Ο Δαρείος ο Πρώτος. Γράφει η Μαρίνα Νούτσου

 

1. Γέννηση – Οικογένεια Ο Δαρείος Α΄ ήταν βασιλιάς της Περσικής Αυτοκρατορίας από το 522/521 έως το 486/485 π.Χ. Το όνομά του σημαίνει ο «έχων το κράτος» ή εκείνος που διατηρεί το καλό.1 Ο χρόνος της γέννησής του δεν καταγράφεται στις αρχαίες πηγές. Ωστόσο, υπολογίζεται γύρω στο 550-549 π.Χ., σύμφωνα με την πληροφορία του Ηροδότου2 ότι ο Δαρείος ήταν περίπου 20 χρονών όταν σκοτώθηκε ο Κύρος Β΄, δηλαδή μεταξύ 530 και 529 π.Χ. Περισσότερες είναι οι πληροφορίες γύρω από την καταγωγή του.3 Ήταν ο πρωτότοκος γιος του Υστάσπη, απογόνου του Αριαράμνη από το περσικό γένος των Αχαιμενιδών. Ο πατέρας του Δαρείου είχε κάποιο αξίωμα δίπλα στον Κύρο Β΄, τον οποίο ακολούθησε στην εκστρατεία κατά των Μασσαγετών. Πιθανότατα ο Υστάσπης διετέλεσε διοικητής της επαρχίας των Πάρθων.4 Ο Ηρόδοτος5 αναφέρει ως αδέλφια του Δαρείου τον Αρτάβανο και τον Αρταφέρνη, σατράπη των Σάρδεων. 2. Νεανικά χρόνια Η μόνη αναφορά στα νεανικά χρόνια του Δαρείου ανιχνεύεται στην πληροφορία του Ηροδότου6 σχετικά με το όνειρο που είδε ο Κύρος πριν σκοτωθεί στη μάχη εναντίον των Μασσαγετών. Σύμφωνα με τη διήγηση, ο Δαρείος εμφανίστηκε προφητικά στο όνειρο ως μέγας βασιλεύς της Περσίας. Ο Κύρος πήρε στα σοβαρά την προειδοποίηση και έστειλε τον Yστάσπη να καταστείλει την υποτιθέμενη συνωμοσία του γιου του. Ο ίδιος ο Δαρείος πριν αναρριχηθεί στο θρόνο ήταν αξιωματούχος του Καμβύση Β΄, τον οποίο υπηρέτησε ως δορυφόρος στην εκστρατεία κατά της Αιγύπτου (525 π.X.).7 3. Δράση Μετά το θάνατο του Καμβύση (522 π.Χ.), ο Δαρείος αντιμετώπισε το μάγο Σμέρδη (ή Gaumata), Μήδο στην καταγωγή, που είχε σφετεριστεί το θρόνο στα Σούσα. Στην επιγραφή του Behistun αναφέρεται ότι ο Δαρείος σκότωσε το Σμέρδη στη μηδική ακρόπολη Sikayauvatis, όπου τον είχε οδηγήσει με τη βοήθεια άλλων έξι συνωμοτών.8 Ο Ηρόδοτος παραδίδει ότι ο Δαρείος ηγήθηκε μιας ομάδας έξι Περσών ευγενών που είχαν συνασπιστεί ενάντια στο σφετεριστή με την πρωτοβουλία του Οτάνη. Αφού σκότωσε το Σμέρδη ακολούθησε σφαγή των μάγων της πόλης.9 Η δολοφονία του Σμέρδη σηματοδότησε την άνοδο του Δαρείου στο θρόνο. Κατά την επικρατούσα άποψη το γεγονός χρονολογείται το 522 π.Χ.10 Σύμφωνα με παλιότερους υπολογισμούς, βασισμένους στην επιγραφή του Behistun, την πληροφορία του Ηροδότου ότι ο Σμέρδης έμεινε 7 μήνες στην εξουσία και το βαβυλωνιακό ημερολόγιο, είχε θεωρηθεί ακριβής ημερομηνία η 16η Οκτωβρίου του 521 π.