και αναδεικνύει την καχυποψία, την υπονόμευση και την ανταγωνιστικότητα ανάμεσα στα δύο φύλλα, αποτέλεσμα χρόνιας προηγούμενης καταπίεσης και καταναγκασμού. Η χειραφετημένη γυναίκα από θύμα γίνεται θύτης, ενώ ο λοχαγός θα χάσει ότι πολυτιμότερο έχει: την κηδεμονία της κόρης του και οδηγείται στην τρέλα.

 Το νόημα της χειραφέτησης της γυναίκας, λοιπόν, αμφισβητείται έντονα, σύμφωνα με το Αύγουστο Στρίμπεργκ είναι επικίνδυνη επειδή θίγει το κυριότερο διακύβευμα της ανδρικής ταυτότητας και κυριαρχίας, την πατρότητα.

 Οι γυναικείοι χαρακτήρες σ’ ολόκληρο το έργο το Στρίμπεργκ είναι  τυπικές διαβολικές σφετερίστριες το κυρίαρχου ρόλου των ανδρών στην κοινωνία και το επιτυγχάνουν με δόλο, πονηριά και σκληρότητα. Οι γυναίκες έτσι θρυμματίζουν την ανώτερη ψυχοσύνθεση των ανδρών και εξαντλούν τις διανοητικές τους δυνάμεις.

Νατουραλισμός:

 Το έργο όπως προαναφέρθηκε κατατάσσεται  στα Νατουραλιστικά δράματα του συγγραφέα, εντούτοις εμπίπτει και σε άλλα καλλιτεχνικά ρεύματα (ωμός ρεαλισμός). Ο Νατουραλισμός του Στρίμπεργκ ξεπέρασε τα πρότυπα του γαλλικού Νατουραλισμού και στόχευε στην ανάλυση του ψυχισμού των ηρώων και των αοράτων μεταξύ τους σχέσεων όπως θα αποκαλύπτονται κάθε φορά στις συγκρούσεις.

 Πρόκειται για την προ-Ινφέρνο (περίοδος διατάραξης της ψυχική και πνευματικής του υγείας) περίοδο λογοτεχνικής παραγωγής του Στρίμπεργκ. Η αίσθηση ότι η επίγεια ζωή είναι μια κόλαση στην οποία άνδρες και γυναίκες είναι αναγκασμένοι να αντέξουν είναι κυρίαρχη. Οι ήρωες ζουν έναν εφιάλτη στον οποίον υποφέρουν για αμαρτίες που διαπράχθηκαν στην προηγούμενη φάση της ύπαρξης τους

Το τραγικό στοιχείο

 Στο έργο πραγματώνεται μία συνειδητή αναγωγή σε πρόσωπα και μορφές της Αρχαίας Τραγωδίας. Η αναβίωση παλιών θεοτήτων και η αναγωγή των πρωταγωνιστών σε πρόσωπα και καταστάσεις της Αρχαίας Ελληνικής Τραγωδίας, όπως Αγαμέμνονας-Κλυταιμνήστρα, ευνουχισμός Ουρανού από τη Γη κλπ, είναι ολοφάνερη. Εδώ όμως στη θέση της αρχαίας μοίρας και των θεόσταλτων χρησμών τοποθετούνται βιολογικές σφραγίδες, και έτσι συγκροτείται μία μοντέρνα τραγωδία με κεντρική ιδέα την πάλη ανάμεσα στη Μητριαρχία και την Πατριαρχία.

 Η αρχέγονη πάλη ανδρών και γυναικών εγγράφεται μέσα στην αστική ζωή και στην ηθική του προτεσταντικού βορρά. Ο άνδρας, πατέρας της αστικής τάξης, οδηγείται στην τρέλα όταν του αμφισβητείται η βεβαιότητα της φυσικής νομοτέλειας. Η γυναίκα δεν είναι αστή κυρία αλλά η φύση και η έκφραση της γονιμότητας. Την ώρα που ο άνδρας χτίζει τον κόσμο μέσα από αξιώματα και επιχειρήματα η γυναίκα πράττει το ίδιο μέσω του σώματός της.

 Ο Στρίμπεργκ απορρίπτει εν τέλει τη γυναίκα εκδικητή και ιεροποιεί τη γυναίκα μητέρα. Στη σύγκρουση ανδρικής λογικής και γυναικείου ενστίκτου προσπαθεί να συμβιβάσει τη γυναίκα ως σκεύος ηδονής και τέμενος οδυνών. Τη γνωστή από τη μυθολογία γυναίκα Ομφιάλη (κόρη του Ιαρδάνου, του βασιλιά της Λυδίας, γνωστή από τις περιπέτειες της με τον Ηρακλή) και τον ομφάλιο λώρο.

 Κλείνοντας θα πρέπει να αναφέρουμε ότι ο Στρίμπεργκ στον Πατέρα θα μεταφέρει (όπως  στον Πελεκάνο) μία ακόμη προσωπική του τραυματική εμπειρία, όταν η πρώτη του αριστοκρατικής καταγωγής Φιλανδή σύζυγος του θα υποστηρίξει ότι δεν είναι ο βιολογικός πατέρας των παιδιών του. Ύστερα από αυτήν την τραυματική εμπειρία ο Στρίμπεργκ θα πάρει διαζύγιο και θα γράψει τον Πατέρα. Γραμμένο το 1887, δέκα χρόνια σχεδόν μετά το Κουκλόσπιτο του Ίψεν, όπου πρώτη φορά θα εκφραζόταν τόσο τολμηρά στο σύγχρονο θέατρο η διεκδίκηση της γυναικείας ταυτότητας, πρωτίστως ως καθήκον χειραφέτησης από τα δεσμά του παραδοσιακού της ρόλου, ο Πατέρας (ακόμα και η επιλογή του τίτλου είναι ενδεικτική της θέσης που υιοθετεί ο συγγραφέας) αμφισβητεί ξεκάθαρα το νόημα μιας τέτοιας χειραφέτησης και προκαλεί ανάμεικτες αντιδράσεις.

Θεατρική σκηνοθεσία: Αλέξης Μινωτής. 

Τηλεοπτική σκηνοθεσία: Γιώργος Αγαθονικιάδης.

Συγγραφέας: Αύγουστος Στρίντμπεργκ.

Μετάφραση & διασκευή κειμένου: Νίκος Γκάτσος.

Βοηθός σκηνοθέτης-μουσική επιμέλεια: Γιώργος Μεσσάλας.

Σκηνικά-κοστούμια: Βασίλης Βασιλειάδης.

Διεύθυνση παραγωγής: Στέλιος Αντωνιάδης.

Παίζουν: Αλέξης Μινωτής, Νέλλη Αγγελίδου, Ιάκωβος Ψαρράς, Δημήτρης Ντάρλας, Γιώργος Παρτσαλάκης, Γιώργος Τσιτσόπουλος, Μαρία Μοσχολιού, Πένυ Παπουτσή.

Η μεταφορά έγινε από το κανάλι GPITRAL7 Radio on ... Έαρ:

Πηγές:

 www.dramatotherapia.gr,

 www.athensvoice.gr,

 www.ελculture.gr,

 www.Monopoli.gr, 

Αραβάνης Σ., Αύγουστος Στρίμπεργκ (1849-1912), 2009.

Μποζίζιο Π., Ιστορία του Θεάτρου, 2010.

Πετράκου Κ.’ Οδηγός μελέτης: Ο Πατέρας του Στρίμπεργκ, εκδ. Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου, Λευκωσία 2020.

Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας από τις αρχές του 18^ου αιώνα έως τον 20^ο αιώνα, εκδ Ε.Α.Π., Πάτρα 2000.

-Ο Παύλος Παπαδόπουλος γεννήθηκε το 1978 στη Δράμα, μεγάλωσε στις Σέρρες και έζησε στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Από το 1996 εργάζεται στο δημόσιο σε διάφορες διοικητικές θέσεις. Είναι απόφοιτος της Σχολής Αξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας, της Σχολής Αστυφυλάκων της Αστυνομικής Ακαδημίας, της Σχολής Επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης ΕΛ.ΑΣ., και της Σχολής Ελληνικού Πολιτισμού, του Τμήματος Ανθρωπιστικών. Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Μιλάει Αγγλικά και Γερμανικά.