Το τελευταίο γκολ του Τόνι Σαβέβσκι!

Το τελευταίο γκολ του μεγάλου Τόνι Σαβέβσκι  στην πρώτη εθνική...

Σεζόν 2000-2001

ΑΕΚ-Τρικαλα 2-1

Με λίγα λόγια...

 «Η νύχτα μου έχει γίνει ένα γλυκό ηλιοβασίλεμα εξαιτίας σου»

Ibn Abbad

Στάση Λεωφορείου, Ουίλιαμ Ινγκ, Ραδιοφωνικό Θέατρο

 Αγαπητοί φίλοι καλησπέρα, η Πολιτισμική Διαδρομή απόψε θα σας παρουσιάσει το έργο του Ουίλιαμ Ίνγκ ¨Στάση Λεωφορείου¨. 

 Ένα έργο στο οποίο δε θα λείψουν και οι σκηνές Φαρ Ουέστ...

 Στην Ελλάδα τη "Στάση Λεωφορείου" πρωτοπαρουσίασε ο Κάρολος Κουν, στο Θέατρο Τέχνης την περίοδο 1956/57, σε μετάφραση δική του και του Μηνά Χρηστίδη ενώ στη πρώτη εκείνη διανομή συμμετείχαν η Βέρα Ζαβιτσιάνου (Σερί) και ο Κώστας Μπάκας (Βίρτζιλ).

Υπόθεση: 

 Μια ομάδα ταξιδιωτών, αποκλείεται το βράδυ μιας χιονοθύελλας, σ' ένα μπαρ του Κάνσας. Αποκλεισμένοι εκεί, επιβάτες και προσωπικό, θα αποκαλύψουν τον εαυτό τους στους άλλους, αναζητώντας το σοβαρότερο και "μέγα μυστήριο της ζωής", τον έρωτα. Θα βρουν τον έρωτα; ή θα συνεχίσουν την καθημερινότητά τους. Το λεωφορείο πάντως θα συνεχίσει τον δρόμο του και η ζωή τον δικό της...

 Πρόκειται αναμφίβολα για ένα έργο από εκείνα που ανήκουν στην κατηγορία αυτών που απεικονίζουν την πραγματικότητα του σύγχρονου ανθρώπου.

 Με αφετηρία το ομότιτλο θεατρικό έργο του Γουίλιαμ Ίνγκε, η «Στάση Λεωφορείου» φέρνει αντιμέτωπα δύο άτομα με διαφορετικές εμπειρίες και εκ διαμέτρου αντίθετη στάση ζωής. Εκείνος, άβγαλτος και με την ορμή του 20χρονου, νομίζει ότι έχει όλο τον κόσμο στα πόδια του. Εκείνη, με «αμαρτωλό» και γεμάτο απογοητεύσεις παρελθόν, ταξιδεύει από πόλη σε πόλη με τελικό προορισμό το Χόλιγουντ. Σε κάποια στάση υπεραστικού λεωφορείου, καθηλωμένοι από χιονοθύελλα, αμφότεροι θα αντιληφθούν ότι τα όνειρα έχουν όριο και κάποια στιγμή παραμένουν…

Παίζουν οι ηθοποιοί:

Άννα Βενέτη .... Έλμα

Καίτη Λαμπροπούλου .... Γκρέϊς 

Γιάννης Αργύρης .... Γουΐλ 

Γιώργος Μάζης .... Τσάρλυ

Βέρα Ζαβιτσιάνου .... Σερί 

Κώστας Ρηγόπουλος .... Δόκτωρ Λάϊμαν

Χρήστος Τσάγκας .... Καρλ Κώστας

 Κακαβάς .... Μπο

 Γρηγόρης Βαφιάς .... Βίρτζιλ

Μετάφραση: Κάρολος Κουν - Μηνάς Χρηστίδης

Μουσική επιμέλεια: Σοφία Μιχαλίτση

Σκηνοθεσία: Κώστας Μπάκας

Ηχογράφηση 1967

Το έργο μπορείτε να το ακούσετε εδώ:

Πηγές: GreekRadioTheater,in.gr

Ο Χέρμαν Σούντερμαν και η πρόσληψη των έργων του στην Ελλάδα κατά το 19ο αιώνα.

Η Λογοτεχνική Διαδρομή απόψε θα σας παραθέσει σημαντικά στοιχεία για τον Γερμανό λογοτέχνη Ερμανδο Σούντερμαν μέσα από την εκτενή ανάλυση της κας Μαυρογένη. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάλυση της για το σημαντικότερο έργο του συγγραφέα την Τιμή, ένα σπουδαίο έργο που το παρουσίασα σε έκδοση Ραδιοφωνικού θεάτρου:

https://politismikidiadromi.blogspot.com/2019/11/blog-post_16.html?m=1

Ο  Χέρμαν Ζούντερμαν είναι  σήμερα  ένας  μάλλον  ξεχασμένος  γερμανός θεατρικός  συγγγραφέας. Όμως,  την  τελευταία  δεκαετία  του  19ου  αιώνα  υπήρξε  από  τους  πιο  δημοφιλείς  συγγραφείς  του  καιρού  του.

  Έχει γραφτεί  πως  η  φήμη  του  μπορεί  να  συγκριθεί  με  αυτήν  που  απέκτησαν ο  Τσάρλυ  Τσάπλιν  ή  οι  Μπητλς  τον επόμενο  αιώνα,  τα  έργα  του  παίχτηκαν  στα  μεγαλύτερα  θέατρα  της  Ευρώπης  και  της Αμερικής,  και  επηρέασαν  το  θέατρο  από  την  Ιαπωνία  έως  τη  Λατινική  Αμερική.

Ξεκίνησε ως  συγγραφέας  μυθιστορημάτων  και  καταπιάστηκε  με  το  θέατρο  σχετικά  μεγάλος.  Το  πρώτο  του  δράμα,  η  Τιμή,  τον  τοποθέτησε  στη  μεγάλη οικογένεια  του  Νατουραλισμού  και  εκτίναξε  τη  φήμη  του  σε  όλη  τη Γερμανία  «εις  μίαν  και  μόνην  εσπέραν»,  στις  27  Νοεμβρίου  του  1889.

Ακολούθησαν  Το  τέλος  των  Σοδόμων  το  18916  και  η  Εστία  το  1893. Γρήγορα  η  φήμη  του  ξεπέρασε  τα  όρια  της  πατρίδας  του  και  απασχόλησε  τον  παρισινό  Τύπο,  ο  οποίος,  όπως  μας  είναι  γνωστό,  κατείχε  «την δύναμιν  του  καθιερούν  τας  φιλολογικάς  επισημότητας  και  του  διασπείρειν  την  φήμην  των  ανά  τον  κόσμον  σύμπαντα».  

Η  Σάρα  Μπερνάρ  θα ανεβάσει  στο  Παρίσι  το  1895  την  Πατρική  στέγη  ή  Εστία  ή  Μάγδα,  όπως μετονομάστηκε  από  την  ίδια  τη  μεγάλη  βεντέτα,  η  οποία  έπαιξε  τον  ομώνυμο,  πρωταγωνιστικό  εννοείται,  ρόλο,  παρουσία  του  συγγραφέα.

Αυτή υπήρξε  και  η  απαρχή  της  παρουσίας  του  Ζούντερμαν  στο  ελληνικό  κοινό.  

Το  1895,  με  αφορμή  την  παρισινή  πρεμιέρα,  εμφανίζονται  τα  πρώτα ενημερωτικά άρθρα για τον συγγραφέα και τα έργα του.

Στο  κλίμα  που  είχε  δημιουργηθεί  από  την  υποδοχή  του  Δουμά-γιού και  των  έργων  συμβατικού  ρεαλισμού  αφενός  και  αφετέρου  από  την πρώτη  γνωριμία  με  τη  ριζοσπαστική  τέχνη  του  Ερρίκου  Ίψεν,  ο  Ζούντερμαν  θα  θεωρηθεί  ως  καταλληλότερος  συγγραφέας  για  την  ελληνική  σκηνή  και  ο  πιο  ευπρόσιτος  για  το  ελληνικό  κοινό,  το  οποίο  μόλις είχε  αρχίσει  «να  διαπαιδαγωγήται  εις  τα  αληθή  έργα  και  εις  την  αληθή τέχνην».

 Τα  πρώτα  δημοσιεύματα,  αναδημοσιεύσεις  από  τον  ευρωπαϊκό  Τύπο,  αμφισβητούσαν  τις  δάφνες  που  έδρεπε  ως  εκπρόσωπος  της  νέας γερμανικής  σχολής  και  τον  «μέμφονταν  επί  δειλία»  και  καιροσκοπισμό:  «Ανακατώνει»,  λένε,  «εις  την  φυσιογραφικήν  τέχνην  του,  απομίμησιν  της  του  Γκογκούρ  και  του  Ζολά,  ιδέας  και  προβλήματα  σχετικώς τολμηρά,  ειλημμένα  από  την  Γεωργίαν  Σάνδην  και  διαμορφοί  τα  δραματικά  του  έργα  κατά  τον  τύπον  των  του Δουμά  και  του  Ίψεν».  

Παρόμοια  δημοσιεύματα  θα  εμφανιστούν  ξανά  γύρω  στα  μέσα  της  πρώτης δεκαετίας  του  20ού  αιώνα.

  Σε  αυτά  επισημαίνεται  ότι  πολλά  από  τα έργα  του  είναι  «δράματα  θέσεως»,  ότι  δεν  θεωρείται  «ικανώς  οπαδός του  φυσικισμού,  ότι  ακόμη  πλείστα  διετήρησε  στοιχεία  του  αρχαίου  τεχνικού  θεάτρου»,  ότι  «είνε  ποιητής  του  συμβιβασμού»  που  με  μεγάλη επιτηδειότητα  μπορεί  να  συνδυάζει  στοιχεία  «εκπεφρασμένου  πραγματισμού» και «κατά συνθήκην ιδανισμού». 

 Αν  και  προφανώς  σε  αυτές  ακριβώς  τις  ιδιότητες  οφείλεται  η  μεγάλη  επιτυχία  του  Ζούντερμαν  στην  ελληνική  σκηνή,  στο  ενδιάμεσο διάστημα  δεν  θα  διατυπωθούν  παρόμοια  σχόλια.  Το  ενδιαφέρον  δεν  θα στραφεί  τόσο  στη  δραματουργική  τεχνική  του  συγγραφέα,  αλλά  θα  επικεντρωθεί  στο  ιδεολογικό  περιεχόμενο  των  έργων  του.  Αυτός  υπήρξε εξάλλου  και  ο  δίαυλος  μέσα  από  τον  οποίο,  κατά  κύριο  λόγο,  λειτούργησε  στο  ελληνικό  θέατρο  η  πρόσληψη  του  μοντερνισμού  όλη  αυτήν την περίοδο.

 Ο  Ζούντερμαν  θα  κάνει  τελικά  την  θριαμβευτική  του  είσοδο  στο ελληνικό  θέατρο  με  την  Τιμή,  η  οποία  παίχτηκε  στο  θέατρο  Τσόχα  από τον  θίασο  του  Ευάγγελου  Παντόπουλου  και  του  Ευτύχιου  Βονασέρα ο  1898,  σε  μετάφραση  του  Χαραλάμπη  Άννινου.

  

Η  παράσταση  θεωρήθηκε  ως  «το  πιο  ευχάριστο  θεατρικό  γεγονός  της  τρέχουσας  θεατρικής  περιόδου»  και  η  φήμη  της  προσέλκυσε  στο  θέατρο  όχι  μόνο  τη βασιλική  οικογένεια  αλλά  και  «τας  απωτέρας  λαϊκάς  τάξεις».  Πολύ γρήγορα  το  έργο  υιοθετήθηκε  από  το  σύνολο  των  ελληνικών  θιάσων και  παίχτηκε  σε  όλα  τα  θεατρικά  στέκια  της  εποχής...  «από  του  Νείλου μέχρι του  Δουνάβεως».

Πριν  σβήσουν  οι  εντυπώσεις  από  την  παράσταση  της  Τιμής,  το  ενδιαφέρον  για  τον  Ζούντερμαν  τροφοδότησε  η  επίσκεψη  στην  Αθήνα  της ιταλίδας  ηθοποιού  Ελεονώρας  Ντούζε  η  οποία  επέλεξε  τη  Μάγδα,  ως πρώτο  έργο  για  την  γνωριμία  της  με  το  αθηναϊκό  κοινό. Πριν  ακόμη από  την  άφιξή  της,  είχε  ανακοινωθεί  ότι  το  έργο  μετέφραζαν  ο  Αριστομένης  Προβελέγγιος  και  ένας  ακόμη  αθηναίος  λόγιος  με  το  ψευδώνυμο  Μιλτιάδης  Αθηναίος.Η  μετάφραση  του  τελευταίου  εκδόθηκε τον  Ιανουάριο  του  1899,  λίγες  μέρες  πριν  την  άφιξη  της  Ντούζε,  χάριν εκείνων  που  θα  παρακολουθούσαν  την  παράστασή  της.

 Ενδεχομένως, την  ίδια  μετάφραση  αξιοποίησε  η  Αικατερίνη  Βερώνη  για  να  ανεβάσει τη  Μάγδα  στην  Κωνσταντινούπολη  στις  7  Μαρτίου  του  ίδιου  έτους.Επίσης,  το  καλοκαίρι  του  1899  ο  Ευάγγελος  Παντόπουλος  θα  παίξει στην  Αθήνα  αρχικά  Την  καταστροφή  των  Σοδόμων  και  κατόπιν  τη  Μάγδα  σε  μεταφράσεις  που  εκπόνησε,  ειδικά  για  το  θίασο,  ο  Σπύρος  Μαρκέλλος.

  Τα  Σόδομα,  πρόσφατη  επιτυχία  των  ευρωπαϊκών  θεάτρων, διαφημίστηκε  ως  «το  νεώτερον  και  σπουδαιότερον  έργον  του  μεγάλου ιεροκήρυκος  της  ανθρωπότητος  Έρμαν  Σούδερμαν»,έκανε  δέκα  παραστάσεις  μέσα  σε  ένα  μήνα,  αλλά  δεν  φαίνεται  να  ξαναπαίχτηκε  στην ελληνική  σκηνή.

Αντίθετα,  τη  Μάγδα  θα  την  υποδυθούν  –  εκτός  από την  Βερώνη  και  την  Φιλία  Αργυροπούλου,  πρωταγωνίστρια  στην  παράσταση  του  Παντόπουλου,  και  άλλες  ελληνίδες  ηθοποιοί,  από  την Ευαγγελία  Παρασκευοπούλου  και  την  Αρτεμισία  Ζάμπου  έως  την  Μαρίκα  Κοτοπούλη,  την  Βασιλεία  Στεφάνου  και  την  Φωφώ  Γεωργιάδου, και  θα  την  παίζουν  συχνά,  τουλάχιστον  μέχρι  την  πρώτη  δεκαετία  του νέου αιώνα. 

Το  επόμενο  έργο  του  Ζούντερμαν  που  παίχτηκε  από  ελληνικό  θίασο  ήταν  η  Κλεμμένη  ευτυχία,  η  οποία  ανέβηκε  από το  Βασιλικό  Θέατρο  το  1903  σε  μετάφραση  του  Κωσταντίνου  Χατζόπουλου  με  πρωταγωνίστρια  την  Αικατερίνη  Βερώνη.Ακολούθησε  ο  Φριτς  το  1911  από  τον  θίασο  της  Κυβέλης  Αδριανού με  πρωταγωνιστή  τον  Θωμά  Οικονόμου.  Και  τα  δύο  έργα  παίχτηκαν λίγες  φορές  και  οι  παραστάσεις  τους  δεν  άφησαν  σπουδαία  ίχνη  στον αθηναϊκό  Τύπο.

  Το  ελληνικό  κοινό  γνώρισε  ακόμα  τις  Φωτιές  του  ΆηΓιάννη  έργο  «μετριωτάτης  αξίας  και  αμφιβόλου  ηθικής»,  το  οποίο έπαιξε  στην  Αθήνα  η  γερμανίδα  ηθοποιός  Άγκνες  Ζόρμα  στις  9  Νοεμβρίου του 1900. Αν  και  οι  περισσότερες  παραστάσεις  των  έργων  του  γερμανού  συγγραφέα  σχολιάστηκαν  εκτενώς,  μόνο  η  Τιμή,  και  δευτερευόντως  η  Μάγδα,  θεωρήθηκε  ότι  καταπιάνονταν  με  ζητήματα  που  μπορούσαν  να ενδιαφέρουν την ελληνική κοινωνία. «Η  Τιμή  και  η  Μάγδα  του  ηδύναντο  να  επικληθώσιν  αμφότερα  Τιμή, έκαστον  δε  να  λάβη  ως  ίδιον  διακριτικόν  το  όνομα  του  πρωταγωνιστού. Εις  υιός  και  ετέρωθεν  μια  κόρη  εξέρχονται  της  πατρικής  στέγης.  Και επιστρέφοντες  ευρίσκονται  εις  όλως  αλλοίαν  θέσιν  πλέον  απέναντι  της οικογενείας των.  Αι περί τιμής ιδέαι των διίστανται ριζικώς».Στη  Μάγδα  η  σύγκρουση  επέρχεται  ανάμεσα  στον  πατέρα,  το  πατρικό κύρος,  τις  οικογενειακές  αξίες  και  τις  περιορισμένες  ελευθερίες  των γυναικών  από  τη  μία  πλευρά,  και  στην  κόρη  από  την  άλλη,  η  οποία  «εισέρχεται  εις  την  αρχαίαν  στενότητα  και  τον  περιορισμόν  της  πατρικής οικίας  ως  αντιπρόσωπος  του  νέου  πνεύματος».

