Η τιμή, του Χέρμαν Σούντερμαν. Ραδιοφωνικό θέατρο.

Απόψε η Διαδρομή θα σας παρουσιάσει ένα αξιόλογο και αρκετά ενδιαφέρον έργο. Πρόκειται για την "Τιμή" του Γερμανού θεατρικού συγγραφέα Χέρμαν Σούντερμαν.

Πρωτοπαίχτηκε στο Βερολίνο το Νοέμβριο του 1889. Το έργο έχει φιλοσοφικές διαστάσεις και βαθιά νοήματα. Κεντρικό θέμα το οποίο διαπραγματεύται το έργο είναι η ανθρώπινη Τιμή. Ο ακροατής μεταφέρεται με εύστοχο τρόπο στο κλίμα της εποχής...

Ήταν το πρώτο του δράμα, και τον τοποθέτησε στη μεγάλη οικογένεια του Νατουραλισμού και εκτίναξε τη φήμη του σε όλη τη Γερμανία «εις μίαν και μόνην εσπέραν», στις 27 Νοεμβρίου του 1889.

Ο Ζούντερμαν θα κάνει τελικά την θριαμβευτική του είσοδο στο ελληνικό θέατρο με την Τιμή, η οποία παίχτηκε στο θέατρο Τσόχα από τον θίασο του Ευάγγελου Παντόπουλου και του Ευτύχιου Βονασέρα ο 1898, σε μετάφραση του Χαραλάμπη Άννινου.

Η υπόθεση:

Ο Ροβέρτος επιστρέφει στην πατρίδα του, στη Γερμανία μετά από μακροχρόνια παραμονή στις Ινδίες όπου εργάζεται ως ανώτερο στέλεχος των επιχειρήσεων του κυρίου Μίλλιγκ. Ο πρωταγωνιστής είναι γιος ενός απλού εργάτη τον οποίο το αφεντικό του τον έχει ευεργετήσει. Έτσι λοιπόν ο Ροβέρτος αισθανόμενος απεριόριστη ευγνωμοσύνη στον ευεργέτη του και με όπλο την εντιμότητα που τον χαρακτηρίζει πράττει το καλύτερο για το αφεντικό του. 

Η επιστροφή όμως του Ροβέρτου στο πατρικό του σπίτι κρύβει πολλές εκπλήξεις για τον ίδιο. Τα πρόσωπα της οικογένειας του δηλαδή ο πατέρας του, η μητέρα του, οι δύο αδερφές του και ο γαμπρός του είναι πια πολύ διαφορετικοί. Την ώρα που καταρρέουν όλα γύρω του και τίθεται το ερώτημα εάν υπάρχει ακόμη τιμή, ο πρωταγωνιστής μας παραμένει σταθερός στις αξίες του και αρνείται να συμβιβαστεί με τον εκφυλισμό χωρίς να υπολογίσει το κόστος...

Λίγα ακόμη στοιχεία:

Η παράσταση θεωρήθηκε ως «το πιο ευχάριστο θεατρικό γεγονός της τρέχουσας θεατρικής περιόδου» και η φήμη της προσέλκυσε στο θέατρο όχι μόνο τη βασιλική οικογένεια αλλά και «τας απωτέρας λαϊκάς τάξεις». Πολύ γρήγορα το έργο υιοθετήθηκε από το σύνολο των ελληνικών θιάσων και παίχτηκε σε όλα τα θεατρικά στέκια της εποχής... «από του Νείλου μέχρι του Δουνάβεως».


Πριν σβήσουν οι εντυπώσεις από την παράσταση της Τιμής, το ενδιαφέρον για τον Ζούντερμαν τροφοδότησε η επίσκεψη στην Αθήνα της ιταλίδας ηθοποιού Ελεονώρας Ντούζε η οποία επέλεξε τη Μάγδα, ως πρώτο έργο για την γνωριμία της με το αθηναϊκό κοινό. Πριν ακόμη από την άφιξή της, είχε ανακοινωθεί ότι το έργο μετέφραζαν ο Αριστομένης Προβελέγγιος και ένας ακόμη Αθηναίος λόγιος με το ψευδώνυμο Μιλτιάδης Αθηναίος. Η μετάφραση του τελευταίου εκδόθηκε τον Ιανουάριο του 1899, λίγες μέρες πριν την άφιξη της Ντούζε, χάριν εκείνων που θα παρακολουθούσαν την παράστασή της.

Η Τιμή δεν άφηνε τέτοια περιθώρια συμβιβασμού. Ήταν ωστόσο το έργο που παίχτηκε πιο πολύ και προκάλεσε τις περισσότερες αλλά και τις πιο αντιφατικές αντιδράσεις. Έκανε τις 98 από τις 170 παραστάσεις που έκαναν συνολικά τα έργα του Ζούντερμαν την περίοδο 1898-1912. Επιπλέον, προκάλεσε, όπως θα δούμε παρακάτω, τη συγγραφή δύο ελληνικών έργων και ενδεχομένως επηρέασε τη συγγραφή περισσότερων.


Στην επιτυχία της συνέβαλε, ασφαλώς, η έλλειψη αποξενωτικών δραματουργικών χαρακτηριστικών, όμως εκείνο που προκάλεσε το ενδιαφέρον και έγινε μαγνήτης έλξης για το κοινό των περιπλανώμενων ελληνικών θιάσων ήταν το θέμα της.


