Κοντά στο Ερζερούμ...

Λίγες γραμμές από το Δημήτρη Ψαθά στο έργο του Γη του Πόντου σχετικά με τις συνθήκες που επικρατούσαν στα τάγματα εργασίας...

Αντίσκηνα  για  την  διαμονή  τους  —μέσα  στα  κρύα  και  τις  βροχές—  να  τουρτουρίζουν  την νύχτα,  και  για  τροφή  τους  κανένα  ξεροκόμματο  και  καζάνια  να  βράζουν  γεμάτα  νερό, λιγοστά  φασόλια  ή  ρεβύθια  ή  κανένα  κομμάτι  βρώμικο  κρέας,  «γερμανική  σούπα»  την λέγαν κοροϊδευτικά,  χασκογελώντας. 

Μέσα  στην  άγρια  χειμωνιά,  επάνω  στα  βουνά  της  Ζύγανας  και  του  Κοπτάγ  —στην σιδηροδρομική  γραμμή  του  Ερζερούμ  κι  ολούθε  στην  ύπαιθρο  χώρα—  νέα  παιδιά  κι  ώριμοι άντρες,  το  ίδιο  σκελετοί,  κουρελιασμένοι,  σέρνουνταν  σαν  τα  φαντάσματα,  αγκομαχούσαν με  την  ψυχή  στα  δόντια.  

Πότε  να  ξεφτυαρίζουνε  το  χιόνι  για  ν'  ανοίγουνε  περάσματα,  πότε να  ζεύωνται  στα  κάρρα  του  στρατού  και  να  τα  σέρνουν,  κάτω  απ'  τις  βρισιές  και  το  καμτσίκι του τσαούση.  Όποιος  πέθαινε πεταγόταν παραπέρα.