Χ.11 Ο Δαρείος ήταν τότε περίπου 30 ετών και κυβέρνησε την Περσική Αυτοκρατορία για 36 χρόνια.12 Στις πρώτες ενέργειες του Δαρείου ως βασιλιά καταγράφονται οι φόνοι δύο αξιωματούχων και η κατάληψη της Σάμου.13 Μετά τη δολοφονία των μάγων θανάτωσε τον Ινταφέρνη, έναν από τους συνωμότες, επειδή δεν τον σεβάστηκε. Στη συνέχεια έστειλε να σκοτώσουν τον Οροίτη, τον Πέρση ύπαρχο των Σάρδεων, για τα εγκλήματα που είχε κάνει. Αμέσως μετά τοποθετείται η εκστρατεία των Περσών στη Σάμο με στρατηγό τον Οτάνη. Αναφέρεται ότι αιτία αυτής ήταν η επιθυμία του Συλοσώντος, γιου του Αιάκη, να αποκατασταθεί στην εξουσία του νησιού. Ο Δαρείος ανταποκρίθηκε στην παράκληση του Σάμιου τυράννου, προκειμένου να τον ανταμείψει για την ευεργεσία που του είχε προσφέρει στην Αίγυπτο όταν ήταν ακόμη δορυφόρος του Καμβύση. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο η Σάμος αποτέλεσε την πρώτη κατάκτηση του Δαρείου. Οι κυριότερες δραστηριότητες του Δαρείου στις αρχές της βασιλείας του αφορούν στην ανακατάληψη των επαναστατημένων επαρχιών της επικράτειάς του. Σπάνια ηγούνταν ο ίδιος των εκστρατειών που αναλάμβαναν οι διοικητές και οι στρατηγοί του. Η σημαντικότερη από τις εξεγέρσεις που σημειώθηκαν ήταν αυτή των Βαβυλωνίων υπό την ηγεσία του Nidintu-Bel, που αυτοαποκαλούνταν Ναβουχοδονόσορ Γ΄. Ο Δαρείος τέθηκε ο ίδιος επικεφαλής του στρατού κατά την πολύμηνη14 πολιορκία της Βαβυλώνας. Τελικά την κατέλαβε στα τέλη του 520 π.Χ.15 με τέχνασμα του Ζωπύρου του γιου του Μεγάβυζου, ενός από τους συνωμότες. Μετά την κατάληψη της Βαβυλώνας εξεγέρθηκε μεγάλος αριθμός επαρχιών στα ανατολικά και βορειοανατολικά, με κυριότερη τη Μηδία και την Παρθία. Υποκινητές των δύο επαναστάσεων ήταν αντίστοιχα ο Φραβάτης από τη μηδική δυναστεία του Κυαξάρη και ο Υστάσπης. Ο Δαρείος αντιμετώπισε και νίκησε ο ίδιος το Φραβάτη. Την καταστολή των υπόλοιπων επαναστάσεων, οι περισσότερες από τις οποίες ήταν ταυτόχρονες, πραγματοποίησαν οι διοικητές του βασιλιά. Όσο ο Δαρείος βρισκόταν στη Μηδία σημειώθηκε δεύτερη αποστασία της Βαβυλώνας, που καταπνίγηκε στα τέλη του 519 π.Χ. Την ίδια περίπου εποχή τοποθετείται η εκστρατεία κατά των Σκύθων της Ασίας. Ο Κτησίας πληροφορεί ότι την επιχείρηση ανέλαβε ο σατράπης της Καππαδοκίας, Αριαράμνης, ύστερα από εντολή του Δαρείου.16 Δύο χρόνια αργότερα ο Δαρείος πήγε στην Αίγυπτο για να επιβάλει την τάξη στις ταραχές που δημιουργήθηκαν εκεί λόγω της κακής συμπεριφοράς του υπάρχου Αρυάδνη ή για να τιμωρήσει τον ύπαρχο επειδή θέλησε να μιμηθεί το μέγα βασιλέα. Την εποχή αυτή συμπεριελήφθησαν στην περσική επικράτεια οι περιοχές που γειτνίαζαν με την Αίγυπτο.17 Το έτος 517 π.Χ. σηματοδότησε κατά την επικρατούσα άποψη το τέλος των επιχειρήσεων για την επανάκτηση των επαναστατημένων επαρχιών.18 Μόνη ολοκληρωμένη αρχαία μαρτυρία για τα παραπάνω γεγονότα είναι το ανάγλυφο του Behistun, έργο που φιλοτεχνήθηκε κατά παραγγελία του ίδιου του Δαρείου. Σ’ αυτό αποδίδονται οι νικημένοι ηγεμόνες που έρχονται δεμένοι μπροστά στο μέγα βασιλέα. Την παράσταση συνοδεύει μακροσκελής τρίγλωσση επιγραφή, όπου αναγράφεται η ημέρα και ο μήνας που έλαβε χώρα κάθε εκστρατεία, όχι όμως και το έτος, γεγονός που δυσκολεύει την ακριβή χρονολόγηση των γεγονότων.19 Στην επιγραφή του Behistun αναφέρονται 23 έθνη, τα οποία προσάρτησε ο Δαρείος στην επικράτειά του κατά την πρώτη περίοδο της βασιλείας του. Έως τότε δεν είχε περιέλθει στην κυριαρχία του η Ινδία, που καταγράφεται αργότερα στην επιγραφή του τάφου του Δαρείου.20 Ο χρόνος κατάληψής της δεν είναι γνωστός. Πρόκειται πάντως για το ανατολικότερο όριο της Αυτοκρατορίας. Όταν ολοκληρώθηκε η προσάρτηση των ανατολικών επαρχιών ξεκίνησαν οι επιχειρήσεις στην Ιωνία και τη Δύση.21 Αποτέλεσμα της επικράτησης του Δαρείου στην Ιωνία ήταν η αντικατάσταση των δημοκρατικών πολιτευμάτων των πόλεων με τυραννίδες. Οι τύραννοι της Ιωνίας, με κυριότερο τον Ιστιαίο της Μιλήτου, υποστήριξαν με τους στόλους τους την εκστρατεία κατά των Σκυθών που κατοικούσαν πέρα από το Δούναβη (Ίστρος). Ο Δαρείος προσπαθώντας να διευρύνει τα όρια της επικράτειάς του προς την Ευρώπη22 και δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στην κατάκτηση της Θράκης, περιοχής πλούσιας σε χρυσό και σιτηρά, ηγήθηκε ο ίδιος αυτών των επιχειρήσεων. Παρά τις αποτρεπτικές συμβουλές του Αρταβάνου πέρασε το Βόσπορο, το 513 π.Χ., με πολυάριθμο στρατό και με τη βοήθεια του Σάμιου αρχιτέκτονα Μανδροκλή, ο οποίος κατασκεύασε διάβαση αποτελούμενη από καράβια. Σε ανάμνηση του γεγονότος ο Δαρείος έστησε δύο στήλες στην περιοχή του Βυζαντίου. Στο πέρασμα του περσικού στρατού υποτάχθηκαν αμαχητί οι περισσότερες θρακικές πόλεις. Οι επιχειρήσεις κατά των Σκυθών της Ευρώπης ήταν ολιγοήμερες και κατέληξαν σε αποτυχία των Περσών. Ο Δούναβης αποτέλεσε το βορειότερο ευρωπαϊκό σύνορο της επικράτειας του Δαρείου.23 Μετά την εκστρατεία στη Σκυθία ο Δαρείος επέστρεψε στη Μικρά Ασία εξουσιοδοτώντας το Μεγάβαζο και στη συνέχεια τον Οτάνη να υποτάξουν τις ελληνικές πόλεις και να εξασφαλίσουν τη Θράκη. Δημιουργήθηκε έτσι η σατραπεία της Θράκης μεταξύ Στρυμόνα και Δούναβη. Ο Δαρείος δώρισε στον Ιστιαίο, ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες του, την περιοχή της Μυρκίνου στο Στρυμόνα, που ήταν πλούσια σε μεταλλεία αργύρου και ξυλεία. Όταν ο τελευταίος άρχισε να οχυρώνει την περιοχή, ο Δαρείος φοβήθηκε μήπως αυτονομηθεί και για να τον εξουδετερώσει τον κάλεσε ως σύμβουλό του στις Σάρδεις.24 Το 499 π.