Το τέλος του παιδομαζώματος

Το τέλος του παιδομαζώματος

Για λόγους πολιτικών εξελίξεων ο θεσμός της βίαιης στρατολογίας

χριστιανών άρχισε να παρακμάζει ήδη από τα μέσα του 17ου αιώνα. 

Με την προοδευτική διεκδίκηση θέσεων του στρατού και της διοικήσεως από τους

ελεύθερους μωαμεθανούς και με τον εκφυλισμό του σώματος των γενιτσάρων, ο

αριθμός των δούλων της Πύλης μειώθηκε και το παιδομάζωμα έτεινε να περιορισθεί

σε μεμονωμένες και σποραδικές περιπτώσεις, όπως φαίνεται ότι ήταν αυτή που προκάλεσε την ανταρσία των Ναουσαίων.

 Στον ιδιότυπο αυτό θεσμό εναντιώθηκαν, για διαφορετικούς λόγους και με διαφορετικούς τρόπους, δύο αντίθετοι κόσμοι: οι υπόδουλοι χριστιανοί λαοί της Αυτοκρατορίας και οι εκ γενετής

Τούρκοι/μουσουλμάνοι• οι δεύτεροι, γιατί ήθελαν να παίρνουν αυτοί (στο στρατό

και, προπάντων, στη διοίκηση) τις θέσεις που προορίζονταν για τα αρπαγμένα

χριστιανόπουλα, και οι πρώτοι, για ν’ απαλλαχτούν από τον απάνθρωπο δεκατισμό, που αποτελούσε μια από τις κύριες πηγές της δυστυχίας τους. 

Η διττή αυτή αντίδραση καθώς και άλλοι μικρότερης σημασίας παράγοντες οδήγησαν στη βαθμιαία αποδυνάμωση και, τελικά, στην εγκατάλειψη του παιδομαζώματος.

Παρακάτω θα παραθέσουμε πηγές που αναφέρονται στην παρακμή του θεσμού του

παιδομαζώματος.

Ο Ενετός βάιλος C. Garzoni γράφει στην πρώτη αναφορά του από την Πόλη

το 1573: «Αυτός ο στρατός των Γενιτσάρων είναι ο πιο πιστός που είχε ο Τούρκος,

αλλά τώρα δεν είναι τόσο καλός, όπως ήταν συνήθως άλλοτε, γιατί σκοτώθηκαν πολλοί

στον πόλεμο της Μάλτας, πολλοί χάθηκαν στην Ουγγαρία, πολλοί στην Κύπρο και στη

ναυμαχία [της Ναυπάκτου] και οι Τούρκοι άρχοντες, που είναι εντεταλμένοι να τηρούν

πάντα το συνηθισμένο αριθμό των γενιτσάρων, είναι υποχρεωμένοι να δέχονται

πολλούς γιούς Τούρκων και όλους τους γιούς των σκοτωμένων γενιτσάρων, για να

συμπληρώσουν τον αριθμό των δεκατριών-δεκατεσσάρων χιλιάδων∙ αυτοί, επειδή δεν

είναι εκπαιδευμένοι με εκείνη την αυστηρότητα […] που εκπαιδεύονταν οι ατζεμί

ογλάν, δεν γίνονται τόσο δυνατοί ούτε τόσο αφοσιωμένοι στο Μεγάλο Αφέντη, όπως οι

άλλοι, αλλά έχουν διαφθείρει σ’ ένα κάποιο βαθμό τη στρατιωτική πειθαρχία των

γενιτσάρων».

Ο επίσης βάιλος L. Bernardo στην επίσημη αναφορά του (1592) περιγράφει

ως εξής την κατάσταση: «Αλλά τώρα όλη αυτή η τάξη κινδυνεύει να αλλοιωθεί και να

χαλάσει, γιατί το μεγαλύτερο μέρος αυτών των ατζέμ ογλάν είναι γιοί Τούρκων, οι

οποίοι [Τούρκοι γονείς], για να ωφεληθούν οι ίδιοι, δηλαδή για να ξαλαφρώσουν από

τις δαπάνες [της ανατροφής] και να κερδίσουν χρήματα, δίνουν τα αγόρια τους σε

Χριστιανούς για να πληρώσουν το χαράτσι τους [το φόρο των παιδιών τους]. Από

αυτούς λίγοι γίνονται τώρα γενίτσαροι […] πολλοί φαίνονται άπειρα και ακατάλληλα

παιδιά, που με δυσκολία κρατούν το αρκεβούζιο. Γι ’αυτό οι γενίτσαροι έχουν ξεπέσει

πολύ από την παλιά φήμη για την αξία τους και είναι άνθρωποι άθλιοι και άνανδροι.»

Ο Γάλλος διπλωμάτης στην Πόλη (1584-1606) Francois de Savary Seigneur

de Breves χαρακτηρίζει τους γενιτσάρους (κάπως υπερβολικά) «ως ταραχοποιούς ανθρώπους χωρίς πίστη, χωρίς θρησκεία, σαν μαζεμένους από έναν υπόνομο από όλες

τις κοινωνικές τάξεις της Τουρκίας και της Χριστιανοσύνης, και εξόριστους ή φυγάδες

από τις χώρες τους, εξαιτίας των πολύ μεγάλων εγκλημάτων τους.»

Μπορούμε να πούμε συνοπτικά πως η σταδιακή εγκατάλειψη του θεσμού του

παιδομαζώματος είναι αποτέλεσμα κυρίως δυο παραγόντων. Ο πρώτος παράγοντας

είναι σχετικός με την αντίθεση των Ελλήνων-Χριστιανών στην ύπαρξη του θεσμού

αυτού και ο δεύτερος παράγοντας αναφέρεται στην επιθυμία του Τούρκων-

Μουσουλμάνων να υποκαταστήσουν με τα παιδιά τους τα αρπαζόμενα αγόρια στις

θέσεις τους.

.Οι δύο αυτοί παράγοντες σε συνδυασμό και με τη διαρκώς μεγαλύτερη

πίεσή τους πάνω στη σουλτανική εξουσία, την οδήγησαν στην σταδιακή εγκατάλειψη

της λειτουργίας του θεσμού. Το γεγονός αυτό είχε σίγουρα διαφορετικές επιπτώσεις

για την κάθε πλευρά. Οι υπόδουλοι λαοί δυνάμωσαν, ανακουφίστηκαν από το

τεράστιο αυτό βάρος και είχαν την δυνατότητα να αξιοποιήσουν με τον καλύτερο  τρόπο τις δυνάμεις τους. 

Αναμφίβολα η εγκατάλειψη του παιδομαζώματος έδωσε την

ελπίδα ότι κάποια στιγμή οι υπόδουλοι λαοί θα απαλλαχτούν μια και καλή από τα

δεινά της δουλείας. Αποτέλεσε ένα τεράστιο βήμα για απελευθέρωση και την πρόοδο

των υπόδουλων. Αντίθετα οι Οθωμανοί εξασθένησαν. Οι άλλοτε πιστοί στους

Σουλτάνους και φοβεροί στους εχθρούς τους Γενίτσαροι κατάντησαν ένα

κληρονομικό στρατιωτικό σωματείο.