Η παράσταση, όπως είδαμε, ενθουσίασε το κοινό και προκάλεσε «ασυνήθη κριτικήν κίνησιν». «Δεν θα μείνη φαίνεται Έλλην επαγγελλόμενος οπωσδήποτε τον λόγιον ο οποίος να μη γράψη μιαν κριτικήν περί της Τιμής», έγραφε η Εφημερίδα λίγες μέρες μετά την πρεμιέρα του έργου. Όμως οι εξιδανικευμένες ιδέες περί τιμής που εξέφρασε ο κόμης Τραστ δεν τους βρήκαν όλους σύμφωνους και ο εσωτερικός αγώνας του Ροβέρτου για να τις αποδεχτεί και να τις ακολουθήσει δεν τους έπεισε.


Η κριτική, γενικώς, παρέκαμψε την ταξική έννοια της τιμής και εστίασε στο ζήτημα της οικογενειακής τιμής, στην παραίτηση του αδελφού από την υποχρέωση να σκοτώσει τον διαφθορέα της αδελφής του, καθώς και στις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει μια τέτοια συμπεριφορά στο κοινωνικό οικοδόμημα.


Είναι γεγονός ότι μεγάλο μέρος του Τύπου υποδέχθηκε με ευμένεια τη σκηνική επιτυχία του έργου. Κάποιοι επιδόθηκαν σε εγκώμια για τις φιλοσοφικές θέσεις που αναπτύχθηκαν στη διάρκεια της παράστασης και τις οποίες οι ίδιοι ήταν σε θέση να εκτιμήσουν. Παράλληλα, αναγνώρισαν ότι η ελληνική κοινωνία δεν ήταν ώριμη να τις υποδεχτεί, αλλά υπέθεσαν ότι μπορούσε να παραδειγματιστεί από τις ιδεολογικές θέσεις του δράματος.


Υπήρξαν όμως και εκείνοι που γαλουχημένοι με τη δραματουργική τεχνική του Δουμά-γιου έδιναν ιδιαίτερη βαρύτητα στην τελική έκβαση του έργου, η οποία προσέκρουε στο δικό τους αίσθημα τιμής. Ήταν πρόθυμοι να αποδεχτούν τη σχετικότητα της τιμής, αλλά θεωρούσαν ότι η οικογενειακή τιμή έπρεπε να εξαιρεθεί. Προσπάθησαν να δώσουν τις δικές τους εκδοχές για το τέλος που θα έπρεπε να έχει το έργο προκειμένου να περισωθεί η οικογενειακή τιμή, η οποία είχε σπιλωθεί από την ατιμασμένη αδελφή. Υποστήριξαν ότι η ατιμία μόνο με αίμα μπορούσε να ξεπλυθεί, διακηρύσσοντας, συγχρόνως, ότι «ευτυχώς» είμαστε «λαός όστις έχει ενόρκους αθωούντας τους φονεύοντας τον εραστήν και την αδελφήν, όταν ευρεθούν εις την θέσιν του ατιμασθέντος Ροβέρτου Χάινεκε». Από τις τάξεις των παραπάνω προήλθαν δύο συγγραφείς θεατρικών έργων, οι οποίοι δεν φαίνεται να είχαν άλλη σχέση με τη θεατρική σκηνή, πέρα από αυτήν που τους ενέπνευσε η παράσταση της Τιμής.


Σκοπός τους δεν ήταν να ανασκευάσουν τη θεωρητική της βάση, αλλά να επισημάνουν τους κινδύνους που διέτρεχε η ελληνική κοινωνία από την υιοθέτηση του ιδεολογικού της περιεχομένου και να υπερασπιστούν τα πατροπαράδοτα ελληνικά ήθη. Άποψη του γράφοντος είναι ότι ο Ροβέρτος αποτελεί πρότυπο ανδρός, και αξίζει να ακούσει κανείς το εν λόγω έργο επειδή: καίτοι γράφτηκε 130 περίπου χρόνια πριν είναι ακόμη επίκαιρο ενώ σίγουρα εφοδιάζει τον ακροατή με κουράγιο, προκειμένου να παραμείνει έντιμος σε μία εποχή που ο εκφυλισμός κυριαρχεί...



Σήμερα ο Χέρμαν Σούντερμαν είναι ξεχασμένος, πλην όμως στην εποχή του υπήρξε από τους πιο διάσημους συγγραφείς. Επιπλέον ο Σούντερμαν ήταν αυτός που εισήγαγε το Νατουραλισμό στη Γερμανία.

Παίζουν οι ηθοποιοί:

Ανθή Γούναρη, Ρίτα Μουσούρη, Σπύρος Κωνσταντόπουλος, Γιάννης Φέρτης, Κούλα Αγαγιώτου, Χρήστος Καλαβρούζος, Φραγκούλης Φραγκούλης, Πόπη Παπαδάκη, Ανδρέας Μπάρκουλης, Χρήστος Πάρλας, Γιώργος Μοσχίδης, Δάφνη Σκούρα, Ντίνος Καρύδης.

Ο Γιάννης Φέρτης, ένας μεγάλος ηθοποιός, θα υποδυθεί το Ροβέρτο.

Η μεταφόρτωση πραγματοποιήθηκε από το κανάλι Ραδιοφωνικό Θέατρο: