Ας μείνουμε για λίγο στο ζήτημα, διότι υπάρχουν πολλές παρεξηγήσεις γύρω από αυτό. Η λογοτεχνία υπακούει στους δικούς της κανόνες ποιητικής· λ.χ. έχει το ελεύθερο να επινοεί πρόσωπα και γεγονότα τα οποία μπορεί να φαίνονται αληθοφανή, αλλά είναι φανταστικά. Είναι υποχρεωμένη να δημιουργεί μια πλοκή λογικοφανή, να έχει suspense, να προσφέρει την κάθαρση, να διδάσκει (ιδιαίτερα αν απευθύνεται σε μικρούς αναγνώστες). Γενικά υποτάσσεται στους κανόνες του λογοτεχνικού είδους που υπηρετεί.
Ακόμη και αν ο συγγραφέας διεξάγει ιστορική έρευνα, δεν είναι υποχρεωμένος να ακολουθήσει την πειθαρχία της ιστορικής επιστήμης. Η προσωπική του ιδεολογία, η ελλιπής κατανόηση των ιστορικών εννοιών, η απουσία μεθοδολογικών εργαλείων και το προσωπικό του συγγραφικό πρόγραμμα ευθύνονται συνήθως για τη μονομερή έκθεση των ιστορικών γεγονότων σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι συμβαίνει σε ένα ιστορικό έργο.
Βεβαίως, όλα τα παραπάνω ισχύουν σε διαφορετικό βαθμό για κάθε συγγραφικό εγχείρημα το οποίο εμπλέκει την ιστορία και θα αγγίξουμε παρόμοια ζητήματα παρακάτω, σε σχέση με το ιστορικό μυθιστόρημα. Εκείνο που χρειάζεται εδώ να τονιστεί είναι πως δεν πρέπει να διαβάζουμε τη λογοτεχνία η οποία μιλά για ιστορικά γεγονότα ανυποψίαστοι, έτοιμοι να πιστέψουμε στην αλήθεια των εξιστορουμένων, ακόμη και αν αυτά προέρχονται από καταξιωμένους συγγραφείς οι οποίοι έχουν επαινεθεί για την ιστορική τους εγρήγορση και έρευνα.
Τα συνηθέστερα «ολισθήματα» μιας λογοτεχνικής αφήγησης είναι η αποσιώπηση γεγονότων ή πλευρών της ιστορικής πραγματικότητας, οι ηθικοδιδακτικοί σχολιασμοί του αφηγητή, η μεταφορά γεγονότων από έναν τόπο σε άλλον –ακόμη και ανύπαρκτο–, η φανταστική διαδρομή ζωής ενός κατά τα άλλα ιστορικού προσώπου, η απόκρυψη ανίερων συμμαχιών, ο τονισμός της βίας του αντιπάλου και η αποσιώπηση της βίας που άσκησε η συμπαθής στον αφηγητή πλευρά και πολλά άλλα. Ειδικά το ζήτημα της βίας, το οποίο βρίσκει ο συγγραφέας μπροστά του συνεχώς, αφού μιλούμε για ιστορία, προκαλεί ιδεολογικές εμπλοκές, αυτολογοκρισία και συναισθηματική δυσανεξία, που με τη σειρά τους οδηγούν σε περίεργες, και καμιά φορά ενδιαφέρουσες, αφηγηματικές επιλογές.
Συνήθως, τα πιο «αληθινά» ιστορικά στοιχεία σε μια λογοτεχνική αφήγηση είναι οι λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής, οι ανώδυνες πληροφορίες, όλα εκείνα που είναι απαραίτητα για να ανασυσταθεί η ατμόσφαιρα και τα συναισθήματα μιας εποχής και σε τούτο είναι βεβαίως απαράμιλλη η δύναμη της λογοτεχνίας.
Τα παραπάνω δεν σημαίνουν πως η λογοτεχνία είναι άχρηστη για την ιστορική εκπαίδευση. Ειδικά σήμερα που έχουν πολλαπλασιαστεί τα είδη των ιστορικών πηγών και βασικός σκοπός θεωρείται η άσκηση των μαθητών στην εκτίμηση της αξιοπιστίας των πηγών, η λογοτεχνία αυτοδικαίως περιλαμβάνεται ανάμεσα σε αυτές. Πάντα, όμως, με την προϋπόθεση ότι το λογοτεχνικό έργο, ως οργανωμένο σύνολο μορφής, περιεχομένου, ιδεολογίας και συναισθημάτων, μας βοηθά να κατανοήσουμε σε γενικές γραμμές είτε την εποχή στην οποία δημιουργήθηκε είτε/και την εποχή στην οποία αναφέρεται.
Η αλήθεια των επιμέρους στοιχείων του μπορεί βεβαίως να ελεγχθεί, αλλά αυτός ο έλεγχος μόνον ως άσκηση μπορεί να έχει κάποια σημασία και δεν σχετίζεται με τη λογοτεχνική του αξία.
Πηγή: Βενετία Αποστολίδου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου