Παραλία στην Ισλανδία

Μια βορειοευρωπαϊκη παραλία...

Πολύ διαφορετική από τις ελληνικές παραλίες...

Εικόνες από μια παραλία κάπου στην Ισλανδία...

Οι παθογένειες της κλασικής δημοκρατίας όπως παρουσιάζονται στο έργο του Αριστοφάνη

Η λέξη  πάθος  συναντάται  συχνά  στα  κείμενα  ορισμένων  αρχαίων  Ελλήνων  συγγραφέων  και  δίνονται  σ’  αυτήν  ποικίλες  ερμηνείες.  

Η δημοκρατία  μας  αυτοκαταστρέφεται  διότι  κατεχράσθη το  δικαίωμα  της  ελευθερίας  και  της  ισότητας,  διότι  έμαθε  τους  πολίτες  να  θεωρούν  την  αυθάδεια  ως  δικαίωμα, την παρανομία  ως  ελευθερία, την  αναίδεια  του  λόγου  ως ισότητα  και  την  αναρχία  ως  ευδαιμονία.

Ισοκράτης

Η  έννοια  του  πάθους  στη  δραματουργία  είναι  κατά  κύριο  λόγο  συνυφασμένη  με  την  τραγωδία.  Και  πράγματι,  είναι δύσκολο  να  την  ταυτίσει  κανείς  με  την  κωμωδία.  Παρ’  όλα  αυτά,  μια  περισσότερο προσεκτική  ματιά  θα  μας  πείσει  για  το  αντίθετο,  το  γεγονός,  δηλαδή,  πως  μπορούμε  να εντοπίσουμε πάθη και σε έργα  κωμικά, χρησιμοποιώντας όμως διαφορετικές πτυχές την έννοιας  του  πάθους  και  εξετάζοντας  τα  έργα  αυτά  από  την  κατάλληλη  οπτική,  έχοντας πάντοτε  κατά  νου  πως  το  πάθος  διαφέρει  από  δραματικό  είδος  σε  δραματικό  είδος. 

Από  την  εποχή  του  Αριστοτέλη  ακόμα,  υπάρχει  κριτική  αναφορά  στον  όρο  πάθος και  τη  θεατρική  λειτουργία  του.  Ο  φιλόσοφος,  στην  Περί  Ποιητικής  πραγματεία  του, μιλώντας  για  την  τραγωδία,  συγκαταλέγει  το  πάθος  τρίτο  ανάμεσα  στα  μέρη  του  μύθου,  σε  μία  σειρά  όπου  προηγούνται  η  περιπέτεια  και  η  αναγνώρισις.  Για  τον  ορισμό του  πάθους  ο  Αριστοτέλης  αρκείται  να  αναφέρει  πως  «είναι  πράξη  καταστροφική  και οδυνηρή  όπως  είναι  οι  θάνατοι,  τα  βασανιστήρια,  οι  τραυματισμοί  και  τα  παρόμοια που  εμφανίζονται  στη  σκηνή».

Το  πάθος  έχει  να  κάνει  με  καταστάσεις  τόσο  σωματικές  όσο  και  ψυχικές  οι  οποίες ταλαιπωρούν  τους  θνητούς  και  έχουν  προέλευση,  σύμφωνα  με  την  αρχαία  παράδοση, θεϊκή.  Οι  άνθρωποι,  μέσω  αυτών,  δοκιμάζονται  και  είτε  καταφέρνουν  να  ξεφύγουν  είτε εγκαταλείπουν παραμένοντας εγκλωβισμένοι σ’ αυτά. Στο πλαίσιο του αρχαίου ελληνικού  δράματος,  το  πάθος  συναντάται  σε  όλα  τα  δραματικά  είδη·  οι  ήρωες  είναι  έρμαια των  παθών  τους  και  είτε  συμβιβάζονται  και  πορεύονται  μαζί  τους  είτε  προσπαθούν  να τα  νικήσουν·  άλλοτε  από  μόνοι  τους,  άλλοτε  ζητώντας  τη  συμβολή  και  άλλων

Το  πάθος,  έννοια  πολυεπίπεδη  και  λέξη  πολύσημη,  είναι  ταυτόχρονα  για  τον  άνθρωπο  μέσο  καταστροφής  και  σωτηρίας.  Η  λέξη  έχει  τη  ρίζα  της  στην  αρχαία  ελληνική γλώσσα.  Ετυμολογικά  έχει  το  θέμα  παθ-  από  τον  αόριστο  β΄  (ἐ-παθ-ον)  του  ρήματος πάσχω  (παθαίνω,  υποφέρω  στη  νεοελληνική).  Αρχικά,  με  τρόπο  σημασιολογικά  ουδέτερο,  αναφέρθηκε  σε  οτιδήποτε  παθαίνει  κανείς.  Σταδιακά,  εξειδικεύτηκε  στη  δήλωση της κακοπάθειας, της συμφοράς, ενός δυσάρεστου γεγονότος που βιώνει κανείς. Ταυτόχρονα  όμως, επειδή  οι  αρνητικές  ροπές  και  έξεις  που  συνέχουν  την  ψυχή  του  ανθρώπου την  κάνουν  κατά  κάποιον  τρόπο  άρρωστη,  την  κάνουν  δηλαδή  να  πάσχει,  η  λέξη  πάθος χρησιμοποιήθηκε  για  να  δηλώσει  και  αυτές.

 Με τον όρο αυτό λοιπόν, οι αρχαίοι Έλληνες ονομάτιζαν την αρρώστια, την ασθένεια, καθώς  η  ετυμολογική  ρίζα  της  λέξης  βρίσκεται,  όπως  αναφέρθηκε,  στο  ρήμα  πάσχω. Μία  από  τις  πιο  γνωστές  παθήσεις  της  αρχαιότητας  ήταν  η  αποκαλούμενη  Ηράκλεια νόσος,  η  Ιερά  νόσος,  σημερινή  επιληψία.  Ο  Ιπποκράτης,  στην  Περί  ἱερῆς  νούσου  πραγματεία  του,  αναφέρει  πως  την  αρρώστια  αποκάλεσαν  «ἱερό  πάθος»  κάποιοι  μάγοι  και εξορκιστές και  ο  ίδιος  υποστηρίζει  πως  η  προέλευσή  της  δεν  είναι  θεϊκή  αλλά  φυσική και  οφείλεται  σε  διεργασίες  που  συντελούνται  στον  ανθρώπινο  εγκέφαλο. 

Στις  μέρες  μας,  ο  όρος  πάθος  χρησιμοποιείται  κυρίως  με  την  αρνητική  σημασία  της έξης,  της  τάσης  προς  το  κακό  (ανθρώπινα  πάθη,  το  πάθος  της  ζήλιας  κ.τ.λ.),  ενώ  η χρήση  της  με  τη  σημασία  του  υπέρμετρου  ενθουσιασμού  και  στη  λογοτεχνία  αποτελεί σημασιολογικό  δάνειο  από  τη  γαλλική  λέξη  passion.

 Στη  συνέχεια,  θα  αναφερθούμε  σε  ενδεικτικά  παραδείγματα  που  δηλώνουν  τις  παθογένειες  του  αρχαίου  ελληνικού  δημοκρατικού  πολιτεύματος  –το  οποίο  γεννήθηκε στην  Ελλάδα  στα  τέλη  του  6ου  αι.  π.Χ.  μέσα  στο  πλαίσιο  πολιτειακής  μεταρρύθμισης που  πρότεινε  ο  Κλεισθένης–  με  αναφορές  σε  συγκεκριμένα  δραματικά  πρόσωπα  και καταστάσεις  μέσα  από  το  έργο  του  κωμικού  ποιητή  Αριστοφάνη. 

 Οι  χαρακτηριστικές δραματικές  περιπτώσεις  θα  εξεταστούν  με  βάση  μια  κατηγοριοποίηση  των  κωμικών παθών  με  έμφαση  στα  ψυχικά  και  ιδεολογικά  πάθη. Το  κωμικό  πάθος  που  συναντάμε  στο  σύνολο  του  αριστοφανικού  έργου  μπορεί  σε  γενικές  γραμμές  να  κατηγοριοποιηθεί.  

 Οι γενικές  κατηγορίες  παθών  είναι  πέντε:  α)  σωματικά πάθη  (νόσος/ασθένεια,  σωματικές  βλάβες  που  προέρχονται  από  την  άσκηση  βίας  και  την κακομεταχείριση,  σωματικές  αλλαγές  που  προκαλούνται  από  το  πέρασμα  των  χρόνων),  β) ψυχικά πάθη  (τρέλα,  μανία,  ψυχικές νόσοι),  γ)  σεξουαλικά-ερωτικά πάθη,  δ)  βιοτικά-υλικά πάθη  (έντονη  επιθυμία  προς  κάποιο  υλικό  «αγαθό»  π.χ.  φαγητό,  ποτό,  τυχερά  παιχνίδια), ε)  ιδεολογικά-πολιτικά  πάθη  (δόξα,  πλούτος/χρήμα,  εξουσία,  πόθος  για  ειρήνη).

Ιδεολογικά  πάθη  -  Ο  Δήμος  των  Ιππέων  και  ο  αγώνας  για  την  εύνοιά  του 

Στο  επίπεδο  των  ιδεολογικών  παθών,  παρατηρούμε  τις  δυσλειτουργίες  της  πολιτείας καθώς  και  τη  διακωμώδηση  της  λειτουργίας  του  δημοκρατικού  πολιτεύματος  στους  Ιππείς.

 Στην αρχή του έργου, πληροφορούμαστε από τον δούλο Δημοσθένη πως το αφεντικό  του,  ο  Δήμος,  είναι  αγροίκος  και  δύσκολος  στον  χαρακτήρα.  Εξιστορώντας  μάλιστα την  κατάσταση  που  επικρατεί  στο  σπίτι,  αναφέρει  πως  ο  νέος  δούλος  Παφλαγόνας,  έχει καταφέρει  να  ασκήσει  τέτοια  επιρροή  στον  Δήμο  ώστε  ο  τελευταίος  να  ξυλοφορτώνει συστηματικά  όλους  τους  υπόλοιπους. Μάλιστα  η  χαρακτηριστική  τιμωρία  ήταν  το  μαστίγωμα  αφού  αυτό  τον  τρόπο  επέλεγε  ο  Δήμος  για  να  συνετίσει  τους  –κατά  τη  γνώμη του– ατάκτους (στ. 64-67). Στον χαρακτήρα  του  Δήμου  αντικατοπτρίζεται  η φαυλότητα και  η  δύναμη  της  εξουσίας.  

Κατά  τη  διάρκεια  της  σύγκρουσης  του  Παφλαγόνα  με  τον Αλλαντοπώλη,  ο  πρώτος  επιλέγει  να  προσφέρει  στον  Δήμο  χρήματα  προκειμένου  να κερδίσει  την  εύνοιά  του,  ενώ  ο  δεύτερος  του  προσφέρει  κάτι  που  έχει  να  κάνει  με  το μέγιστο  αγαθό  της  ζωής,  την  υγεία.  Του  υπόσχεται  λοιπόν  «κυλίχνιον  καὶ  φάρμακον» (στ.  906)  για  την  ίαση  των  «ἑλκυδρίων»  των  «ἀντικνημίων»  του.  

Στο  σημείο  που  ο Δήμος αποδέχεται την πρόταση να κρίνει τους δύο αντιπάλους, ο Παφλαγόνας ορκίζεται με όρκους βαρείς για την αγάπη του στον αφέντη του και περιγράφει τη σχέση τους ως σχέση  ερωτική  αφού  αναφέρει  πως  τον  «φιλεῖ»  και  είναι  «ἐραστής»  του  (στ.  732). 

Ο Αριστοφάνης  φανερώνει  μέσα  από  τον  αγώνα  λόγου  των  Παφλαγόνα  και  Αγοράκριτου τη  μεθυστική  δύναμη  της  εξουσίας.  Σύμφωνα  με  τον  K.  J.  Dover,  ένα  από  τα  συμπεράσματα  του  έργου  είναι  πως  ο  αθηναϊκός  λαός  οδηγείται  σε  σφάλματα  εξαιτίας  της ανέντιμης  ρητορείας  των  υστερόβουλων  και  ιδιοτελών  πολιτικών. Στις  δυσλειτουργίες  της  δικαστικής  εξουσίας  γίνεται  μια  μικρή  αναφορά  στους  Όρνιθες.  

Στον  Πρόλογο  του  έργου  ο  Ευελπίδης  και  ο  Πεισθέταιρος  αποκαλύπτουν  πως, απηυδισμένοι  από  τη  δικομανία  των  συμπολιτών  τους,  εγκατέλειψαν  την  πόλη  τους αναζητώντας  τον  Έποπα  για  να  τους  υποδείξει  ένα  νέο  μέρος  να  ιδρύσουν  την  πολιτεία  τους.  Ωστόσο,  η  εγκατάλειψη  αυτή  της  πόλης  χαρακτηρίζεται  από  τους  ομιλητές ως  «νόσος»  (στ.  31).  Παρόλο  που  δεν  πρόκειται  για  κάποια  ασθένεια  σωματική,  την κατατάσσουμε  σε  αυτή  την  κατηγορία  λόγω  της  χρήσης  του  παραπάνω  όρου  από  τον ίδιο  τον  ποιητή. 

Στην  αρχή  του  Πλούτου,  ο  Χρεμύλος,  Αθηναίος  πολίτης  που  είναι  φτωχός  και  δυστυχής  αλλά  παρά  τα  προβλήματά  του  εξακολουθεί  να  είναι  δίκαιος,  επιστρέφει  από το  μαντείο  συνοδευόμενος  από  τον  δούλο  του,  Καρίωνα.  Σκοπός  της  επίσκεψης  ήταν να  συμβουλευτεί  τον  θεό  Απόλλωνα  σχετικά  με  το  εάν  πρέπει  να  εξακολουθεί  να  διδάσκει  τον  μοναχογιό  του  τον  δίκαιο  λόγο  ή  αν  θα  ήταν  προτιμότερο  να  ξεκινήσει  τη διδασκαλία  του  άδικου  λόγου  ώστε  να  έχει  κάποια  πιθανότητα  επιτυχίας  στη  ζωή  του αφού,  σύμφωνα  με  τα  λεγόμενά  του,  μόνον  οι  άδικοι  και  οι  συκοφάντες  καταφέρνουν να  επιβιώσουν  έναντι  των  υπολοίπων.

  Σε  ολόκληρο  το  έργο,  διαφαίνεται  ένας  διαρκής προβληματισμός  σχετικά  με  την  άνιση  κατανομή  του  πλούτου.  Η  βασική  αυτή  αντίθεση προβάλλεται  ιδιαίτερα  στον  αγώνα  λόγου  ανάμεσα  στον  Χρεμύλο  και  την  Πενία. Το  αγαθό  της  Ειρήνης Οι  αριστοφανικοί  ήρωες  ποθούν  ένα  ακόμα  αγαθό  για  την  απόκτηση  του  οποίου  κάνουν τα  αδύνατα  δυνατά.  Αυτό  δεν  είναι  άλλο  από  την  ειρήνη. Nύξεις  για  τα  οφέλη  και  τα πλεονεκτήματα  της  ειρήνης  συναντούμε  σε  πολλά  από  τα  έργα  του  ποιητή  όπου  εξυμνείται  το  άριστο  αυτό  αγαθό  και  κατηγορείται  ο  πόλεμος  και  όλες  οι  αρνητικές  του συνέπειες.

 Ας  μην  ξεχνούμε  πως  η  Λυσιστράτη,  ένα  κατεξοχήν  αντιπολεμικό  έργο,  έχει ως  βάση  του  τον  πόθο  των  γυναικών  για  τη  λήξη  των  εχθροπραξιών·  με  το  κίνητρο  αυτό, ο  γυναικείος  πληθυσμός  προχωρά  σε  σεξουαλική  αποχή  με  τα  γνωστά  κωμικά  αποτελέσματα.  Τα  τρία  έργα  του  Αριστοφάνη  (Αχαρνείς,  Ειρήνη,  Λυσιστράτη)  πραγματεύονται το  θέμα  του  πολέμου  και  των  συνεπειών  του  για  την  Αθήνα  και  αντικατοπτρίζουν  με  διαφορετικό τρόπο τις επιμέρους φάσεις του.

 Τα δράματα απηχούν μ’ αυτόν τον τρόπο τη στρατιωτική και  εσωτερική πολιτική κατάσταση που  επικρατούσε κάθε φορά  στην πόλη. 

Το  έργο  που  από  τον  τίτλο  του  ακόμα  μαρτυρά  το  πάθος  του  κεντρικού  ήρωα  για  το τέλος  του  πολέμου,  είναι  η  Ειρήνη.  

Από  τους  πρώτους  στίχους  του  Προλόγου  ο  Τρυγαίος παρουσιάζεται  από  τον  δούλο  του  σπιτιού  του  ως  φανατικός  ειρηνόφιλος  που  «μαίνεται  καινὸν  τρόπον»  (στ.  54)  για  χάρη  της  ειρήνης. Όλη  την  ημέρα  ατενίζει  τον  ουρανό προπηλακίζοντας  αλλά  και  ρωτώντας  τον  Δία  γιατί  αφήνει  την  Ελλάδα  να  ρημάζεται από  τα  δεινά  του  πολέμου.  Επειδή  όμως  δεν  λαμβάνει  απάντηση  στα  ερωτήματά  του, οργίζεται  και  μηχανεύεται  τρόπους  ώστε  να  ανέβει  στον  ουρανό  και  να  μιλήσει  με  τον πατέρα  των  θεών  προς  όφελος  όλων  των  ανθρώπων.  Λίγο  αργότερα,  μετά  την  απελευθέρωση  της  Ειρήνης,  ο  Χορός  θα  αναφέρει  πόσο  «ποθεινὴ»  (στ.  556)  ήταν  αυτή  η  ημέρα για  τον  λαό.  

Ο  Τρυγαίος  θα  θυμίσει  τα  αγαθά  της  πολυπόθητης  ειρήνης  και  θα  καλέσει τους  ανθρώπους  να  επιστρέψουν  στα  λιβάδια  και  τα  αμπέλια,  όπως  τον  παλιό  καλό καιρό.  Τις  ευχαριστίες  και  τους  ύμνους  του  ήρωα  στην  ειρήνη  θα  συμπληρώσει  ο  Χορός που  έλιωνε  τόσο  καιρό  από  τον  πόθο  («ἐδάμην  πόθῳ»  στ.  585)  λόγω  της  έλλειψής  της και  τώρα  που  αποκτήθηκε  αποτελεί  το  μεγαλύτερο  κέρδος  («ἦσθα  γὰρ  μέγιστον  ἡμῖν κέρδος»  στ.  586),  ενώ  χαρακτηρίζεται  και  «ποθουμένη»  (στ.  586).τους  Αχαρνείς  διαπιστώνουμε  μία  διαφορετική  προοπτική  για  ειρήνευση. 

 Η  ειρήνη του  Δικαιόπολη ισχύει  για  ένα  μεμονωμένο άτομο, τον ίδιο, ενώ η κοινότητα  δεν μπορεί να  συμμετάσχει,  σε  αντίθεση  με  την  Ειρήνη  όπου  ο  Τρυγαίος  επιθυμούσε  να  αποκαταστήσει  την  ηρεμία  προς  όφελος  ολόκληρης  της  πολιτείας.  Ο  Δικαιόπολης  κρατά  την κοινότητα  με  απότομο  τρόπο  σε  απόσταση  από  τα  πλεονεκτήματα  της  ιδιωτικής  του συνθήκης ειρήνης και για τον λόγο αυτό ο Χορός του έργου αντιδρά βίαια επιτιθέμενος αρχικά  στον  πολίτη. Στο  δεύτερο  στάσιμο  πάντως,  ο  Χορός,  μετανιωμένος  προφανώς για  την  προηγούμενη  συμπεριφορά  του,  άδει  έναν  ύμνο  στην  ειρήνη  αποκαλώντας  τη «συντρόφισσα  της  Κύπριδας  και  των  Χαρίτων»  και  λέγοντας  πως  δεν  είχε  αντιληφθεί το  όμορφο  πρόσωπό  της  («ὡς  καλὸν  ἔχουσα  τὸ  πρόσωπον  ἄρ  ἐλάνθανες»,  στ.  991).

Ψυχικά πάθη  -  Η  περίπτωση  του  Φιλοκλέωνα 

Στα  ψυχικά  πάθη  εντάσσεται  η  περίπτωση  του  Φιλοκλέωνα  των  Σφηκών  και  της  ιδεοληπτικής  δικομανίας  του,  όπου  διακρίνονται  και  πάλι  οι  δυσλειτουργίες  της  δικαστικής εξουσίας.  Κατά  την  περίοδο  της  αθηναϊκής  δημοκρατίας  η  δικαστική  εξουσία  μεταβιβάστηκε  εξ  ολοκλήρου  στον  λαό  και  αυξήθηκαν  οι  συνεδριάσεις  των  δικαστηρίων.

  Ο  ποιητής διακωμωδεί  τη  δικαιοσύνη  μπήγοντας  το  κεντρί  του  στους  θεσμούς  της  δημοκρατίας  που έχουν εκχυδαϊστεί και εκμαυλίζουν τους πολίτες.  Ο Φιλοκλέων «νοσεῖ νόσον ἀλλόκοτον» (στ.  71)  την  οποία  είναι  αδύνατον  να  κατανοήσει  και  να  συμπεράνει  ο  ανθρώπινος  νους. Ο  ηλικιωμένος  είναι  «φιληλιαστής»  (στ.  88)  και  φιλόδικος,  πάσχει  από  μία  νόσο  παράξενη η  οποία  μάλιστα  ακολουθείται  από  σωματικά  και  άλλα  συμπτώματα.  

Ο πάσχων ταλαιπωρείται  από:  α)  έντονες  αϋπνίες  που  οφείλονται  στην  έμμονη  ιδέα  του  πως  δικάζει  και  κατά  τη  διάρκεια  της  νύχτας,  σε  σημείο  μάλιστα  να  σηκώνεται  από  το  κρεβάτι του  κρατώντας  ενωμένα  τα  δάχτυλά  του  φανταζόμενος  πως  ψηφίζει  στο  δικαστήριο,  β) πράξεις  ψυχαναγκασμού  και  αβάσιμες  καχυποψίες  και  γ)  επιθετική  συμπεριφορά  που εκδηλώνεται  με  την  εξάντληση  της  αυστηρότητας  του  νόμου  και  την  επιβολή  της  αυστηρότερης  των  ποινών  στους  υπόδικους  σε  κάθε  περίπτωση  εκδίκασης  υποθέσεων. 

Η ιδεοληπτική  δικομανία  του  Φιλοκλέωνα  είναι  μια  πάθηση  σοβαρή  τόσο  σε  ένταση όσο  και  σε  διάρκεια  καθώς  σε  ολόκληρο  σχεδόν  το  έργο  οι  οικείοι  του  προσπαθούν να  τον  απαλλάξουν  από  το  αρρωστημένο  πάθος  του.  Ο  γερο-δικαστής  είναι  παράφρων  και  πάσχει  από  μανία  καθώς  κατατρύχεται  από  έμμονες  ιδέες.  Η  πάθηση  του προκαλεί  υπερκινητικότητα  και  ψυχαναγκαστικές  συμπεριφορές.

  Η  νόσος  αυτή  είναι κατά  τα  λεγόμενα  του  Βδελυκλέωνα  «ἀρχαῖα»  (στ.  651)17  και  μαστίζει  την  πόλη  και τους  κατοίκους  της  εδώ  και  πολλά  χρόνια.  Ο  ποιητής  όμως  δίνει  στη  φιλοδικία  του πατέρα  και  διαστάσεις  πολιτικές  με  τη  χρήση  των  ονομάτων  των  δύο  κεντρικών  ηρώων (Φιλοκλέων  =  φίλος,  υπέρμαχος  του  Κλέωνα,  Βδελυκλέων  =  εχθρός  του  Κλέωνα)  τονίζοντας  παράλληλα  και  τον  «φιλοκλεωνισμό»  που  χαρακτήριζε  ένα  μεγάλο  μέρος  του πληθυσμού  της  Αθήνας  της  εποχής  του  Αριστοφάνη. Παρά  τη δυσκολία της ίασης  της χρόνιας και οξείας αυτής πάθησης  που αντιμετώπισε  ο  Φιλοκλέων,  ο  γιος  του  Βδελυκλέων  καταφέρνει  τελικά  να  θεραπεύσει  τον  ψυχικά ασθενή πατέρα του. Η  λύση που αποδέχτηκε και ο ίδιος ο παθών είναι η εκδίκαση οικιακών  υποθέσεων  έναντι  αμοιβής,  την  οποία  θα  προσφέρει  ο  γιος  αφού  πρώτα  δημιουργήσει  το  κατάλληλο  περιβάλλον  που  θα  είναι  ομοίωμα  του  δικαστηρίου  (στ.  764-765).

Σωματικά  πάθη  -  Ο  ξυλοδαρμός  των  δούλων 

Στη συνέχεια,  θα  αναφερθούμε  συνοπτικά  σε  ορισμένα  παραδείγματα  στα  οποία  γίνεται  φανερή  η  μεταφορική  νοσηρότητα  της  δημοκρατίας  της  εποχής  του  Αριστοφάνη.

 Στον  τομέα  των  σωματικών  παθών  συγκαταλέγεται  ο  συστηματικός  ξυλοδαρμός  των δούλων.  Ο  ξυλοδαρμός  παρουσιάζεται  κυρίως  ως  ένα  πάθος  που  προκαλείται  κατά κύριο  λόγο  σε  δούλους  από  τους  αφέντες  τους.  Ακόμη  και  όταν  τις  σωματικές  βλάβες δεν  τις  προκαλούν  τα  αφεντικά,  φαίνεται  πως  ο  δούλος  αποτελεί  ένα  μέσο  «εκτόνωσης»  και  θεωρείται  συνηθισμένη  η  άσκηση  βίας  σε  βάρος  του

 Οι  δούλοι  του  αριστοφανικού  έργου  δεν  διστάζουν  να  ομολογήσουν  πως  δέχονται σωματική  βία  από  τους  κυρίους  τους.  Στους  Ιππείς,  όπως  είδαμε  προηγουμένως,  οι δούλοι  του  σπιτιού  ξυλοφορτώνονται  συστηματικά  από  τον  αφέντη  τους.  Την  κακομεταχείριση  όμως  υφίσταται  και  ο  δούλος  του  Στρεψιάδη  στην  αρχή  των  Νεφελών  όταν, όπως  φαίνεται  από  τον  μεταξύ  τους  διάλογο,  ο  αφέντης  του  τον  χτυπά  επειδή  έβαλε παχουλό  φιτίλι  στο  λύχνο,  με  αποτέλεσμα  την  υπερκατανάλωση  λαδιού  (στ.  58).

  Στους Σφήκες  ο  Φιλοκλέων,  προσπαθώντας  να  ξεφύγει  από  το  σπίτι  του  και  να  ακολουθήσει τον  Χορό  στα  δικαστήρια  προκειμένου  να  επιτελέσει  το  –κατά  τη  γνώμη  του–  λειτούργημά  του,  υπενθυμίζει  στον  Ξανθία,  έναν  από  τους  δούλους  του  που  εμποδίζει  την έξοδό  του,  ένα  παλαιότερο  περιστατικό.  Αναφέρεται  στην  περίπτωση  που  έπιασε  τον δούλο  να  κλέβει  σταφύλια  και  αφού  τον  έδεσε  σε  μία  ελιά,  τον  χτύπησε  ώστε  να  γίνει το  κέντρο  της  προσοχής  (στ.  449-450). 

 Η  κακομεταχείριση  του  συγκεκριμένου  δούλου φαίνεται  και  παρακάτω,  όταν  στον  στίχο  1296  μαρτυρεί  πως  τον  χτυπούν  με  τη  «βακτηρίᾳ»  –μπαστούνι–  και  καλοτυχίζει  τις  χελώνες  που  μπορούν  να  προστατευτούν  στο καβούκι  τους.  Ο  Καρίων  του  Πλούτου  σε  μια  συζήτησή  του  με  τον  Ερμή  αναφέρει  πως τον  χτυπούσαν  κάθε  φορά  που  «πανουργούσε»  (στ.  1145)  εννοώντας  κάθε  φορά  που επιχειρούσε  ή  και  κατάφερνε  τελικά  να  φάει  κρυφά  κάποιο  σπιτικό  έδεσμα  το  οποίο όμως  δεν  προοριζόταν  για  εκείνονστον  στίχο  1296  μαρτυρεί  πως  τον  χτυπούν  με  τη  «βακτηρίᾳ»  –μπαστούνι–  και  καλοτυχίζει  τις  χελώνες  που  μπορούν  να  προστατευτούν  στο καβούκι  τους. εννοώντας  κάθε  φορά  που επιχειρούσε  ή  και  κατάφερνε  τελικά  να  φάει  κρυφά  κάποιο  σπιτικό  έδεσμα  το  οποίο όμως  δεν  προοριζόταν  για  εκείνον. 

Σεξουαλικά  πάθη  

-  Η  σεξουαλική  κοινοκτημοσύνη Στα  σεξουαλικά  πάθη  κατατάσσεται  η  σεξουαλική  κοινοκτημοσύνη  που  επιβάλλουν οι  γυναίκες  στις  Εκκλησιάζουσες.  Στο  συγκεκριμένο  έργο  ο  ποιητής,  παρωδώντας  την πλατωνική  Πολιτεία,  βάζει  την  Πραξαγόρα  να  οραματίζεται  και  στην  πορεία  να  υλοποιεί  μια  νέα  πολιτεία,  η  οποία  έχει  τη  βάση  της  στην  κοινοκτημοσύνη. 

 Η  γυναίκα ανακοινώνει  πως  όλοι  οι  πολίτες  θα  είναι  κοινοί  και  θα  δικαιούνται  να  έρχονται  σε επαφή  και  να  τεκνοποιούν  με  οποιονδήποτε  (στ.  613-614).

 Υλικά  πάθη  -  Οινοποσία

Στην  κατηγορία  των  υλικών  παθών  έχουμε  ένα  ακόμα  παράδειγμα  της  νοσηρότητας  της κλασικής  δημοκρατίας  της  Αθήνας.  Οι  άνδρες  και  οι  γυναίκες  των  κωμωδιών  του  Αριστοφάνη  είχαν  «φίλοινα»  αισθήματα.  Φαίνεται  πως  οι  Αθηναίοι  συνήθιζαν  να  πίνουν  παντού, μέχρι  και  στις  λαϊκές  τους  συνελεύσεις.  Στις  Εκκλησιάζουσες,  όταν  η  Πραξαγόρα  επιθεωρεί τις  γυναίκες  και  τις  προετοιμάζει  για  την  Εκκλησία  του  Δήμου,  απομακρύνει  τη  μεθυσμένη  γυναίκα  παρόλο  που  εκείνη  διαμαρτύρεται  διερωτώμενη  «οὐ  πίνουσι  κἀν  τἠκκλησίᾳ;» (στ.  135).  

Η  Πραξαγόρα  σχολιάζει  πως  οι  άντρες  πίνουν  στην  Εκκλησία  και  μάλιστα  κρασί «εὔζωρον»  –ανέρωτο–  (στ.  137).  Συνεχίζοντας  την  επίθεσή  της  στους  άντρες  (ίσως  παίρνοντας  και  εκδίκηση  για  όσα  καταμαρτυρούν  στις  γυναίκες  κι  εκείνοι)  αναφέρει  πως  τις αποφάσεις  τις  έπαιρναν  πολλές  φορές  μεθυσμένοι  («μεθυόντων»  στ.  139)  για  να  ολοκληρώσει  λέγοντας  πως  οι  Σκύθες  τοξότες  ήταν  επιφορτισμένοι  με  την  τήρηση  της  τάξης  και απομάκρυναν  από  τον  χώρο  της  συνέλευσης  τους  μεθυσμένους  εκκλησιαστές. Το  «πάθος»  του  Αριστοφάνη 

Στο  πλαίσιο  της  ελευθερίας  που  προσέφερε  το  δημοκρατικό  πολίτευμα  της  Αθήνας,  ο Αριστοφάνης  συχνά  ασχολήθηκε  με  συναδέλφους  του  δραματικούς  ποιητές  (Αισχύλος, Ευριπίδης),  πολιτικούς  (Κλέων)  αλλά  και  φιλοσόφους  (Σωκράτης).  

Η  δημοκρατία  τού έδινε  το  δικαίωμα  να  ασκεί  συστηματική  σάτιρα  εξεχουσών  προσωπικοτήτων  της  εποχής  του.  Συνήθως  στα  έργα  του  παρωδεί  τις  ιδέες  και  τις  πράξεις  τους  και  κατακρίνει τις  λανθασμένες  κατά  την  άποψή  του  αποφάσεις  και  κινήσεις  τους.  Στο  σύνολο  του έργου  του  σατιρίζονται  πολλές  προσωπικότητες  της  εποχής  του  είτε  με  απλή  αναφορά είτε  και  με  παρουσία  επάνω  στη  σκηνή. 

Η  φιλοσοφία:  

Σωκράτης Στις  Νεφέλες  παρακολουθούμε  τον  καταχρεωμένο  Στρεψιάδη  να  φοιτά  στο  Φροντιστήριο  του  Σωκράτη  –στη  θέση  του  γιου  του–  ώστε  να  μάθει  να  αντιμετωπίζει  τους δανειστές  του  στα  δικαστήρια  διδασκόμενος  τον  δίκαιο  και  τον  άδικο  λόγο  από  τον αμφιλεγόμενο  για  την  εποχή  του  φιλόσοφο.  Στόχος  του  ποιητή  στις  Νεφέλες  είναι  οι σοφιστές,  οι  οποίοι  τον  5ο  αιώνα  π.Χ.  παρουσιάστηκαν  ως  «διαφωτιστές»  και  δίδασκαν  με  αμοιβή  στους  νέους  της  εποχής  τη  ρητορική  τέχνη.  

Ο  Αριστοφάνης  θεωρούσε πως  οι  νέες  ιδέες  των  σοφιστών  οδηγούσαν  τους  νέους  στην  αμφισβήτηση  των  παλαιών αξιών  και  την  αθηναϊκή  δημοκρατία  σε  παρακμή.  Τα  βέλη  του  στράφηκαν  κυρίως  στο πρόσωπο  του  Σωκράτη,  παρά  τις  διαφορές  του  με  τους  σοφιστές.

 Το  423  π.Χ.,  τη  χρονιά  που  διδάχτηκαν  οι  Νεφέλες,  ο  Σωκράτης  δεν  ήταν  ιδιαίτερα γνωστός.  Μπορούμε  να  πούμε  πως  ο  ποιητής  συνέβαλε  κατά  κάποιο  τρόπο  στην  αναγνώρισή  του.  Η  αναγνώριση  όμως  αυτή  δεν  είχε  ανώδυνα  αποτελέσματα.  Ο  Πλάτωνας στην  Απολογία  του  θεωρεί  πως  ο  Αριστοφάνης  είναι  συνυπεύθυνος  για  τις  κατηγορίες εναντίον  του  δασκάλου  του. 

Η πολιτική:  Κλέων 

Μετά  τον  θάνατο  του  Περικλή  εμφανίζονται  στην  Αθήνα  νέοι  ηγέτες  που  δεν  στηρίζουν την  επιτυχία  στο  κύρος  τους,  όπως  οι  στρατηγοί,  αλλά  στον  λαϊκισμό  και  στην  επιχειρηματολογική  τους  δεινότητα  στην  Εκκλησία  του  Δήμου.  Ο  Κλέων  υπήρξε  ο  πρώτος από τους  νέους  αυτούς  άνδρες. Πέτυχε να  απαλλαγεί  από τους  κυριότερους  πολιτικούς αντιπάλους  του  αλλά  και  να  αποκτήσει  ισχυρά  ερείσματα  στον  λαό.  Ο  Αριστοφάνης ασχολήθηκε  ιδιαίτερα  με  τον  δημαγωγό  Κλέωνα  και  έκανε  αρκετές  επώνυμες  και  μη αναφορές  σ’  αυτόν  και  τις  δράσεις  του.

Οι  Ιππείς  συνιστούν μια πρωτοφανή αλληγορία και είναι ένα έργο με  πολιτική θέση. Στην  κωμωδία  αυτή  ένα  από  τα  δύο  βασικά  πρόσωπα  είναι  ο  Αθηναίος  πολιτικός.  Το έργο  είναι  η  πρώτη  χρονολογικά  κωμωδία  που  αφιερώνεται  ολοκληρωτικά  στον  αγώνα  εναντίον  ενός  συγκεκριμένου  πολιτικού.  

Είναι χαρακτηριστικό  το  γεγονός  πως  το όνομα  του  Κλέωνα  χρησιμοποιείται  σε  ολόκληρο  το  έργο  μία  μόλις  φορά  («ἢν  Κλέων ἀπόληται»  στ.  976)  και  μάλιστα  στα  λόγια  του  Χορού.  Ο  Αριστοφάνης  επιμένει  να  τον ονομάζει  παντού  αλλού  Παφλαγόνα,  όχι  μόνο  για  να  διατηρήσει  την  οικιακή  αλληγορία αλλά  και  για  να  τον  περιπαίξει.  Μάλιστα,  σε  υστερότερα  χρόνια,  ο  Αριστοφάνης  θα αναφέρει  τους  Ιππείς  σαν  νίκη  του  απέναντι  στον  Κλέωνα.

 Ο  ποιητής  δεν  χάνει  ευκαιρία  να  σατιρίσει  τον  επικίνδυνο  δημαγωγό.  Τον  αναφέρει και  στον  πρόλογο  της  Ειρήνης  του  –και  πάλι  όχι  ονομαστικά–  στο  σημείο  όπου  ο  Πόλεμος  σχεδιάζει  να  συντρίψει  τις  ελληνικές  πόλεις.  Ο  πολιτικός  αναφέρεται  και  στους Αχαρνείς,  ονομαστικά  αυτή  τη  φορά,  όταν  λέει  διά  στόματος  Χορού  πως  έχει  μισήσει τον  Δικαιόπολη  περισσότερο  και  από  τον  Κλέωνα.  

Στους  Σφήκες  έχουμε  μία  έντονη επίθεση  στον  δημαγωγό,  χωρίς  την  αναφορά  του  ονόματός  του,  κατά  τη  διάρκεια  της Παράβασης  όπου  ο  Χορός  επιτίθεται  στον  Κλέωνα  χρησιμοποιώντας  βωμολοχίες  και προσβλητικότατους  χαρακτηρισμούς  (στ.  1031-1050).

Η  δραματική  ποίηση:  Ευριπίδης  και  Αισχύλος 

Πέρα  από  διακειμενικές  αναφορές  στο  θέατρο  του  Ευριπίδη στην  πλειονότητα  των σωζόμενων  έργων  του  Αριστοφάνη,  ο  ίδιος  ο  τραγικός  ποιητής  εμφανίζεται  ως  δραματικός  χαρακτήρας  στους  Αχαρνείς,  ενώ  κατέχει  κεντρικό  ρόλο  στις  Θεσμοφοριάζουσες και  τους  Βατράχους. Στους  Αχαρνείς,  στη  σκηνή  της  σύγκρουσης  του  Χορού  με  τον  Δικαιόπολη  (στ.  284 κ.ε.),  ο  ποιητής  παρωδεί  την  πλοκή  της  τραγωδίας  του  Ευριπίδη  Τήλεφος, η  οποία σώζεται  σε  αποσπασματική  μορφή.  

Λίγο  παρακάτω,  υπάρχει  μία  εκτενέστερη  διακωμώδηση  του  τραγικού  ποιητή  στο  σημείο  όπου  ο  Δικαιόπολης  επιθυμεί  να  προκαλέσει τον  οίκτο  των  Αχαρνέων  και  για  τον  λόγο  αυτό  προτίθεται  να  δανειστεί  από  τον  Ευριπίδη  ράκη,  ώστε  να  εγείρει  το  αίσθημα  του  ελέου  (στ.  393-479). 

Ο πολυσυζητημένος  μισογυνισμός  που  έχει  αποδοθεί  στον  Ευριπίδη  αποτελεί  τον θεματικό  πυρήνα  των  Θεσμοφοριαζουσών.  Μάλιστα,  όπως  αναφέρουν  οι  γυναίκες  των Θεσμοφορίων,  για  εκείνες  ο  Ευριπίδης  αποτελεί  εξίσου  μεγάλη  συμφορά  με  τους  Πέρσες  (στ.  337).  Η  διένεξη  Αισχύλου  και  Ευριπίδη  στους  Βατράχους  κατά  ένα  μεγάλο μέρος  της  στρέφεται  γύρω  από  το  θέμα  της  ηθικής  επίδρασης  που  ασκεί  η  τραγωδία στο  ακροατήριό  της καθώς  ο  αγώνας  αυτός  εστιάζει  στην  αντιπαράθεση  παραδοσιακού  και  νεωτερικού.

 Θεμελιώδη  χαρακτηριστικά  της  αθηναϊκής  δημοκρατίας  των  κλασικών  χρόνων  ήταν η  ελευθερία,  η  ανθρώπινη  αξιοπρέπεια,  η  ισοπολιτεία.  Βασική  υποχρέωση  της  πολιτείας  ήταν  όχι  μόνο  η  προστασία  από  τον  εξωτερικό  εχθρό  αλλά  και  η  εξασφάλιση  της ατομικής  ελευθερίας  και  της  ισότητας  όλων,  καθώς  και  η  κάλυψη  των  καθημερινών αναγκών των πολιτών. 

Ωστόσο, το αθηναϊκό δημοκρατικό πολίτευμα πέραν των αρετών του,  μετρούσε  και  ορισμένες  παθογένειες,  όπως  αυτές  που  εξετάσαμε  παραπάνω.  Σε κάποιες  περιπτώσεις  αρκετά  σοβαρές,  σε  ορισμένες  άλλες  μικρότερης  σημασίας.

Πηγή: Ειρήνη Ζαχαρόπουλου

Το αναπόφευκτο της άλωσης της Κωνσταντινούπολης.

Η ανάπτυξη της κας Φοίβας Σοφίας που ακολουθεί καταδεικνύει το γεγονός ότι η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους ήταν αναπόφευκτη. Τα διαδοχικά γεγονότα που παρατίθενται οδηγούν στο ανωτέρω συμπέρασμα...

Η άλωση  της  Κωνσταντινούπολης  είναι  ένα  από  τα  σημαντικότερα  γεγονότα της  παγκόσμιας  ιστορίας,  καθώς  σήμανε  το  τέλος  της  αντίστασης  που  ανέπτυξαν  οι χριστιανικοί  λαοί  της  ανατολής  απέναντι  στον  επεκτατισμό  του  Ισλάμ  και  επέφερε σημαντικές  πολιτικές,  πολιτιστικές,  οικονομικές  και  κοινωνικές  αλλαγές  κυρίως  στον ελλαδικό  χώρο. 

Το  ακλόνητο  προπύργιο  κατά  της  αραβικής  και  αργότερα  της οθωμανικής  επέκτασης  είχε  χαθεί  οριστικά.  Για  τους  Έλληνες  η  άλωση  της  πάλαι ποτέ  βασιλίδος  των  πόλεων  είναι  ακόμη  και  σήμερα  ένα  γεγονός  που  προκαλεί θλίψη  και  πόνο.  Παρά  ταύτα  όμως,  η  καταστροφή  της  ήταν  αναμενόμενη  και αναπόφευκτη.  Η  Βυζαντινή  αυτοκρατορία  είχε  φτάσει  σε  τέτοιο  σημείο  παρακμής, καθώς  είχε  απολέσει  σχεδόν  όλα  τα  εδάφη  της  εκτός  από  την  πρωτεύουσα  και  τα περίχωρά της και τις κτήσεις στο Μοριά. 

Η πορεία  προς  την  πτώση  είχε  ξεκινήσει  πολύ  νωρίτερα.  Η  πρώτη  άλωση από  τους  σταυροφόρους  το  1204  και  η  λατινική  κατοχή,  διέσπασε  την αυτοκρατορία  σε  μικρότερα  ή  μεγαλύτερα  λατινικά  κράτη  και  οδήγησε  στη δημιουργία  των  ελληνικών  αυτοκρατοριών,  της  Τραπεζούντας,  της  Νίκαιας  και  της Ηπείρου.  Η  επανάκτηση  της  Κωνσταντινούπολης  από  τον  Μιχαήλ  Η’  Παλαιολόγο  το 1261  υπήρξε  αναμφίβολα  σημαντικό  γεγονός.  Η  αυτοκρατορία  όμως  έπρεπε  να κερδίσει  τα  χαμένα  εδάφη  της  κάνοντας  συνεχώς  πολέμους  με  τα  λατινικά  κράτη και  τα  ελληνικά  κράτη. 

 Ο  συνεχής  και  μακροχρόνιος  αγώνας  με  αυτά  τα  κράτη, τους  Σέρβους  και  τους  Βούλγαρους,  οι  οποίοι  εμφανίστηκαν  στο  προσκήνιο διεκδικώντας  τμήματα  της  αυτοκρατορίας,  αλλά  και  οι  εμφύλιοι  πόλεμοι  και  οι δυναστικές  έριδες που ταλάνιζαν το  Βυζάντιο,  δεν  του  επέτρεψαν  να  αποκτήσει και πάλι τον  ηγετικό  ρόλο,  που  κατείχε  τους  προηγούμενους  αιώνες,  ως  πολιτικό, στρατιωτικό και οικονομικό κέντρο στην περιοχή  των Βαλκανίων. 

Εκείνο  το  διάστημα    του  13ου  αιώνα  εμφανίζονται  στη  Μικρά  Ασία  και εδραιώνουν  την  κυριαρχία  τους  νομαδικές  φυλές  Τουρκομάνων,  οι  οποίες απωθήθηκαν  προς  τα  δυτικά  εξαιτίας  της  εισβολής  των  Μογγόλων  από  την ενδότερη  Ασία.  Αρχικά  δεν  φαινόνταν  απειλητικές  προς  το  Βυζάντιο,  το  οποίο  είχε συνηθίσει  στο  παρελθόν  να  επιβιώνει  ευρισκόμενο  ανάμεσα  σε  δύο  πυρά  από Ανατολή  και  Δύση.  

Η  κατακερματισμένη  Βυζαντινή  αυτοκρατορία  θεώρησε  την απειλή  από  τη  Δύση  πιο  σημαντική  και  διέθεσε  το  μεγαλύτερο  μέρος  του  στρατού της  για  την  αντιμετώπιση  της  εισβολής  από  τα  λατινικά  κράτη.  Οι  προσπάθειες  του Μιχαήλ  Η’  Παλαιολόγου,  αλλά  και  των  επόμενων  αυτοκρατόρων  για  ένωση  με  τη Δύση και συσπείρωση του χριστιανικού κόσμου  απέβησαν άκαρπες. Η οικονομική  κατάσταση  της  αυτοκρατορίας  δεν  επέτρεπε  τη  συντήρηση  του μισθοφορικού  στρατού,  όπως  συνέβαινε  τον  προηγούμενο  αιώνα.  

Οι αλλαγές στην  κοινωνική  δομή,  η  μείωση  της  ισχύς  του  αυτοκρατορικού  αξιώματος,  η  άνοδος της  ισχύς  της  κληρονομικής  αριστοκρατίας  και  τα  προνόμια  που  απέσπασε  και  η συρρίκνωση  της  τάξης  των  ελεύθερων  μικροκαλλιεργητών  οδήγησε  σταδιακά  στην εξασθένηση  του  Βυζαντίου  και  έδωσε  την  ευκαιρία  στη  Γένουα  και  τη  Βενετία  να αποκτήσουν  μεγάλη  οικονομική  δύναμη,  ελέγχοντας  σχεδόν  εξ  ολοκλήρου  το βυζαντινό  εμπόριο.  Οι  Γενουάτες  είχαν  αποκτήσει  μία  δική  τους  εμπορική  συνοικία στην  καρδιά  της  πρωτεύουσας,  στο  Γαλατά  και  οι  έριδες  λόγω  του  ανταγωνισμού μεταξύ  Βενετίας  και  Γένουας  προκάλεσαν  προβλήματα  στην  ίδια  την  αυτοκρατορία, η οποία τελικά βγήκε ζημιωμένη και  εξασθενημένη από  τη  αυτή τη  σύγκρουση.   

Μετ ά τ ο 1302 προοδευτικά  οι  επαρχίες  του  Βυζαντίου  στη  Μικρά  Ασία  είχαν απολεσθεί  και  καθώς  οι  Τούρκοι  εδραίωσαν  την  κυριαρχία  τους,  δεν  υπήρχε  καμία ελπίδα  ανάκαμψης.  Στις  αρχές  του  14ου  αιώνα,  μεταξύ  των  ετών  1321‐1328  η εμφύλια  διαμάχη  που  ξέσπασε  στην  αυτοκρατορία  παρέλυσε  τη  διοίκηση, αδυνάτισε την οικονομία και την αντίσταση της αυτοκρατορίας απέναντι στους εξωτερικούς εχθρούς της και έδωσε την ευκαιρία στους τελευταίους να επωφεληθούν από αυτή τη σύγχυση. 

  Το 1326 οι Οθωμανοί κατέλαβαν την Προύσα, η οποία και έγινε πρωτεύουσα του κράτους τους. Το 1331 κατέλαβαν τη Νίκαια και το 1337 τη Νικομήδεια. Το 1352 κατέλαβαν το φρούριο Τζύμπη, κοντά στην Καλλίπολη, γεγονός σημαντικό, καθώς είναι η πρώτη εγκατάσταση των Τούρκων σε ευρωπαϊκό έδαφος. Οι επιδρομές στα θρακικά εδάφη συνεχίστηκαν με την άλωση της Καλλίπολης το 1354, της Αδριανούπολης το 1361 και του Διδυμοτείχου το 1361. Η πιο σημαντική επιτυχία τους όμως υπήρξε η μάχη του Έβρου το 1371, οπότε και εξολόθρευσαν τους Σέρβους και άνοιξαν τις πύλες προς τη Σερβία, τη Βόρεια Ελλάδα και τα υπόλοιπα βαλκανικά κράτη, τα οποία υποχρεώθηκαν να πληρώνουν ετήσιο φόρο υποτέλειας και να αποστέλλουν επικουρικά εκστρατευτικά σώματα στους επικυριάρχους τους. 

Το Βυζάντιο έφτασε στο έσχατο σημείο ταπείνωσης, όταν το 1390 ο αυτοκράτορας αναγκάστηκε να συμμετάσχει στην πολιορκία και κατάκτηση της Φιλαδέλφειας, της τελευταίας ελεύθερης ελληνικής πόλης στη δυτική Μικρά Ασία!  

Τα πράγματα δεν εξελίσσονταν ομαλά για τη Βυζαντινή αυτοκρατορία, σε αντίθεση με την Οθωμανική που συνεχώς αυξανόταν και αποκτούσε όλο και περισσότερη δύναμη. Κάθε νίκη των Οθωμανών ενίσχυε ακόμη περισσότερο τη θέση τους, ενώ αποδυνάμωνε τη θέση του Βυζαντίου και των άλλων Βαλκανικών λαών.   

Οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες αναζήτησαν συμμάχους αντιλαμβανόμενοι τον κίνδυνο της διαρκούς και ταχύτατης ανόδου των Οθωμανών και το γεγονός, ότι δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν μόνοι την τουρκική εξάπλωση, καθώς διέθεταν μηδαμινές στρατιωτικές δυνάμεις. Στράφηκαν λοιπόν στους ηγεμόνες της Δύσης ζητώντας οικονομική και στρατιωτική ενισχυση, χρησιμοποιώντας ως αντάλλαγμα την ένωση των Εκκλησιών. Ιδιαίτερα οι αυτοκράτορες Ιωάννης Ε΄, Μανουήλ Β΄ και  Ιωάννης  Η’  έκαναν  ταξίδια  σε  αρκετές  ευρωπαϊκές  πρωτεύουσες  για  την εξεύρεση  βοήθειας. 

 Τα  δυτικά  κράτη  δεν  αντιλαμβάνονταν  το  μέγεθος  της  απειλής και  ο  λόγος  του  πάπα  δεν  είχε  την  ίδια  ισχύ,  όπως  στο  παρελθόν.  Μονάχα  ο βασιλιάς  της  Ουγγαρίας  ανέπτυξε  έντονη  δράση  με  εκκλήσεις  στους  ηγεμόνες  της Ευρώπης  και  τον  πάπα  για  την  οργάνωση  σταυροφορίας  κατά  των  Τούρκων.  Η σταυροφορία  οργανώθηκε  τελικά,  αλλά  κατέληξε  σε  ήττα  των  σταυροφόρων  στη μάχη  της  Νικόπολης  (25  Σεπτεμβρίου  1396).  Ο σουλτάνος  Βαγιαζήτ  μετά  από  αυτή  θριαμβευτική  νίκη  κατέφυγε  και  πάλι στην  πολιορκία  της  Κωνσταντινούπολης.  Η  πολιορκία  κράτησε  7  χρόνια  (13941402) και  έληξε  στις  28  Ιουλίου  1402  με  τη  μάχη  της  Άγκυρας,  οπότε  και  οι Τούρκοι  ηττήθηκαν  κατά  κράτος  από  τους  Μογγόλους  του  Τιμούρ  ή  Ταμερλάνου. Η νίκη αυτή προκάλεσε αποσταθεροποίηση στο  εσωτερικό  του  οθωμανικού κράτους  και  παρέτεινε  τη  ζωή  του  Βυζαντίου  για  άλλα  50  χρόνια.  

Ο  φοβερός σουλτάνος  Βαγιαζήτ  είχε  συλληφθεί  και  πέθανε  στην  αιχμαλωσία.  Μετά  από  τους αδελφοκτόνους  αγώνες  μεταξύ  των  γιων  του  Βαγιαζήτ  επικράτησε  τελικά  ο Μωάμεθ ο Α’,  ο  οποίος  στην  προσπάθειά  του  να  σταθεροποιήσει  την  εξουσία  του, αναγκάστηκε  να  ακολουθήσει  φιλειρηνική  πολιτική.  Το  διάστημα  της  βασιλείας του  υπήρξε  και  το  τελευταίο  που  θα  κυλούσε  ειρηνικά  για  το  Βυζάντιο.  Δυστυχώς όμως,  οι  χριστιανικοί  λαοί  δεν  κατόρθωσαν  να  το  εκμεταλλευθούν  και  να  περάσουν στην  αντεπίθεση.  Από  τη  στιγμή  που  αποκαταστάθηκε  η  σταθερότητα  στο εσωτερικό  του  Οθωμανικού  κράτους  και  μετά  το  θάνατο  του  Μωάμεθ  Α’,  ο  γιος  του Μουράτ Β΄πολιόρκησε ξανά την Πόλη,  τον  Ιούνιο του  1422. 

Ο Ιωάννης  Η΄κατέφυγε  στη  Δύση,  κάνοντας  και  πάλι  ταξίδια  στις  ευρωπαϊκές πρωτεύουσες  με  απώτατο  στόχο  την  αναζήτηση  βοήθειας.  Δεν  κατόρθωσε  να πετύχει  τίποτε  ουσιαστικό  και  αναγκάστηκε  να  καταφύγει  στη  λύση  της  ένωσης  των Εκκλησιών.  

Στη  σύνοδο  της  Φερράρας‐Φλωρεντίας,  μετά  από  μακρόχρονες  και εξαντλητικές  συζητήσεις  μηνών,  σχετικές  με  δογματικά  ζητήματα  υπογράφηκε τελικά  στις  6  Ιουλίου  1439  η  περίφημη  πράξη  της  συνόδου  και  γιορτάστηκε  η  ένωση της  Ορθόδοξης με  την Καθολική εκκλησία.  Η ένωση  όμως  κάθε  άλλο  από  βοήθεια  προσέφερε  στο  Βυζάντιο.  Προκάλεσε διχασμό  στο  λαό  αλλά  και  στον  υπόλοιπο  ορθόδοξο  κλήρο  και  αποκηρύχΘηκε  από τους  άλλους  ορθόδοξους  πατριάρχες.  

Εξόργισε  το  σουλτάνο,  ο  οποίος  έβλεπε  με καχυποψία τις κινήσεις αυτές  του Βυζαντίου.  Η  οργάνωση  μίας ακόμη σταυροφορίας  από  μέρους  του  χριστιανικού  κόσμου  εναντίον  των  Τούρκων κατέληξε  σε  αποτυχία.  Στη  μάχη  της  Βάρνας  το  1444  νικητές  ανεδείχθησαν  για ακόμη  μία  φορά  οι  Τούρκοι,  ενώ  οι  δεσπότης  της  Σερβίας  Γεώργιος  Μπράνκοβιτς και  ο  βοεβόδας  της  Τρανσυλβανίας  Ιωάννης  Ουνυάδης  αναγκάστηκαν  να συνθηκολογήσουν με το σουλτάνο. 

Παρακολουθώντας  κανείς  τα  όσα  συνέβησαν  από  το  1204  μέχρι  και  την τελική  άλωση  της  Κωνσταντινούπολης  το  1453  αντιλαμβάνεται,  ότι  η  πτώση  της ήταν  προδιαγεγραμμένη,  καθώς  η  ίδια  η  Βυζαντινή  αυτοκρατορία  δεν  ήταν  παρά  η σκιά  του  παλιού  εαυτού  της  και  τα  δυτικά  κράτη,  έχοντας  να  αντιμετωπίσουν  δικά τους  εσωτερικά  προβλήματα  και  εξωτερικούς  εχθρούς,  δεν  ήταν  σε  θέση  – ακόμη και  αν  το  ήθελαν  –  να  βοηθήσουν  το  Βυζάντιο.  Η  Βυζαντινή  αυτοκρατορία επομένως  είχε  ολοκληρώσει  τον  κύκλο  της  ζωής  της  και  όπως  συμβαίνει  σε  κάθε φυσικό  ή  ανθρώπινο  δημιούργημα  μετά  την  αρχή  και  την  ολοκλήρωση  της  πορείας του  ακολουθεί πάντα  το  αναπόφευκτο τέλος.

Πηγή: Φοίβα Σοφία

«Η Ελλάδα είναι ένας διαρκής εμφύλιος», τάδε έφη σκηνοθέτης Ινδαρές

Ο Μεσαίωνας της Μεταπολίτευσης παρήλθε, πλην όμως κάποιοι σαν τον σκηνοθέτη Ινδαρε του οποίου τα παιδιά συνελήφθησαν πέρσι στην κατάληψη στο Κουκάκι δεν εννοούν να το καταλάβουν. Επαναφέρουν έννοιες παρωχημένες όπως εμφύλιος κλπ, ας δούμε πως απαντά η εφημερίδα Καθημερινή:

«Η Ελλάδα είναι ένας διαρκής εμφύλιος». Η φράση του κ. Ινδαρέ εντυπωσίασε, συγκίνησε, πέρασε από στόμα σε στόμα και από πληκτρολόγιο σε πληκτρολόγιο. 

Πόσο μάλλον που την είπε ένας άνθρωπος ο οποίος μόλις είχε συλληφθεί. Θα μπορούσε να είναι τίτλος έντεχνου τραγουδιού ή και βραβευμένης ταινίας του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης σε κάποια από τις δεκαετίες της μεταπολίτευσης. Φίλοι καλοί μάς συνέστησαν να τη συλλογιστούμε. Συλλογιζόμενος, λοιπόν, να ξεκαθαρίσω ότι κατά τη γνώμη μου «η Ελλάδα δεν είναι ένας διαρκής εμφύλιος». Ορισμένοι προσπαθούν να την κάνουν να μοιάζει με χώρα σε διαρκή εμφύλιο είτε για να αξιοποιήσουν πολιτικά το πνεύμα του μακαρίτη είτε γιατί δεν μπορούν παρά να σκεφτούν με όρους πάλης και σύγκρουσης. Στο πρόσφατο παρελθόν προσπάθησαν να φέρουν τη χώρα στα μέτρα του εμφυλίου, με την καταστροφή της Αθήνας το 2008, την πλατεία των Αγανακτισμένων, το δημοψήφισμα. Δεν τα κατάφεραν. Αντιθέτως, έφερναν την κοινωνία όλο και κοντύτερα σε μια κατάσταση πολέμου όλων εναντίον όλων, κατάσταση που επικρατεί, όπως έχει γράψει ο Χομπς, όταν ο κρατικός μηχανισμός αδυνατίζει.

Από την άλλη, σε κοινωνικές φωλιές επικρατεί η παιδεία του εμφυλίου. Και δεν είναι μόνον οι μπαχαλάκηδες ή οι καταληψίες. Σκέφτομαι από προχθές ότι αν έχεις περάσει τη ζωή σου βλέποντας τις ελληνικές ταινίες των τελευταίων δεκαετιών, με τη μακρόσυρτη και αφόρητα βαρετή κλάψα για τον εμφύλιο και τα δεινά του, στο τέλος φτάνεις να πιστέψεις ότι αυτή είναι η Ελλάδα. Επειδή δε το μυθιστόρημα και ο κινηματογράφος είναι συναφείς αφηγήσεις, το ίδιο κινδυνεύεις να πάθεις αν έχεις υπερκαταναλώσει ελληνικό βιβλίο της ιδίας περιόδου. Από την άλλη, αν είσαι κινηματογραφιστής και έχεις δει έστω δύο αμερικανικά αστυνομικά, θα ξέρεις ότι οι καταδρομικές επιχειρήσεις της αστυνομίας δεν γίνονται ποτέ με το γάντι. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι αστυνομικοί δεν παρακαλούν. Δίνουν εντολές ακόμη και στον πολίτη. Και αν ο πολίτης παρακούσει ή δεν τους συνδράμει, τότε συλλαμβάνεται ως ύποπτος. Πάντως, δεν τηλεφωνεί στον ΣΚΑΪ για να κάνει ζωντανή μετάδοση. Προσπαθώ να φαντασθώ τι θα γινόταν με τη γαλλική ή την αμερικανική αστυνομία σε μια αντίστοιχη περίπτωση.

Ο «εμφύλιος» είναι ένα κοινωνικό σύνδρομο. Ταλανίζει τον φαντασιακό ορίζοντα, τον τρόπο που πολλοί βλέπουν την ιστορία μας, τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν τη ζωή μας. Τον θεωρούν κάτι σαν συγγενή καταδίκη, σαν την κατάρα του Λάιου. Σχεδόν τον λατρεύουν, διότι τους δίνει την εύκολη απάντηση σε κάθε τους ερώτημα. Με δυο λόγια, μάλλον είναι αρμοδιότητα της ψυχιατρικής παρά αντικείμενο πολιτικής αντιπαράθεσης.

Πηγή: Καθημερινή

ΠΑΟΚ-ΑΓΙΑΞ 4-2! Φιλικό παιχνίδι το 1988.

Εντυπωσιακή φιλική νίκη του ΠΑΟΚ επί του Άγιαξ τον Αύγουστο του 1988 στο Καυτατζόγλειο...

Ρετρό Εικόνα.


ΠΑΟΚ: Γκιτσιούδης, Καραγεωργίου, Μαυρέας, Μήτογλου, Μαλιούφας, Λαγωνίδης (70' Αναστασιάδης), Μπορμπόκης, Σκαρτάδος, Σμολ (54' Καρασαββίδης), Φερνάντο (54' Λεοντιάδης), Αλεξανδρίδης.
Ajax: Μέντζο, Βίγκλινγκ (46' Μπλιντ), Φέρλατ, Λάρσον, Βέρκαμπ, Σόλντεν, Βαν Σιπ, Βάουτερς, Πέτερσον (46' Τόνερ), Βίτσκε, Βαν ντερ Ρόι.

Το καπέλο με τα θαύματα, του Μάριου Βαλέρη. Ραδιοφωνικό θέατρο

Σε ένα τσίρκο όπου συμβαίνουν παράδοξα πράγματα θα σας μεταφέρει η Διαδρομή.

Ένας ισσοροπιστής τσίρκου σπεύδει ταραγμένος στο γραφείο εμπιστευτικών υποθέσεων του ιδιωτικού αστυνομικού Γαλάτη και αναφέρει ότι κάποιος πεθαμένος προσπαθεί να τον σκοτώσει...!

Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα αγωνιώδες έργο που μπλέκει το αστυνομικό ενδιαφέρον με το μεταφυσικό...

Η μεταφόρτωση πραγματοποιήθηκε από το κανάλι Ναταλία Δεδουσοπούλου:

 

Κόψιμο του Χένρι Τέρνερ

Σεζόν 1993-1994.

Ο Αμερικάνος του Πανιωνίου μας κάνει όλους να χαζέψουμε...

Πανιώνιος-Παναθηναϊκός το Μάτς...

Ένα απο τα τελευταία παιχνίδια και του Νίκου Γκάλη.

Ευχαριστώ το φίλο και συνάδελφο Ναούμ Θυμνιό για την αποστολή του Βίντεο.

Ποιος ήταν ο Τοπάλ Οσμάν...

Επρόκειτο για ένα ΑΠΟΒΡΑΣΜΑ από τα λίγα...

Η ανάπτυξη του Δημητρίου Ψαθά είναι κατατοπιστική...

Απλός  βαρκάρης,  αλλά  με  άγριο  μίσος  στην  ψυχή  του  για  την  χριστιανωσύνη,  πήγε  να πολεμήση στους  Βαλκανικούς  πολέμους,  χτυπήθηκε  στο  πόδι  και  γύρισε  κουτσός  — τοπάλ—  κι  από  την  κουτσαμάρα  του  αυτή  πήρε  τον  τίτλο  του  ήρωα  μαζί  με  το  παρατσούκλι του:  Τοπάλ Οσμάν. 

Μόλις  κηρύχτηκε  ο  μεγάλος  πόλεμος  έφτιαξε  μια  ομάδα  από  εθελοντές  —τσέτες—  απ'  όλα τα  καθάρματα  και  τ'  αποβράσματα  του  υπόκοσμου,  που  η  τούρκικη  κυβέρνηση  έβγαλε  απ' τις  φυλακές...  «για  να  υπηρετήσουν  την  πατρίδα».  

Τράβηξε  για  τον  Καύκασο,  αλλά  είδε  ότι η δόξα  δεν  ήταν  εύκολη  στα  μέτωπα  του  πολέμου.  Από  την  πρώτη  επαφή  στις  μάχες  με  τον ρούσικο  στρατό  οι  τσέτες  του  διαλύθηκαν  και  πήρε  αμέσως  τον  δρόμο  του  γυρισμού  με όσους του απόμειναν,  για  να κερδίση  τις δάφνες  του  αλλού. Έτσι  δεν  άργησε  να  γίνει  ο  πιο  μανιακός  ερμηνευτής  των  πόθων  του  Κομιτάτου  κι  ο  πιο άγριος  βασανιστής  της  ρωμιοσύνης.  

Η  σφαγή  του  άοπλου  κι  απροστάτευτου  λαού  ήταν  η χαρά  του,  το  αίμα  των  αθώων  η  δόξα  του.  

Απ'  όπου  περνούσε  με  τη  λυσσασμένη  ορδή  του ακουόταν  ο  θρήνος  και  το  κλάμα  —  η  πιο  μεγάλη  τέρψη  του  ήταν  να  βλέπη  άντρες  να σφάζωνται,  γυναίκες  ν'  αφανίζωνται,  κοπέλλες  να  βιάζωνται,  μωρά  ν'  αρπάζωνται  απ'  το βυζί της μάνας τους  και  να  περνάνε απ'  το λεπίδι. 

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΗΤΑΝ ΑΝΤΑΞΙΟ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΟΥ: ΤΟΝ ΚΡΕΜΑΣΕ Ο ΚΕΜΑΛ ΑΤΑΤΟΥΡΚ ΣΤΗΝ ΑΓΚΥΡΑ.

ΣΙΓΟΥΡΑ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΣΤΑ ΚΑΤΑΒΑΘΑ ΤΗΣ ΚΟΛΑΣΗΣ...

Με λίγα λόγια...

Η μορφή της Κασσάνδρας στα Κύπρια έπη...

Μελετώντας κανείς την επιτομή των Κύκλιων Επών, όπως παραδίδεται από τον Πρόκλο, διαπιστώνει ότι όλα τα μυθικά πρόσωπα, που είναι γνωστά σε μας από την ομηρικά έπη και το δράμα, εμφανίζονται και στα έργα του Κύκλου, άλλοτε με όμοιες και άλλοτε με διαφορετικές ιδιότητες.

Σε αντίθεση με την ομηρική παράδοση η Κασσάνδρα παρουσιάζεται στα Κύπρια με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Μπορεί ο Όμηρος να ήθελε να τονίσει απλά την ιδιαίτερη ομορφιά της κόρης του Πριάμου, όμως ο ποιητής των Κυπρίων έδωσε έμφαση στις προφητικές της ικανότητες. 

Από την Ιλιάδα γνωρίζουμε ότι ο Έλενος, ο δίδυμος αδελφός της Κασσάνδρας, διέθετε το χάρισμα της προφητείας. Ο Πρόκλος προσθέτει στις γνώσεις μας ένα ακόμα στοιχείο: δεν διέθετε μόνο ο Έλενος προφητικές ιδιότητες, αλλά και η Κασσάνδρα. Πιο συγκεκριμένα, στα Κύπρια (Πρόκλου Χρηστομάθεια 10.90-94) αναφέρεται ότι, κατά την προετοιμασία του Πάρη για το ταξίδι του στην Ελλάδα, όχι μόνο ο Έλενος, αλλά και η Κασσάνδρα προφήτεψαν τα αποτελέσματα αυτού του ταξιδιού.

Στο συγκεκριμένο απόσπασμα των Κυπρίων, δεν παρουσιάζεται η Κασσάνδρα ως η βασική προφητική μορφή, αλλά ο Έλενος. Τα ονόματα των δυο προσώπων δεν απαντούν στον ίδιο στίχο. Για αυτό το λόγο αμφισβητήθηκε από κάποιους η μαντική ικανότητα της Κασσάνδρας. Πιο συγκεκριμένα υποστηρίχθηκε ότι ο Έλενος είναι αυτός που προλέγει τα μελλούμενα δεινά, ενώ η Κασσάνδρα παρουσιάζεται σαν να τα επαναλαμβάνει και να τα αποκαλύπτει. Αυτή η άποψη στηρίζεται στην ομηρική μαρτυρία ότι μόνο ο Έλενος παρουσιάζεται με αυτό το ιδιαίτερο χάρισμα.

Αν εξετάσει κανείς τις σημασίες των ρημάτων «προθεσπίζω» (=προφητεύω) και το «προδηλόω-ῶ» (= φανερώνω, κάνω κάτι σαφές, αποκαλύπτω), θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι ο Έλενος προφήτεψε, υπό την έννοια της θεϊκής έμπνευσης τις επικείμενες συμφορές που θα φέρει το ταξίδι του Πάρη στην Ελλάδα και συνακόλουθα η επιστροφή του με την Ελένη. Η Κασσάνδρα, ενδεχομένως, να κατάλαβε τι είδους συμφορές τους περίμεναν και να τις αποκάλυψε στους ανθρώπους.

Τί ήταν όμως τα Κύπρια έπη...

Το έπος φαίνεται ότι περιλάμβανε πολλά γεγονότα του Τρωικού πολέμου από την αρχή του έως το θάνατο του Παλαμήδη, τα πιο σημαντικά από τα οποία είναι τα εξής: α) η κρίση του Πάρη, β) το ταξίδι του στη Σπάρτη, γ) οι προφητείες της Κασσάνδρας, δ) η αρπαγή της Ελένης, ε) η μάχη των Διοσκούρων με τα αδέλφια Ίδα και Λυγκέα, ο θάνατος του Κάστορα, η θεοποίησή τους από το Δία, στ) η προετοιμασία του πολέμου, ζ) η συνάντηση Μενελάου- Αγαμέμνονα και Μενελάου – Νέστορα, πριν από την εκστρατεία, η) η τρέλα του Ηρακλή, θ) η ιστορία του Θησέα και της Αριάδνης, ι) οι προφητείες του Κάλχα, ια) η μάχη Τήλεφου-Αχιλλέα, ιβ) ο τραυματισμός του Αχιλλέα από τον Τήλεφο, ιγ) ο γάμος του Αχιλλέα με τη Λυκομήδη, ιδ) η φιλονικία του Αχιλλέα και του Αγαμέμνονα, ιε) η συνάντηση Αχιλλέα- Ελένης, ιστ) η άλωση της Τρωικής Θήβας, ιζ) η Βρησηίδα ως γέρας του Αγαμέμνονα, ιη) ο θάνατος του Παλαμήδη, ιθ) η αποχώρηση του Αχιλλέα από τη μάχη. Τα Κύπρια κλείνουν με την παράθεση ενός καταλόγου, που περιλάμβανε τους συμμάχους των Τρώων. Βλ. D.B. Monro, όπ.π. (1884), 2-11.