  Από  τη  μια  ο  θρόνος, η  θρησκεία,  η  πατρίδα,  η  οικογένεια  και  από  την  άλλη  η  πάλη  «δια  την ύπαρξη  και  τα  δικαιώματα  του  ατόμου»,  η  οποία  (πάλη)  στην  περίπτωση  των  γυναικών  ισοδυναμούσε  με  παραβίαση  του  ηθικού  κώδικα  και προσέβαλε  ταυτόχρονα  όλους  τους  παραπάνω  θεσμούς  και  τις  αξίες που αντιπροσώπευαν.Η  τέταρτη  πράξη,  όπου  ο  πάτερ  φαμίλιας  πεθαίνει  χωρίς  να  έχει  συγχωρήσει  την  κόρη  του  για  την  αποσκίρτησή  της  από  την  πατρική  εστία και  τις  αξίες  της,  εκτός  από  τις  υποκριτικές  ευκαιρίες  που  πρόσφερε στις  πρωταγωνίστριες,  είχε  διφορούμενο  τέλος. Άφηνε  μεν  την  κόρη  να ζήσει,  μολονότι  είχε  παραστρατήσει  στα  μονοπάτια  του  ατομικισμούαλλά  την  άφηνε  συντετριμμένη  από  τις  συνέπειες  των  επιλογών  της.

  Στο  έργο  πράγματι  διαφαίνεται  η  ευχέρεια  του  Ζούντερμαν  στον  συμβιβασμό  ανάμεσα  στο  παλιό  και  το  νέο,  έτσι  ώστε  δια  «επιτηδείας», όπως  γράφτηκε,  «συνενώσεως  αμφοτέρων,  αμφοτέρας  τας  μερίδας  να ικανοποιή».  Κάπως έτσι έγινε και με το ελληνικό κοινό. 

  Η  Τιμή  αντίθετα  δεν  άφηνε  τέτοια  περιθώρια  συμβιβασμού.  Ήταν ωστόσο  το  έργο  που  παίχτηκε  πιο  πολύ  και  προκάλεσε  τις  περισσότερες  αλλά  και  τις  πιο  αντιφατικές  αντιδράσεις.  Έκανε  τις  98  από  τις 170  παραστάσεις  που  έκαναν  συνολικά  τα  έργα  του  Ζούντερμαν  την περίοδο  1898-1912.  Επιπλέον,  προκάλεσε,  όπως  θα  δούμε  παρακάτω, τη  συγγραφή  δύο  ελληνικών  έργων  και  ενδεχομένως  επηρέασε  τη  συγγραφή  περισσότερων.  

 Στην  επιτυχία  της  συνέβαλε,  ασφαλώς,  η  έλλειψη  αποξενωτικών  δραματουργικών  χαρακτηριστικών,  όμως  εκείνο  που προκάλεσε  το  ενδιαφέρον  και  έγινε  μαγνήτης  έλξης  για  το  κοινό  των περιπλανώμενων ελληνικών θιάσων ήταν το θέμα της. 

 Το  έργο  διαδραματίζεται  στο  Βερολίνο,  ανάμεσα  στην  πίσω  αυλή ενός  εργοστασίου,  όπου  είναι  εγκατεστημένη  η  οικογένεια  Χάινεκε και  στο  παρακείμενο  μέγαρο,  όπου  κατοικεί  η  οικογένεια  του  εργοστασιάρχη  Μύλιγκ.  Το  δράμα  ξεκινά  με  την  επιστροφή  στην  πατρική εστία  του  Ροβέρτου,  γιου  της  οικογένειας  Χάινεκε,  μετά  από  δεκαετή εργασία  στην  Ινδία,  στις  επιχειρήσεις  του  εργοστασιάρχη  και  προστάτη του  ίδιου και  της  οικογένειάς του.  Ο Ροβέρτος  διαπιστώνει την  ψυχική απομάκρυνση  από  την  οικογένειά  του  και  ανακαλύπτει  σταδιακά  την ηθική  της  εξαχρείωση.  

 Η  Άλμα,  η  μικρή  του  αδελφή,  με  την  ανοχή  των γονιών  της  και  την  υποστήριξη  της  αδελφής  της  έχει  γίνει  ερωμένη  του γιου  του  αφεντικού  του.  Ο  Ροβέρτος  θα  προσπαθήσει  να  τους  σώσει και  να  υπερασπιστεί  την  τιμή  της  οικογένειάς  του,  στη  συνείδηση  του οποίου  ταυτίζεται  ακόμα  με  τη  δική  του  τιμή.  

 Οι  ίδιοι  όμως  θα  προτιμήσουν  τα  σαράντα  χιλιάδες  μάρκα  που  τους  προσφέρει  ο  Μύλιγκ, ως  εξαγορά  για  την  χαμένη  τιμή  της  Άλμας.  Το  δράμα  λύεται  με  την επέμβαση  του  κόμητος  Τραστ,  ο  οποίος  θα  προσπαθήσει  να  απαλλάξει  τον  Ροβέρτο  από  «τους  φαντασιώδεις  δεσμούς  που  νομίζει  ότι  έχει προς  την  οικογένειάν  του»  και  με  την  έννοια  της  τιμής  που  πρεσβεύει εκείνη.  Θα  ισχυριστεί  «ότι  έχομεν  τόσα  διαφορετικά  είδη  τιμής  όσαι κοινωνικαί  τάξεις  υπάρχουν»  και  ότι  εφόσον  ο  Ροβέρτος  δεν  ανήκει πια  στην  ίδια  τάξη  με  την  οικογένειά  του,  δεν  έχει  και  την  ίδια  αίσθηση τιμής.  

Σε  τελευταία  ανάλυση,  υποστηρίζει  ότι  «ε  δεν  υπάρχει»,  καθώς  για  τους  πολλούς  είναι  μια  αξία  σχετική  και  εξαγοράσιμη.  Υπάρχει  μόνο  ένα  ανώτερο  αίσθημα  καθήκοντος  και  μια  εσωτερική  αίσθηση αξιών, η οποία δεν εξαρτάται από τους άλλους και συνεπώς κανείς δεν μπορεί να την αφαιρέσει με «μίαν κακοήθη πράξιν».

Ο  Ροβέρτος  θα  παραδεχτεί  στο  τέλος  τις  ιδέες  του  κόμητος  Τραστ, τις  σκληρές  «όπως  η  φύσις»  και  απότομες  «όπως  η  αλήθεια», και θα  παραιτηθεί  από  την  αρχική  του  πρόθεση  να  εκδικηθεί  εκείνον  που αποπλάνησε  την  αδελφή  του.  

Η νέα,  εξατομικευμένη  σύλληψη  της  έννοιας  της  τιμής  τού  επιτρέπει  να  αποταυτιστεί  από  την  οικογένειά  του και  να  αδιαφορήσει  για  την  τιμή  και  την  τύχη  της.  Μαζί  με  την  κόρη της  οικογένειας  Μύλιγκ,  η  οποία  συμμερίζεται  τις  ιδέες  του  Τραστ,  θα εγκαταλείψουν  τις  οικογένειές  τους  και  θα  ζητήσουν  να  πλάσουν  μια «νέαν πατρίδα» και ένα «νέον καθήκον».

 Η  παράσταση,  όπως  είδαμε,  ενθουσίασε  το  κοινό  και  προκάλεσε «ασυνήθη  κριτικήν  κίνησιν».  «Δεν  θα  μείνη  φαίνεται  Έλλην  επαγγελλόμενος  οπωσδήποτε  τον  λόγιον  ο  οποίος  να  μη  γράψη  μιαν  κριτικήν περί  της  Τιμής»,  έγραφε  η  Εφημερίδα  λίγες  μέρες  μετά  την  πρεμιέρα του  έργου.  

 Όμως  οι  εξιδανικευμένες  ιδέες  περί  τιμής  που  εξέφρασε ο  κόμης  Τραστ  δεν  τους  βρήκαν  όλους  σύμφωνους  και  ο  εσωτερικός αγώνας  του  Ροβέρτου  για  να  τις  αποδεχτεί  και  να  τις  ακολουθήσει  δεν τους έπεισε.

  Η  κριτική,  γενικώς,  παρέκαμψε  την  ταξική  έννοια  της  τιμής  και εστίασε  στο  ζήτημα  της  οικογενειακής  τιμής,  στην  παραίτηση  του αδελφού  από  την  υποχρέωση  να  σκοτώσει  τον  διαφθορέα  της  αδελφής του,  καθώς  και  στις  επιπτώσεις  που  θα  μπορούσε  να  έχει  μια  τέτοια συμπεριφορά στο κοινωνικό οικοδόμημα.

 Είναι  γεγονός  ότι  μεγάλο  μέρος  του  Τύπου  υποδέχθηκε  με  ευμένεια τη  σκηνική  επιτυχία  του  έργου.  Κάποιοι  επιδόθηκαν  σε  εγκώμια  για  τις φιλοσοφικές  θέσεις  που  αναπτύχθηκαν  στη  διάρκεια  της  παράστασης και  τις  οποίες  οι  ίδιοι  ήταν  σε  θέση  να  εκτιμήσουν.  

 Παράλληλα,  αναγνώρισαν  ότι  η  ελληνική  κοινωνία  δεν  ήταν  ώριμη  να  τις  υποδεχτεί, αλλά  υπέθεσαν  ότι  μπορούσε  να  παραδειγματιστεί  από  τις  ιδεολογικές θέσεις  του  δράματος.

Υπήρξαν  όμως  και  εκείνοι  που  γαλουχημένοι  με τη  δραματουργική  τεχνική  του  Δουμά-γιου  έδιναν  ιδιαίτερη  βαρύτητα στην  τελική  έκβαση  του  έργου,  η  οποία  προσέκρουε  στο  δικό  τους  αίσθημα  τιμής.  Ήταν  πρόθυμοι  να  αποδεχτούν  τη  σχετικότητα  της  τιμής, αλλά  θεωρούσαν  ότι  η  οικογενειακή  τιμή  έπρεπε  να  εξαιρεθεί.

  Προσπάθησαν  να  δώσουν  τις  δικές  τους  εκδοχές  για  το  τέλος  που  θα  έπρεπε να  έχει  το  έργο  προκειμένου  να  περισωθεί  η  οικογενειακή  τιμή,  η  οποία είχε  σπιλωθεί  από  την  ατιμασμένη  αδελφή.

 

  Υποστήριξαν  ότι  η  ατιμία μόνο  με  αίμα  μπορούσε  να  ξεπλυθεί,  διακηρύσσοντας,  συγχρόνως,  ότι «ευτυχώς»  είμαστε  «λαός  όστις  έχει  ενόρκους  αθωούντας  τους  φονεύοντας  τον  εραστήν  και  την  αδελφήν,  όταν  ευρεθούν  εις  την  θέσιν  του ατιμασθέντος Ροβέρτου Χάινεκε».

 Από  τις  τάξεις  των  παραπάνω  προήλθαν  δύο  συγγραφείς  θεατρικών  έργων,  οι  οποίοι  δεν  φαίνεται  να  είχαν  άλλη  σχέση  με  τη  θεατρική σκηνή,  πέρα  από  αυτήν  που  τους  ενέπνευσε  η  παράσταση  της  Τιμής.  

 Σκοπός  τους  δεν  ήταν  να  ανασκευάσουν  τη  θεωρητική  της  βάση,  αλλά  να  επισημάνουν  τους  κινδύνους  που  διέτρεχε  η  ελληνική  κοινωνία από  την  υιοθέτηση  του  ιδεολογικού  της  περιεχομένου  και  να  υπερασπιστούν τα πατροπαράδοτα ελληνικά ήθη. 

 Το  1899,  δηλαδή  λίγους  μήνες  μετά  την  παράσταση  της  Τιμής,  εκδόθηκε  μια  τρίπρακτη  κωμωδία  με  τον  τίτλο  Η  τιμή  του  Σούδερμαν. Πρόκειται  για  μια  εκτενέστατη  έμμετρη  σάτιρα  την  οποία  υπογράφει κάποιος  Γ.  Η.  Ησαΐας,  πρόσωπο  άγνωστων  λοιπών  στοιχείων.  Πάντως το  έργο  έχει  όλα  τα  χαρακτηριστικά  της  πιο  αντιδραστικής  σατιρικής στιχουργίας του Γεώργιου Σουρή. 

Σ  κωμωδία,  η  οποία  εκτυλίσσεται  στην  Αθήνα,  ο  Ροβέρτος  Χαϊβάνης  είναι  Έλληνας  και  έχει  μια  αδελφή,  την  Ζιζή,  η  οποία  κλαίει  και οδύρεται  στην  κυριολεξία  γιατί  φοβάται  ότι  αν  ο  αδελφός  της  μάθει πως  ανταλλάσσει  ερωτικούς  όρκους  με  κάποιον  άνδρα  θα  τη  σκοτώσει,  διότι,  όπως  της  υπενθυμίζει  η  μητέρα  της,  «όταν  του  πειράξουν την  τιμή  της  αδελφής  του  –  Έλλην  είναι  και  σκοτώνει  με  φανατισμόν απίστου». 

 Στο  μεταξύ  όμως,  ο  Ροβέρτος  παρακολούθησε  την  παράσταση  της  Τιμής  του  Ζούντερμαν  στο  θέατρο  Τσόχα,  ασπάστηκε  τις θεωρίες  περί  σχετικότητας  της  οικογενειακής  τιμής  και  μετατράπηκε αυτόματα  σε  απόστολο  των  νέων  ιδεών.  Στη  συνέχεια,  θα  επιδοθεί  o ίδιος  στη  μετάφραση  και  των  άλλων  έργων  του  γερμανού  συγγραφέα και  θα  ωθήσει  την  αδελφή  του  να  εγκαταλείψει  την  οικογενειακή  εστία για  να  συζήσει  με  τον  εραστή  της.  Όταν  ο  τελευταίος  θα  την  εγκαταλείψει,  ο  Ροβέρτος  την  εξωθεί  στην  πορνεία,  χρησιμοποιώντας  πάντα διαστρεβλωμένα  επιχειρήματα  που  αντλεί  από  το  έργο  του  γερμανού συγγραφέα. Στην  τρίτη  πράξη  ο  ίδιος  ο  Ζούντερμαν  εμφανίζεται  στη  σκηνή  μαζί με  τη  σύζυγό  του.  Τον  έχει  προσκαλέσει  ο  Ροβέρτος  να  διδάξει  αυτοπροσώπως  τις  νέες  θεωρίες  περί  τιμής  στο  απολίτιστο  γένος  των  Ελλήνων.  Στο  τέλος  όμως  θα  παραδεχτεί  ότι  είναι  απλά  απατεώνας  και  ότι ο  έλληνας  θαυμαστής  του  έκανε  λάθος  που  πήρε  κατά  γράμμα  τις  ιδέες του  και  δεν  προστάτεψε  την  τιμή  της  αδελφής  του.  Μετά  την  αποκάλυψη,  ο  Ροβέρτος  συνέρχεται  και  τον  ξαποστέλνει  στο  Βερολίνο  «διότι», όπως  του  λέει,  «δεν  χωνεύεσθαι  σε  στόμαχο  Ελλήνων».  Και  το  έργο  τελειώνει  με  το  επιμύθιο:  «Ρωμηός  να  ζης  και  ναποθάνης…  Κι  ας  είμεθ’ απολίτιστοι κι ας λέγεσαι Χαϊβάνης!».

Τελικά,  ίσως  ο  Ζούντερμαν  δεν  ήταν  και  τόσο  κατάλληλος  για  την ελληνική  σκηνή.  Η  προστασία  της  γυναικείας  αγνότητας  ήταν  θεμελιώδους  σημασίας  αρχή  για  την  πατριαρχική  ηθική  και  η  αμφισβήτησή της  τοποθετούσε  αυτόματα  τον  συγγραφέα  της  Τιμής  δίπλα  στον  Ίψεν και τον καθιστούσε εξίσου δυσκολοχώνευτο. 

 Σε  εντελώς  διαφορετικό  είδος  ανήκει  το  δεύτερο  έργο  το  οποίο «έγεινε  προς  αντιπερισπασμόν  της  Τιμής  του  Σούδερμαν».Δύο  μόλις  μήνες  μετά  την  πρώτη  παράσταση  παίζεται  στην  Αθήνα  από  τον θίασο  του  Δημήτρη  Κοτοπούλη  και  της  Αικατερίνης  Βερώνη  το  δράμα του  Χρήστου  Χρηστοβασίλη  Για  την  τιμή.

  Ο  Χρηστοβασίλης  (18551937)  δεν  είχε  εμφανιστεί  ξανά  ως  θεατρικός  συγγραφέας,  ήταν  όμως γνωστός  ως  διηγηματογράφος  και  συνεργάτης  της  Ακρόπολης.  Είχε αναμειχθεί  σε  διάφορες  αλυτρωτικές  κινήσεις,  διετέλεσε  διευθυντής των  γραφείων  της  εθνικής  Εταιρείας  «Ελληνισμός»  από  το  1899  ως το  1908,  και  αργότερα  πολιτεύτηκε.

  Το  λογοτεχνικό  του  έργο  χαρακτηρίζεται  από  τη  νοσταλγία  για  την  κλειστή  αγροτική  οικονομία  και από  την  εξιδανίκευση  της  παραδοσιακής  κοινότητας,  ενώ  ο  εθνικισμός αποτέλεσε το βασικό όχημα για την πολιτική του δράση.

 Το  έργο  του  Για  την  τιμή  δεν  είχε  σκηνική  επιτυχία  αλλά  εκδόθηκε από  τη  Θεατρική  Βιβλιοθήκη  των  εκδόσεων  Γεωργίου  Φέξη  το  1904.

Ο  Χρηστοβασίλης  το  χαρακτηρίζει  «τραγωδία»,  η  κριτική  ωστόσο  δυσκολεύτηκε  να το  κατατάξει  σε  έναν «ωρισμένον φιλολογικόν τύπον», αν  και  βρήκε  ότι  συγγένευε  με  τα  δραματικά  ειδύλλια  του  Σπυρίδωνα Περεσιάδη.

  Η  υπόθεσή  του  τοποθετείται  στην  Πάργα  την  εποχή  των πολέμων  με  τον Αλή  πασά  και  αφορά  ένα  έγκλημα  τιμής.  Ένας  Σουλιώτης  πολεμιστής  σκοτώνει  την  αδελφή  του  επειδή  την  είδε  να  συνομιλεί με  έναν  άνδρα.  Το  έγκλημα  διαπράττεται  μέσα  σε  ατμόσφαιρα  προφητειών, μαγγανείας και οραμάτων.

  Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι η διαρκής  ενασχόληση  όλων  των  προσώπων  του  δράματος  με  την  ιδέα  της οικογενειακής  τιμής  και  την  υποστήριξη  της  θέσης  ότι  η  ατιμία  ξεπλένεται  μόνο  με  αίμα.

  Πριν  ακόμη  από  τον  φόνο  η  τιμή  ορίζεται  βαρύτερη  από  τη  ζωή  και  ο  δράστης  δηλώνει  την  πρόθεσή  του  να  βουτήξει λαίμαργα  στο  αδελφικό  αίμα  τα  χέρια  του  για  να  την  υπερασπιστεί. Μετά  τον  φόνο  ακολουθεί  ο  ύμνος  στη  γυναικεία  τιμή  από  τη  μάνα,  ο «εξαγνισμός»  και  η  δικαίωση  του  φονιά.

  Στο  σπίτι  του  συρρέουν  εν είδει  χορού  οι  συγχωριανοί  με  κορυφαίους  τον  Κίτσο  Μπότσαρη  και τον  Φώτο  Τζαβέλλα  για  να  δικαιώσουν  και  να  δοξάσουν  τον  δράστη ως  ήρωα  που  με  την  πράξη  του  δόξασε  το  σπίτι,  τη  φάρα  του  και  το Σούλι.

  Όταν  επιτέλους  αποκαλύπτεται  η  αγνότητα  της  κόρης,  ένας  ιερωμένος  διατάζει  να  χτυπήσουν  τις  καμπάνες  και  δίνει  το  σύνθημα  για να  πανηγυρίσει  όλο  το  χωριό  γιατί  «η  Δάφνη  βγήκε  τίμια  και  άδικος  ο φόνος».

 Τέλος,  ο  ιερέας  θα  αποτρέψει  μαζί  με  τα  μέλη  της  υπόλοιπης κοινότητας  την  αυτοκτονία  του  αδελφού  με  το  επιχείρημα  ότι  η  ζωή και  η  θέλησή  του  ανήκουν  στο  Σούλι:  «Στο  Σούλι  όλοι  ανήκουμε,  κι όχι στο θέλημά μας».

 Αυτό  το  «μανιφέστο»  κατά  του  ατομικισμού  γράφεται  ακριβώς  την περίοδο  που  ο  συγγραφέας  δραστηριοποιείται  στην  «εθνική  Eταιρεία» του  Νεοκλή  Καζάζη  για  να  υπηρετήσει  ένα  πολιτικό  πρόγραμμα  στο οποίο,  όπως  έχει  επισημανθεί,  «το  έθνος  προβάλλεται  ως  κοινότητα αλληλεγγύης,  και  ο  εθνικισμός  ως  ένα  μοντέλο  κοινωνικής  συνοχής που  απαντά  στο  κοινωνικό  ζήτημα  και  στους  κινδύνους  διάλυσης  του κοινωνικού ιστού». 

Η  Τιμή  συνέχισε  να  παίζεται  κατά  τη  διάρκεια  της  πρώτης  δεκαετίας του  20ού  αιώνα  και  οι  παραστάσεις  της  δεν  έπαυσαν  να  προκαλούν αντιδράσεις  όπως  οι  προηγούμενες.

  Το  1903,  για  παράδειγμα,  ο  Περικλής  Γιαννόπουλος  δημοσιεύει  ένα  άρθρο  στο  Νουμά  με  θέμα  ξανά το  έργο  του  Ζούντερμαν  και  το  αποστολικό  καθήκον  που  έχουν  οι  διαννοούμενοι  να  εξαλείψουν  την  επιρροή  της:  «Ο  έλλην  πατήρ,  υιός, αδελφός  σκοτώνει.  Παίρνομεν  λοιπόν  ημείς  την  Tιμήν  του  Σούδερμαν την  μεταφράζομεν,  την  εξυμνούμεν,  την  διδάσκομεν  εις  το  θέατρον, την  συζητούμεν  και  λέγομεν  ημείς  οι  πνευματικοί  πατέρες,  οι  οδηγοί,  η τιμή είναι κολοκύθια, δεν υπάρχει τιμή».

 Ήδη  όμως  ο  προβληματισμός  γύρω  από  το  θέμα  είχε  θέσει  σε  κίνηση άλλες  δυνάμεις  και  είχε  οδηγήσει  στη  συγγραφή  νέων  έργων  από  πρωτοεμφανιζόμενους,  κατά  κύριο  λόγο,  συγγραφείς.  Οι  τελευταίοι  αποτύπωναν  στα  έργα  τους  τις  πρόσφατες  συνειδησιακές  ανακατατάξεις  και προσπαθούσαν  μέσα  από  τη  δραματουργική  επεξεργασία  των  εγκλημάτων  τιμής  να  επανανοηματοδοτήσουν  το  περιεχόμενο  της  τιμής,  από συλλογική,  οικογενειακή  υπόθεση,  ταυτισμένη  με  την  κοινωνική  αξία των  μελών  της,  σε  μια  έννοια  με νέο,  πιο  εξατομικευμένο  περιεχόμενο.

Ωστόσο,  όπως  έχει  καταδείξει  η  ιστορική  και  η  ανθρωπολογική έρευνα,  τα  εγκλήματα  «δια  λόγους  τιμής»  διατηρήθηκαν  ως  κοινωνική πρακτική  όχι  μόνο  στην  ύπαιθρο,  αλλά  και  στα  μεγάλα  αστικά  κέντρα, τουλάχιστον μέχρι και τις πρώτες μετεμφυλιακές δεκαετίες.70 Αναρωτιέμαι  πάντως  αν  η  παράσταση  Της  τιμής  του  Σούδερμαν  του Ησαΐα,  την  οποία  ανέβασε  το  Εθνικό  Θέατρο  το  1994,71  υποδηλώνει μια  αναζωπύρωση  των  ζητημάτων  που  έφερε  στην  επιφάνεια  η  παράσταση του γερμανικού έργου στην  Αθήνα του 1899.

Πηγή: Μαρία Μαυρογένη.

Χρόνια πολλά σε όλους τους εορτάζοντες!

Το Άγιο Πνεύμα...

Τὸ Ἅγιο Πνεῦμα ἐπιτελεῖ τὴν ἀναγέννηση τοῦ ἀνθρώπου. Ἐὰν παραλάβει τελώνη, ὁ ὁποῖος πιστεύει, τὸν ἀναδεικνύει εὐαγγελιστή. Ἐὰν ἔλθει σὲ ψαρά, τὸν κάνει θεολόγο. Ἐὰν συναντήσει διώκτη μετανοιωμένον, τὸν καθιστὰ ἀπόστολο τῶν ἐθνῶν, κήρυκα τῆς πίστεως, σκεῦος ἐκλεκτό. Μὲ αὐτὸ οἱ ἀδύνατοι γίνονται ἰσχυροί, οἱ πτωχοὶ γίνονται πλούσιοι, οἱ ἀγράμματοι γίνονται σοφώτεροι ἀπὸ τοὺς σοφούς.

Μέγας Βασίλειος

Δύο εικόνες για τους λάτρεις του βιβλίου...

Οι αγανακτισμένοι του κορωνοϊού.

Γράφει ο Θοδωρής Γεωργακόπουλος.

Υπάρχουν άνθρωποι ανάμεσά μας που πιστεύουν ότι ο κορωνοϊός δεν υπάρχει, ότι μια τεράστια παγκόσμια συνωμοσία βρίσκεται σε εξέλιξη, ότι ο Μπιλ Γκέιτς θέλει να μας βάλει τσιπάκι ή ότι, τέλος πάντων, τίποτε από αυτά δεν είναι πραγματικά όπως μας τα λένε «τα κανάλια» και στην πραγματικότητα κάτι άλλο κρύβεται από πίσω, κάτι που μόνο παγκοσμίως άγνωστα sites και ψευδώνυμοι YouTubers τολμούν να αποκαλύψουν.

Αυτό δεν είναι περίεργο. Το ξέραμε ότι υπάρχουν από πριν. Υπάρχουν από πάντα. «Οι άνθρωποι σκέφτονται ως κοπάδια. Τρελαίνονται ως κοπάδια. Και ανακτούν τα λογικά τους αργά, και ένας ένας», έγραφε ο ποιητής Τσαρλς Μακέι. Το 1841.

Η συγκεκριμένη κατηγορία, αυτοί που –όχι τόσο τρυφερά– αποκαλούνται από τους υπόλοιπους «ψεκασμένοι», είναι μια κατηγορία ανθρώπων οι οποίοι πασχίζουν να βρουν ταυτότητα σε έναν κόσμο περίπλοκο που όχι απλά δεν καταλαβαίνουν καλά (κανείς μας δεν τον καταλαβαίνει ακριβώς), αλλά νιώθουν έντονα ότι δεν είναι φτιαγμένος γι’ αυτούς, δεν τους αφορά και δεν τους ανήκει, οπότε τον απορρίπτουν και, ενίοτε, τον μισούν. Αναζητούν μια ταυτότητα σε οτιδήποτε γαληνεύει αυτή τους την τρικυμία, όσο παλαβό κι αν είναι.

Οποιοδήποτε ιστορικό γεγονός (η δολοφονία του Κένεντι, η 11η Σεπτεμβρίου, η προσσελήνωση), οποιαδήποτε αποδεκτή επιστημονική αλήθεια (το ότι τα εμβόλια σώζουν ζωές, το ότι η Γη είναι στρογγυλή) προσφέρεται για να τοποθετηθούν στο αποκεί στρατόπεδο, για να αμφισβητήσουν ό,τι ο υπόλοιπος κόσμος θεωρεί λογικό, πραγματικό και δεδομένο. Η πανδημία του νέου κορωνοϊού, φυσικά, είναι μια ευκαιρία που δεν θα άφηναν να πάει χαμένη.

Σε πολλές άλλες χώρες τούς βλέπουμε να κατεβαίνουν σε διαδηλώσεις απαιτώντας την άμεση άρση τυχόν περιοριστικών μέτρων. Σε ιδιαίτερα περίεργες μπανανίες, όπως κάποιες Πολιτείες των ΗΠΑ, μπορεί κανείς να δει αναψοκοκκινισμένους ένοπλους να καταλαμβάνουν δημόσια κτίρια με αιτήματα του τύπου «να πάμε κομμωτήριο».

Αλλού η αντίδραση αυτή έχει μπει κανονικά στον πολιτικό διάλογο. Αντιπολιτεύσεις ανά τον κόσμο υιοθετούν «ψεκασμένα» πολιτικά μηνύματα ως μέρος της αντιπολιτευτικής τους ατζέντας, για να πάνε κόντρα σε κυβερνήσεις που επιβάλλουν lockdowns. Σε κάποιες περιπτώσεις αυτά τα μηνύματα τα αναπαράγει σε κάποιο βαθμό ακόμα και η κυβέρνηση (Βραζιλία, ΗΠΑ).

Στην Ελλάδα, ευτυχώς, προς το παρόν έχουμε ξεφύγει από τέτοια ακραία φαινόμενα. Η αντίδραση εδώ επιβάλλεται πιο ήπια, στις πλατείες και στον συνωστισμό, όπου η απλή αφέλεια κάποιων συναντιέται με δύο αλληλοσυμπληρούμενες μορφές αντίδρασης: τη γενικότερη πολιτική ανυπακοή των γνωστών άκρων, και την άλλη, την «ψεκασμένη».

Δεν ξέρω αν σας θυμίζει κάτι αυτό. Κάπου έχουμε ξαναδει ένα παρόμοιο μείγμα. Πρόσφατα. Σε πλατείες.

Από ό,τι φαίνεται, οι κορωνο-αγανακτισμένοι που βλέπουμε σήμερα ήταν και αγανακτισμένοι πριν από λίγα χρόνια. Αλλά είναι ένα υποσύνολο εκείνων. Προς το παρόν, μοιάζουν πολύ, πολύ λιγότεροι.

Στην πρόσφατη έρευνα της διαΝΕΟσις για το πώς περνούν οι Ελληνες στην καραντίνα, περίπου 15% των ερωτηθέντων δήλωναν πως, προσωπικά, δεν κινδυνεύουν καθόλου από τον κορωνοϊό. Μια μειοψηφία δήλωνε ότι δεν θεωρεί πως κινδυνεύουν ούτε συγγενικά ή κοντινά τους πρόσωπα. Και περίπου ένας στους τέσσερις δήλωνε πως, αν αύριο έπαυαν να υπάρχουν περιοριστικά μέτρα, θα επέστρεφε αμέσως στην κανονική του ζωή.

Βεβαίως, υπάρχουν διάφοροι λόγοι για να απαντήσει κανείς με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο σε κάθε μία από αυτές τις ερωτήσεις ξεχωριστά. Κάποιοι που δεν ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες, θεωρούν ότι ο κίνδυνος για τη ζωή και την υγεία τους είναι ελάχιστος. Κάποιοι ενδέχεται να μην έχουν ευπαθή άτομα στο φιλικό ή στο άμεσο συγγενικό τους περιβάλλον. Και πολλοί θα ήταν έτοιμοι να επιστρέψουν στη κανονική τους ζωή άμεσα, όχι επειδή δεν φοβούνται ή δεν πιστεύουν ότι υπάρχει η πανδημία, αλλά επειδή είναι υποχρεωμένοι να δουλέψουν για να ζήσουν. Πόσοι όμως είναι αυτοί που, ταυτόχρονα, δεν φοβούνται καθόλου ούτε για τον εαυτό τους, ούτε για συγγενικά τους πρόσωπα, και θα επέστρεφαν στην κανονικότητα αμέσως, χωρίς κανένα πρόβλημα;

Σύμφωνα με την έρευνα, είναι το 3% του πληθυσμού. Πολύ λιγότεροι από το 27% που σε άλλη, παλαιότερη έρευνα της διαΝΕΟσις, δήλωνε ότι τα αεροπλάνα μας ψεκάζουν. Μπορεί αυτός να μην είναι ο ακριβέστερος τρόπος για να τους μετρήσει κανείς, αλλά απ’ ό,τι φαίνεται και από τη (σχετική με άλλες χώρες) κοινωνική ηρεμία και ειρήνη, και τις πολύ μικρής έκτασης εκδηλώσεις αντίδρασης, οι δικοί μας κορωνο-αγανακτισμένοι είναι, πράγματι, λίγοι.

Βεβαίως, το φαινόμενο είναι ακόμα στην αρχή. Εχουμε περάσει μόνο δύο μήνες μιας κρίσης που πιθανότατα θα κρατήσει χρόνια. Αφορμές για γκρίνια και καινούργιες θεωρίες θα υπάρξουν πολλές. Φανταστείτε μόνο τι έχει να γίνει όταν βρεθεί το εμβόλιο.

Πηγή: Καθημερινή

Τα γεγονότα της Αμισού.

Με αφορμή τη σημερινή επέτειο Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού η Διαδρομή  σας παραθέτει ένα απόσπασμα από το μνημειώδες έργο του Δημητρίου Ψαθά  " Γη του Πόντου". Με κομένη κυριολεκτικά την ανάσα παρακολουθεί ο αναγνώστης τα στοιχεία που παραθέτει ο Μητροπολίτης Αμάσειας Γερμανός...

Και  μερικές  γραμμές  από  την  τραγωδία  της  Αμισού  έτσι  όπως  τις  χάραξε  ο  μητροπολίτης Αμασείας  Γερμανός:

  «Την  27  Δεκεμβρίου  1916  συνελήφθησαν  περί  τους  80  ομογενείς,  οι εγκριτώτεροι  και  πλουσιώτεροι  πολίται  της  Αμισού,  άνευ  ουδενός  λόγου  και  ερρίφθησαν εις  τας  φυλακάς,  χωρίς  να  επιτραπή  εις  αυτούς  η  επικοινωνία  μετά  των  οικογενειών  των, ούτε  η  παραλαβή  εσωρρούχων  ή  κλινοσκεπασμάτων.  Την  επαύριον  δε  όρθρου  βαθέος επιβιβασθέντες  επί  αμαξών  απεστάλησαν  δια  μέσου  χιονοσκεπών  ορέων  προς  τα  μέρη  της Κάβζας...  Την  αυτήν  ημέραν  επολιορκήθη  υπό  στρατού  η  πόλις,  εις  μίαν  δε  πλατείαν  της Άνω  Αμισού  —Καδή  Μαχαλεσί—  προσεκλήθη  ο  πληθυσμός  της  ενορίας,  όπως  ακροασθή δήθεν  του  Διοικητού,  ο  οποίος  θα  ωμίλει  ολίγα  τινά  προς  το  πλήθος.  Ως  ήτο  ο  πληθυσμός ολόκληρος,  συνελήφθη  και  ενεκλείσθη  εις  τους  στρατώνας.  
Το  ίδιον  έπραξαν  και  εις  το προάστιον  Ελιάζκιοϊ.  Οι  άνδρες  ευρέθησαν  ούτω  άνευ  χρημάτων,  οι  γυναίκες  και  τα κορίτσια  με  μπλούζες  και  με  παντούφλες,  χωρίς  ούτε  μανδήλιον  εις  τα  θηλάκια.  Οι ασθενείς  υπεχρεώθησαν  δια  της  βίας  να  μεταφερθούν  δια  των  συγγενών  των,  δεν εφείσθησαν  ουδέ  των  λεχώ,  ουδέ  των  νηπίων  των.  Μετ'  ολίγην  ώραν  απεστάλησαν  ως ήσαν  δια  μέσου  βαρέος  χειμώνος,  περί  τας  4  χιλιάδας  ψυχάς  γυναικοπαίδων,  άνευ  αμαξών και  υποζυγίων,  πάντες  πεζοί,  εν  αξιοθρηνήτω  και  απελπιστική  καταστάσει.  Καθ'  όλην  την νύκτα  μέχρι  πρωίας  ευρίσκοντο  εν  οδοιπορία,  οδηγούμενοι  δια  μέσου  χιονοσκεπών  ορέων νήπια,  γέροντες,  οικογένειαι  στρατιωτών  θανόντων  ή  εργαζομένων  ακόμη  εις  τα  αμελέ ταμπουρού. 
 Η  τραγική  αυτή  σκηνή  είχε  την  όψιν  αγέλης  κτηνών  μεταφερομένων  εις  το σφαγείον.  Οι  ασθενείς,  οι  γέροντες  και  λεχοί  εσύροντο  υπό  των  συγγενών  των,  τα  νήπια εθρήνουν  ζητούντα μάτην  άρτον και ύδωρ. «Εν τω  μεταξύ διεδραματίσθησαν  γεγονότα  φρικώδη.  Μόλις  συνελήφθη  ο  εν  Αμισώ έμπορος  Βασ.  Ανταβαλόγλου,  η  19έτις  θυγάτηρ  του  Ουρανία  έπεσε  νεκρά.  Εις  το  έξωθεν διαμέρισμα  Αμισού  —Καδή  Μαχαλεσί—η  17έτις  κόρη  Ευφροσύνη  Γαροφαλίδου,  της οποίας  ο  αδελφός  εργάζεται  εις  τα  αμελέ  ταμπουρού,  μεταβάσα  εις  την  οικίαν  και  μη ευρούσα  την  χήραν  μητέρα  της,  εξωσθείσα  προ  ολίγου  μετά  των  άλλων,  απώλεσε  τας φρένας.  Επειδή  δε  η  επικοινωνία  μετά  του  εκκενωθέντος  τμήματος  της  Αμισού  ήτο αδύνατος,  όσοι  ασθενείς  δεν  μετεφέρθησαν,  έμειναν  άσιτοι  επί  ημέρας  και  απέθανον  εκ πείνης.  Εθάψαμεν  τρεις  γυναίκας  ευρεθείσας  νεκράς...  Ακολούθως  ήρχισεν  η  λεηλασία. Ηρπάγησαν  πάντα  τα  κτήνη  και  υποζύγια,  τα  φορέματα,  τα  κοσμήματα  των  γυναικών  και ό,τι  ευρέθησαν  εις  τας  οικίας,  αι  οποίαι  απεγυμνώθησαν τελείως. »
Την  1ην  Ιανουαρίου  του  νέου  έτους  αστυνόμοι  μεταβάντες  εις  την  εκκλησίαν  ανεζήτουν και  τους  εναπομείναντας  πλουσίους  και  προκρίτους  της  Αμισού,  μέχρι  δε  το  εσπέρας  της πρωτοχρονιάς,  συνελήφθησαν  έτεροι  40.  Αφηρπάγησαν  εν  τοιαύτη  ημέρα  εκ  των  αγκαλών των  οικογενειών  των,  εν  μέσω  θρήνων  και  ολολυγμών  νηπίων  και  συζύγων  και  ερρίφθησαν εις  τας  φυλακάς.  Την  επαύριον  απήχθησαν  και  ούτοι  εις  τας  φυλακάς,  μετά  δύο  δε  ημέρας συνελήφθησαν  και  άλλοι  και  απεστάλησαν...  
Εν  τω  μεταξύ  και  οι  εις  Αμισόν  καταφυγόντες χωρικοί,  εκ  των  πυρποληθέντων  χωρίων,  συν  γυναιξί  και  τέκνοις  κατά  ομάδας εξαποστέλλονται  εις  το  εσωτερικόν,  άνευ  ενδυμάτων  και  σκεπασμάτων  εν  οικτροί καταστάσει...  Μεταξύ  Καβάκ  και  Κάβζας,  απέθανον  πολλοί  εκ  ψύχους,  της  πείνης  και  της οδοιπορίας,  εν  Κάβζη  δε  κείνται  εν  τη  εκκλησία  πολλοί  νεκροί,  καθ'  ας  έλαβον  την  ώραν ταύτην  πληροφορίας  παρά  του  αγίου  Αριστείας.  Ενώ  ελέγετο  ότι  θα  διέμενον  εις  τα  μέρη της  Κάβζας,  εις  τα  εκεί  ευρισκόμενα  χριστιανικά  χωρία,  απεστάλησαν  οι  πάντες  μετά  των εμπόρων  εις  Τσορούμ,  του  βιλαετίου  Αγκύρας.  
Καθ'  οδόν  τα  κοράσια  του  Καδήκιοϊ,  αφού επείσθησαν  περί  της  τύχης  η  οποία  τα  ανέμενε,  έψαλλον  ενώ  εβάδιζον  προς  τον  τόπον  της καταδίκης  των  το  «έχε  γεια  καημένε  κόσμε».  Την  10ην  Ιανουαρίου  διετάχθησαν  συλλήψεις και  άλλων  11  εμπόρων,  καταστηματαρχών  και  εκ  των  λαϊκών  τάξεων  και  την  13ην απεστάλησαν και ούτοι εις το εσωτερικόν».

Ρημάχτηκε  κυριολεκτικά  η  Αμισός  κι  όλη  η  περιφέρεια  του  Τσαρσαμπά  και  Πάφρας.  Τους καταλόγους  των  εκτοπισμών  και  απελάσεων  κατάρτιζε  ο  έκτακτος  στρατιωτικός  διοικητής Ραφέτ  πασάς  με τον  ειδικό  απεσταλμένο  της  κυβέρνησης  Βαχαεδίν,  που  είχε  έλθει  από  την Πόλη για  να  επιβλέψη  και  να  βοηθήση  το  έργο.  Μέσα  στην  πόλη  της  Αμισού  δεν  ήταν σπάνιο  το  θέαμα  των  κρεμασμένων  —πριν  και  μετά  τους  εκτοπισμούς—  που  οι  πιο φανατισμένοι  απολάμβαναν  με  ιδιαίτερη  ευχαρίστησή  τους. 

Όλοι  όσοι  έχουν  ασχοληθή  με τους  διωγμούς  και  τα  μαρτύρια  της  πόλης  τούτης,  αναφέρουν  και  το  χαρακτηριστικό  τούτο περιστατικό  της  άγριας  ψυχής  ακόμα  και  των  γυναικών:  Μια  μέρα  επρόκειτο  να κρεμαστούν  48  Αμισηνοί στην πλατεία  Ωρολογίου  της  πόλης.  Η  αξιότιμη  κυρία Στρατιωτικού  Διοικητού  δεν  ήθελε  να  χάση  την  ωραία  ψυχαγωγία  και  ειδοποίησε  τις  φίλες της  να  έλθουν  το  πρωί  για  ν'  απολαύσουνε  το  θέαμα.  Έσπευσαν  χαρούμενες  οι  ευγενικές χανούμισες,  αλλά  η  κυρία  Στρατιωτικού  Διοικητού  άργησε  να  ξυπνήση  κι  όταν  όλες  μαζί φτάσαν  στον  τόπο  τη  διασκέδασής  τους,  είχαν  κιόλας  κατεβαστή  απ'  τις  κρεμάλες  τα περισσότερα πτώματα. Στενοχωρήθηκαν  οι  ευγενικές  κυρίες,  αλλά  η  κυρία  Στρατιωτικού  Διοικητού  δεν  ήταν γυναίκα  χωρίς  εμπνεύσεις.  Έδωσε  διαταγή  να  ξανακρεμάσουνε  τα  πτώματα  και  σε  λίγο  οι ευαίσθητες  χανούμισσες  είχαν  μπροστά  τους  ολόκληρο  το  πανόραμα  των  48  κρεμασμένων, το απήλαυσαν  και  γύρισαν  στα  σπίτια τους κατευχαριστημένες.

Γιατί,  όμως,  αυτή  η  ιδιαίτερη  μανία  των  Τούρκων  στην  Αμισό;  Έγραφε  ο  μητροπολίτης Αμασείας  Γερμανός,  στις  27  Φεβρουαρίου  1917: 

«Αφορμή  του  διωγμού  τούτου  είναι  οι ολίγοι  ένοπλοι  φυγόστρατοι,  οίτινες  προς  φύλαξιν  αυτών  από  της  καταδιώξεως  των χωροφυλάκων,  μεταβάντες  εις  την  Τραπεζούντα,  εζήτησαν  και  έλαβον  όπλα,  τα  οποία μετέφερον δια ρωσικών  τορπιλλικών». Οι  ένοπλοι,  όμως,  ήσαν  απλό  πρόσχημα  για  την  εξόντωση  του  ελληνισμού.  Αυτό  ήταν γνωστό  και  ολοφάνερο  ακόμα  και  στους  τότε  σύμμαχους  της  Τουρκιάς.  
Μας  το  βεβαιώνει ένα  έγγραφο  από  τα  Αρχεία  της  Βιέννης,  που  παρουσίασε  ο  κ.  Ενεπεκίδης.  Σ'  αυτό  ο υπουργός  των  Εξωτερικών  της  Αυστρίας  διαβιβάζοντας  τις  εκθέσεις  για  τους  διωγμούς  στο Βερολίνο,  σημειώνει: «Αι  εκ  της  Τουρκίας  καταφθάνουσαι  ειδήσεις  καθιστούν  ολοέν  και  πιθανωτέραν  την υπόθεσιν,  ότι  αι  συνέπειαι  αι  προκληθείσαι  εκ  της  αγκιστρώσεως  των  Ρώσων  εις  τας τουρκικας  ακτάς  της  Μαύρης  Θαλάσσης  μεταξύ  των  εκεί  χριστιανικών  (ελληνικών) πληθυσμών,  δηλαδή  οι  σχηματισμοί  ανταρτικών  σωμάτων,  χρησιμεύουν  ως  προσχήματα δια  τους  Τούρκους  δια  μίαν  εκτεταμένην  γενικήν  καταδίωξιν  του  ελληνικού  στοιχείου  με την  έκδηλον  τάσιν  να  εξοντώσουν  ολοσχερώς  τους  Έλληνας  ως  εχθρούς  του  κράτους  όπως προγενεστέρως  και  τους  Αρμενίους.  Την  τακτικήν  αυτήν  εφαρμόζουν  οι  Τούρκοι καταπολεμούντες  όχι  μόνον  τους  αντάρτας,  αλλά  και  εκτοπίζοντες  τους  πληθυσμούς  άνευ διακρίσεως  της  δυνατότητος  αν  θα  επιζήσουν  από  τας  ακτάς  εις  το  εσωτερικόν  της  χώρας, χωρίς  την  λήψιν  καταλλήλων  μέτρων  εκ  μέρους  της  τουρκικής  διοικήσεως,  ώστε  οι εκτοπιζόμενοι  να  είναι  εκτεθειμένοι  εις  την  αθλιότητα  και  τον  εκ  πείνης  θάνατον. 
 Τα εγκαταλειπόμενα  σπίτια  των  εξοριζομένων  λεηλατούνται  εις  το  πλείστον  υπό  των τουρκικών  ταγμάτων  τιμωρίας,  ή  καίονται  και  καταστρέφονται.  Και  όλα  τα  άλλα  μέτρα,  τα οποία  εις  τους  διωγμούς  των  Αρμενίων  ευρίσκοντο  εις  την  ημερησίαν  διάταξιν, επαναλαμβάνονται  τώρα  εναντίον  των  Ελλήνων.  Τα  γεγονότα  αυτά,  ενδέχεται  φυσικά  να προκαλέσουν  εις  ολόκληρον  τον  πολιτισμένον  κόσμον  κύμα  αγανακτήσεως  εναντίον  του τουρκικού  καθεστώτος.  Εκτός  αυτού  υφίσταται  και  ο  κίνδυνος  η  Ελληνική  Κυβέρνησις  της οποίας  η  στάσις  απέναντι  της  Τουρκίας  ουδαμώς  εμπνέεται  υπό  της  φροντίδος  δια  το ελληνικόν  στοιχείον  της  οθωμανικής  αυτοκρατορίας,  θα  ήτο  δυνατόν  να  εγκαταλείψη  την εν  λόγω  στάσιν  της  εάν  καταλήξη  εις  το  συμπέρασμα  ότι  δεν  είναι  εις  θέσιν  να  αποτρέψη την μοίραν των συμπατριωτών της εις την Τουρκίαν».

 Να τι  έγραφε  προς τον  υπουργό του και ο Αυστριακός πρόξενος  της  Αμισού Κβιατκόβσκι: «Όσον  κι  αν  μου  φαίνεται  αναγκαία  η  καταπολέμησις  των  συμμοριών  και  η  εκτέλεσις  των προληπτικών  τουρκικών  μέτρων,  εν  τούτοις  πρέπει  να  εκφράσω  εντόνως  τας  αντιρρήσεις μου  ως προς  την  τιμωρίαν  των  Ελλήνων  αδιακρίτως  καθώς  και  τον  γενικόν  εκτοπισμόν  των —αντιρρήσεις  υπαγορευομένας  εκ  πολιτικών,  οικονομικών  και  καθαρώς  ανθρωπιστικών λόγων.  Όπως  επανειλημμένως  ετόνισα,  θεωρώ  τον  εκτοπισμόν  των  Ελλήνων  της  ποντικής παραλίας  εν  τω  πλαισίω  της  εκτελέσεως  του  προγράμματος  των  Νεοτούρκων,  το  οποίον επιδιώκει  την  εξασθένισιν  του  Χριστιανικού  στοιχείου  —  ως  μίαν  καταστροφήν  μεγίστης απηχήσεως,  ήτις  θα  έχει  εις  την  Ευρώπην  ζωηρότερον  αντίκτυπον  από  τας  αγριότητας ενατίον των  Αρμενίων». Κι  όμως  ο  Γερμανός  στρατάρχης  Λίμαν  φον  Σάνδερς  πασάς  —όπως  άλλο  έγγραφο  μας μαρτυρά—  ισχυριζόταν  ότι  εμπνεύστηκε  και  σύστησε  το  μέτρο  των  εκτοπισμών  μόνο  για «στρατιωτικούς  λόγους». 

Πολλά  μας  αποκάλυψαν  τα  μυστικά  Αρχεία  της  Βιέννης,  που δόθηκαν  ελεύθερα  στην  ιστορική  έρευνα  το  1958  κι  απ'  όπου  ο  Πόντιος  καθηγητής  στο Πανεπιστήμιο  της  Βιέννης  κ.  Πολ.  Ενεπεκίδης  μας  έδωσε  πολύτιμα  ντοκουμέντα.  Από  αυτά αποκαλύφθηκε  με  τον  πιο  επίσημο  τρόπο  ότι  ο  αφανισμός  των  Ρωμιών  δεν  άρχισε  εξ  αιτίας του  αντάρτικου.  Η  σφαγή  των  Αρμένηδων  είχε  ανοίξει  για  καλά  την  όρεξη  των  Τούρκων  και τους  γοήτευε  η  ιδέα  να  επαναλάβουν  τα  ίδια  και  για  τους  Έλληνες,  που  ήσαν,  μάλιστα,  λεία πολύ  πιο  πλούσια  —  περισσότεροι  απ'  τους  Αρμένηδες  και  με  βίος  και  πλούτη  απείρως μεγαλύτερα. 

Το τι  είχαν  στο  μυαλό  τους  φαίνεται  πιο  καθαρά  ακόμα  απ'  τις  πληροφορίες  του  τότε Αυστριακού  προξένου  της  Αμισού  Κβιατόβσκι,  που  τον  Νοέμβριο  του  1916  ενημέρωσε  την κυβέρνησή του,  γράφοντας σε μυστική  έκθεση: «Η  διάθεσις  των  Τούρκων  απέναντι  των  Ελλήνων  εκφράζεται  εντονώτατα  με  τας  δύο κάτωθι  γνώμας  του  εδώ  μουτεσαρίφη  Ραφέτ  μπέη,  ο  οποίος  είναι  κατά  τα  άλλα  ένας ήσυχος  άνθρωπος.  Εις  τας  26  Νοεμβρίου  τρέχοντος  έτους  (1916)  μου  είπε  ο  Ραφέτ  μπέης:
 «Τελικά  με  τους  Έλληνας  πρέπει  να  ξεκαθαρίσωμε  όπως  και  με  τους  Αρμενίους.  Η  Ελλάς  θα εισέλθη  εις  τον  πόλεμον  το  αργότερον  κατά  τας  διαπραγματεύσεις  της  ειρήνης,  οπότε  θα είμεθα  ελεύθεροι  για  δράσι».  Μετά  δύο  ημέρας  μου  είπεν  ο  Ραφέτ  μπέης:  «Πρέπει  τώρα να  τελειώνουμε  με  τους  Έλληνας.  Έστειλα  σήμερα  εις  τα  περίχωρα  τάγματα  δια  να σκοτώσουν επάνω στο  δρόμο κάθε Έλληνα». Και ο κ.  Ενεπεκίδης  συμπληρώνει  τα  επίσημα  ντοκουμέντα του με  τα παρακάτω: «Στις  20  Ιανουαρίου  1917  γράφει  ο  πρέσβυς  Παλλαβιτσίνι  προς  τον  υπουργόν  του  στην Βιέννην:  Εκ  Σαμψούντος  αγγέλλονται  νέοι  εκτοπισμοί  και  φυλακίσεις  Ελλήνων.  Η κατάστασις  των  εξορισθέντων  προκαλεί  την  απόγνωσιν.  Όλους  τους  αναμένει  ο  θάνατος. Προσπάθησα  να  επιστήσω  την  προσοχήν  του  Μεγάλου  Βεζύρη  επί  των  γεγονότων  και  να τονίσω  πόσον  λυπηρόν  θα  ήτο  εάν  οι  διωγμοί  του  ελληνικού  στοιχείου  θα  ελάμβανον  την μορφήν  και  τας  διαστάσεις  των  αρμενικών  διωγμών.  Ο  Μέγας  Βεζύρης  μοι  υπεσχέθη  ότι  θα προσπαθήση  να ασκήση  την  επιρροήν  του επί του  Ταλαάτ μπέη  και του Εμβέρ πασά».

 Την  ίδια  υπόσχεσι  έδωσε  ο  διαβόητος  αυτός  Ταλαάτ  μπέης  και  στον  Αμερικανό  πρέσβυ. Είπε  ότι  θα  εξαιρέση  από  τους  εκτοπισμούς  τουλάχιστο  τις  γυναίκες  και  τα  παιδιά.  Αλλά  την επομένη  ημέρα  κιόλας,  31  Ιανουαρίου  1917,  εκμυστηρεύεται  ο  αιμοσταγής  αυτός  πασάς και  Μέγας  Βεζύρης  Ταλαάτ  μπέης  τα  εξής  σ'  ένα  Αυστριακό  πράκτορα:  «Βλέπω  να  πλησιάζη η ώρα να ξεκαθαρίσουμε τώρα με τους Έλληνας όπως το  1915  με τους  Αρμενίους».

Πηγή: Δημήτριος Ψαθάς

Τοπίο με τουλίπες στη Χίο.

Στους Λαλάδες Χίου...