Το πρώτο μυθιστόρημα του Νέου Ελληνικού Βασιλείου. Γράφει ο Παύλος Παπαδόπουλος.

 Αγαπητοί φίλοι απόψε θα σας παρουσιάσω το πρώτο μυθιστόρημα που γράφτηκε στο νέο ελληνικό κράτος, πρόκειται για το Λέανδρο του Παναγιώτη Σούτσου, που εκδόθηκε το 1834 από το τυπογραφείο των Κωνσταντίνου Τόμπρα και Κωνσταντίνου Ιωαννίδη.

  Ο Λέανδρος υπήρξε το πρώτο νεοελληνικό μυθιστόρημα, όπως υπερηφανεύεται και ο ίδιος ο συγγραφέας, που εκδόθηκε στο έδαφος της ανεξάρτητης Ελλάδας, σε μια εποχή που ορισμένοι πεφωτισμένοι Φαναριώτες επιχειρούσαν να ανοίξουν δρόμους στην ανύπαρκτη έως τότε ελληνική μυθιστοριογραφία. Ήταν η εποχή κατά την οποία χτίζονταν η νέα ελληνική ταυτότητα.

  Το έργο δημοσιεύθηκε ως “Σειρά επιστολών προς τον ¨Ήλιο¨, ήταν δηλαδή επιστολικό μυθιστόρημα, με τίτλο: Αι περιπλανήσεις μου. Ο Σούτσος θέλει να κηρύξει τους άθλους και τις θυσίες των Ελλήνων, εμπνευσμένος από το Οδοιπορικό του Σατωμπριάν.  Ο συγγραφέας με το έργο αυτό μετεμφύτεψε την παράδοση του επιστολικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα

  Τελικά, οι επιστολές που υπονόμευσαν την περιγραφή του ερωτικού ¨μύθου¨ αποσύρθηκαν. Παρά την επιστολική του μορφή ο πομπώδης χαρακτήρας του μας δυσκολεύει να μιλήσουμε για πράξη επικοινωνίας στο έργο. Ο Λέανδρος περιγράφει κατά βάση τον μοιραίο έρωτα δύο νέων του Λέανδρου και της Κοραλίας στη μετεπαναστατική Αθήνα.

Η υπόθεση:

   Ο Λέανδρος και η Κοραλία, γόνοι Φαναριώτικων οικογενειών που με την σύσταση του νέου ελληνικού κράτους, ήρθαν στην Αθήνα, αγαπιόντουσαν ήδη από μικρά παιδιά. Το μίσος όμως των οικογενειών τους αλλά και οι ανακατατάξεις που έφερε η ελληνική επανάσταση και η δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους, τους χώρισαν. Συναντιούνται τυχαία, ξανά, στην Αθήνα για να διαπιστώσουν και οι δυο τους, ότι ο έρωτάς τους έχει μείνει ανέπαφος. Μόνο που η Κοραλία είναι τώρα παντρεμένη και μητέρα ενός παιδιού. Η ηθική και των δυο τους, τους απαγορεύει κάθε είδους σκέψη για πραγματοποίηση του έρωτά τους, και έτσι ο Λέανδρος - και με προτροπή της Κοραλίας, φεύγει για δυο μήνες από την Αθήνα με σκοπό να "ξεχάσει" την Κοραλία. Αφού περιπλανηθεί θα καταλήξει στο Ναύπλιο, και θα βρεθεί εν μέσω των ραδιουργιών για την κατάκτησης της πολιτικής εξουσίας στην Ελλάδα. Όταν ύστερα από δυο μήνες γυρίζει στην Αθήνα, βρίσκει την Κοραλία ετοιμοθάνατη. Όταν τελικά πεθαίνει, ο Λέανδρος αυτοκτονεί και αυτός, κρατώντας ένα πορτραίτο της στην αγκαλιά του.

   Στο μυθιστόρημα τέσσερα πρόσωπα ανταλλάσσουν επιστολές μεταξύ τους: ο Λέανδρος, ο φίλος του ο Χαρίλαος που παραμένει στην Αθήνα και από αυτόν πληροφορείται τα νέα της Κοραλίας, η Κοραλία με την φίλη της, αγαπημένη του Χαρίλαου, Ευφροσύνη. Οι δυο γυναίκες όταν αλληλογραφούν πληροφορούν τον αναγνώστη για την πρόοδο της υπόθεσης του έργου και μόνο.

   Το βιβλίο αποτελείται από 77 επιστολές, την πλειονότητα των οποίων - 50 -, στέλνει ο Λέανδρος στον Χαρίλαο το χρονικό διάστημα από 13 Δεκεμβρίου του 1833 έως και 4 Απριλίου του 1834.

   Προς το τέλος του βιβλίου τα γράμματα αντικαθιστώνται με "Αποσπάσματα των συλλογισμών του", μετατρέποντας την επιστολική σε ημερολογιακή μορφή.

 

Η γλώσσα του έργου.

  Φανατικός αρχαϊστής ο Σούτσος, και υπερασπιστής της αρχαϊζουσας αττικής διαλέκτου (σε αυτή είναι γραμμένος ο Λέανδρος), επέμεινε σθεναρά στις γλωσσικές του απόψεις. Ο συγγραφέας, υπήρξε, ο αρχηγός της αρχαϊζουσας νέας γλωσσικής σχολής.

  Τα πάθη του δημοτικιστικού αγώνα δε μας επέτρεψαν να δούμε το έργο των πρώτων πεζογράφων του ελληνικού κράτους. Ο Λέανδρος ήταν μεταξύ των θυμάτων αυτού του αγώνα. Οι αδελφοί Σούτσοι φαινόταν συντηρητικοί στα μάτια των μετέπειτα δημοτικιστών, οι οποίοι, ταύτιζαν την πίστη στη δημοτική γλώσσα με την προοδευτική ιδεολογία.

 Σήμερα έχουμε απομακρυνθεί απ΄ όλα αυτά, καθώς μελετούμε όμως το έργο των αρχαϊστών συγγραφέων διαπιστώνουμε ένα τεράστιο πλούτο από πολλές απόψεις. Ο μελετητής μπορεί να αντλήσει πάμπολλα στοιχεία για την πρώτη περίοδο του ελληνικού κράτους μέσω αυτών τον έργων, ¨απενοχοποιημένος¨ πια από τις προκαταλήψεις. Παρολαυτα, η γενικότερη στάση των ερευνητών έναντι των αδελφών Σούτσου παραμένει ανεξήγητα προκατειλημμένη.

 

 

Το Ναύπλιο εκείνης της εποχής

Η πολιτική και κοινωνική προσέγγιση του Λέανδρου.

   Στο έργο σκιαγραφήθηκαν οι  απόψεις του Σούτσου και της φαναριώτικης ελίτ για την κοινωνική αλλά και κυρίως την πολιτική κατάσταση της χώρας, τις οποίες και οι εφημερίδες της εποχής επιδοκίμασαν.

  Οι Σούτσοι, ήταν σε γενικές γραμμές υποστηρικτές του Όθωνα και της Αντιβασιλείας, αλλά άσκησαν αμείλικτη κριτική στους υπουργούς. Ο Γ. Βελούδης χαρακτηρίζει τον Αλέξανδρο Σούτσο (αδελφό του Παναγιώτη) ¨γλείφτη και αυλοκόλακα της καμαρίλας των Όθωνων¨. Είχαν την πεποίθηση ότι η συνταγματική μοναρχία ήταν η απαραίτητη ¨συνθήκη ανακωχής¨ μετά τη Γαλλική Επανάσταση. Υπήρξαν, ακόμη, ενάντιοι του Καποδίστρια, έφτασαν μέχρι του σημείου να εξυμνήσουν την οικογένεια Μαυρομιχαλαίων, παρομοιάζοντας τους με τους Αρμόδιο και Αριστογείτονα. Ο Λέανδρος όπως και το συνολικό έργο των Σούτσων κατακρίνει σφοδρά τους πολιτικούς.

  Ο Λέανδρος είχε, όμως, και κοινωνικές προεκτάσεις, και γενικά στο έργο του Παναγιώτη Σούτσου, εντοπίστηκε το στοιχείο της κοινωνικής αναζήτησης. Ο Σούτσος,  αν και πλουσιόπαιδο είχε αίσθημα κοινωνικού ¨δικαίου¨. Ίχνη ¨Σαινσιμονισμού¨ (πρώιμου ουτοπικού σοσιαλισμού)  υιοθετήθηκαν στη σκέψη του Σούτσου τη δεκαετία του 1830. Οι Σούτσοι ήταν εκείνη την εποχή στην πρωτοπορία της διανόησης.

Ο Παναγιώτης Σούτσος.

  

Ρομαντικά στοιχεία στο έργο.

 Ο Ρομαντισμός τη δεκαετία 1830-40, ήταν το καινούριο και ολοζώντανο λογοτεχνικό ρεύμα της εποχής. Θα επιβληθεί ολοκληρωτικά στη λογοτεχνία σχεδόν την ίδια χρονιά της μαχητικής επικράτησης του στη Γαλλία, και μαζί με την καθαρεύουσα (η ενδιάμεση ¨γλωσσική¨ λύση που επιλέχθηκε τελικά μεταξύ δημοτικής και αρχαΐζουσας) θα παραμείνει κυρίαρχος στην ελληνική λογοτεχνία για πενήντα ολόκληρα χρόνια.

  Σήμερα και ο Ρομαντισμός και η καθαρεύουσα λίγες συμπάθειες έχουν, την εποχή μάλιστα του πρώτου δημοτικισμού είχαν γίνει στόχος εύκολης σάτιρας. «Σε ένα ιστορικό αντίκρισμα όμως δε χωρούν τέτοιες προκαταλήψεις, δίπλα στους μέτριους ή κακούς συγγραφείς ξεχώρισαν και αυτοί που άρθρωσαν μία γνησιότερη λυρική φωνή και που κατόρθωσαν να μεταβάλλουν και το Ρομαντισμό και την καθαρεύουσα σε αρετή.» (Λίνος Πολίτης).

 Ο ελληνικός Ρομαντισμός κινήθηκε στην περιοχή κυρίως της ποίησης, η νηφαλιότητα του πεζού λόγου λες και τον απωθούσε. Η ποιητική και πεζογραφική παραγωγή που γράφτηκε κατά την περίοδο 1830-1880 κυρίως στην Αθήνα αλλά και σε άλλα κέντρα του ¨αλύτρωτου¨ και ελλαδικού Ελληνισμού, είχε ως βασικό άξονα, όπως βλέπουμε και στο Λέανδρο, (πάνω στον οποίο κινήθηκαν τα πεζά των ρομαντικών χρόνων) έναν ¨ανεκπλήρωτο¨ έρωτα ή ερωτικές ιστορίες με οδυνηρό τέλος (και αυτό το στοιχείο υπάρχει στο έργο μας). Ταυτόχρονα αυτά τα στοιχεία συνδυάστηκαν με πολιτικά και πατριωτικά θέματα, όπως παρατηρούμε και στο Λέανδρο.

 Στην Ελλάδα το ρομαντικό λογοτεχνικό ρεύμα ονομάστηκε ¨Πρώτη Αθηναϊκή Σχολή¨, και τα θεμέλια της έθεσαν ο Παναγιώτης Σούτσος μαζί με τον αδελφό του Αλέξανδρο και το Ρίζο Ραγκάβη. Το ρομαντικό επιστολικό εν προκειμένω μυθιστόρημα, το οποίο χρωστούσε πολλά στο Γκαίτε και το Φόσκολο, αντιπροσωπευτικό δείγμα του οποίου ήταν και ο Λέανδρος, ταίριαζε με τον ορισμό του Κοραή με το μυθιστόρημα: ¨Πλαστήν αλλά απίθανην μαρτυρία ερωτικού παθήματος, γραμμένη εντέχνως και δραματικώς, ως επί το πλείστον εις πεζό λόγον¨. Ο ίδιος ο Σούτσος θεωρούσε περήφανα τον εαυτό του ¨καινοτόμο¨ στην εκπλήρωση μιας ανάγκης που το έθνος αργά ή γρήγορα πρέπει να νοιώσει.

  Βασικά μοτίβα-θέματα της πεζογραφίας του Ρομαντισμού και τα οποία απαντάμε και στο έργο ήταν τα εξής:

1)    Ερωτικά πάθη και παθήματα που οφείλονται σε ποικίλους παράγοντες (κοινωνικές συμβάσεις, κοινωνική ανισότητα κλπ).

2)    Μελαγχολική διάθεση των πρωταγωνιστών.

3)    Καταφυγή του ανικανοποίητου ερωτικά ατόμου στη φύση και το φιλοσοφικό στοχασμό που γεννά η παρατήρηση και η περιγραφή της.

4)    Έντονη θρησκευτική πίστη και γενικά παρουσία του θρησκευτικού στοιχείου.

 Στο έργο υπάρχει ο στόχος της ηθικής ωφέλειας, καθώς τα δύο μέλη δεν παραβιάζουν τους ηθικούς κανόνες.

 Κλείνοντας θα πούμε ότι το έργο μπορεί να αναγνωστεί και αλληγορικά, το ζευγάρι ερωτευμένων (Λέανδρος και Κορνηλία) συνδέεται με την ταυτότητα της σύγχρονης Ελλάδας, οι εξελίξεις στην αγάπη αντανακλούν το μήνυμα ότι η Ελλάδα πρέπει να ξαναγίνει μεγάλη. Το πρότυπο βρίσκεται στο παρελθόν και η πολιτική της κυβέρνησης (της τότε) βλάπτει αυτό το σκοπό. 

-Το Λέανδρο μπορεί να κατεβάσει και να διαβάσει κανείς από το διαδίκτυο ελεύθερα από διάφορες ψηφιακές βιβλιοθήκες .

 

Πηγές:

Λίνος Πολίτης, Ιστορία της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας,εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 2015

Roderick Beaton, Εισαγωγή στη Νεώτερη Ελληνική Λογοτεχνία,μτφρσ Ε. Ζούργου, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1996

Steven Van Rentergehem, Ο Λέανδρος (1834) και η ιδεολογία του Ελληνισμού,

https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CE%AD%CE%B1%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%BF%CF%82

 

 

-Ο Παύλος Παπαδόπουλος γεννήθηκε το 1978 στη Δράμα, μεγάλωσε στις Σέρρες και έζησε στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Από το 1996 εργάζεται στο δημόσιο σε διάφορες διοικητικές θέσεις. Είναι απόφοιτος της Σχολής Αξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας, της Σχολής Αστυφυλάκων της Αστυνομικής Ακαδημίας, της Σχολής Επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης ΕΛ.ΑΣ., και της Σχολής Ελληνικού Πολιτισμού, του Τμήματος Ανθρωπιστικών. Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Μιλάει Αγγλικά και Γερμανικά.