Χ. ξέσπασε η Ιωνική Επανάσταση, ύστερα από την αποτυχημένη προσπάθεια του τυράννου της Μιλήτου Αρισταγόρα και του σατράπη των Σάρδεων Αρταφέρνη να καταλάβουν τη Νάξο. Υποκινητές της επανάστασης ήταν ο Αρισταγόρας και ο Ιστιαίος. Οι επιχειρήσεις για την καταστολή της τερματίστηκαν το 494 π.Χ., με την άλωση της Μιλήτου.25 Στη διάρκεια του πολέμου προσαρτήθηκε στην επικράτεια του Δαρείου η Κύπρος (498 π.Χ.) και τα νησιά κατά μήκος της ακτής της Ιωνίας. Μετά την Ιωνική Επανάσταση ο στρατηγός και γαμπρός του Δαρείου Μαρδόνιος επέτρεψε την εκ νέου εγκαθίδρυση δημοκρατικών πολιτευμάτων στις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας.26 Ο Μαρδόνιος είχε τεθεί επικεφαλής της εκστρατείας κατά της ηπειρωτικής Ελλάδας, την οποία οργάνωσε ο Δαρείος το 492 π.Χ. Η επιχείρηση δεν ολοκληρώθηκε, εφόσον ο περσικός στόλος καταποντίστηκε κατά τον περίπλου της Αθωνικής χερσονήσου. Τον επόμενο χρόνο πραγματοποιήθηκε νέα επίθεση εναντίον των ελληνικών πόλεων με διοικητές το Δάτη και τον Αρταφέρνη, η οποία έληξε με την ήττα των Περσών στη μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ. Το μόνο κέρδος για το Δαρείο από την εκστρατεία του Μαρδονίου ήταν η κατοχή των Κυκλάδων. 3.1. Σχέσεις Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο27 στο προσωπικό περιβάλλον του Δαρείου ανήκε ο γιατρός Δημοκήδης από τον Κρότωνα, που έφτασε στην Περσία μαζί με άλλους αιχμαλώτους από τις Σάρδεις μετά το φόνο του Οροίτη. Αυτός είχε μεγάλη θέση στην αυλή, εφόσον είχε θεραπεύσει τον ίδιο τον Δαρείο αλλά και την Άτοσσα, τη μητέρα του Ξέρξη. Στην τελευταία ασκούσε μεγάλη επιρροή. Προκειμένου να δραπετεύσει από την αυλή των Περσών ενέπνευσε στο Δαρείο, με τη βοήθεια της μητέρας του, το σχέδιο συγκρότησης ομάδας κατασκόπων που στάλθηκε στην Ελλάδα με επικεφαλής το Δημοκήδη, για να εξερευνήσει τη χώρα πριν οργανωθεί εκστρατεία εναντίον της. 3.2. Προσωπική και οικογενειακή ζωή Πριν από την άνοδό του στο θρόνο ο Δαρείος είχε παντρευτεί την κόρη του Γωβρύα, ενός από τους συνωμότες που κατέλυσαν την εξουσία του Σμέρδη. Από αυτό το γάμο απέκτησε τρία παιδιά, με πρωτότοκο τον Αρτοβαζάνη. Μόλις ανέλαβε την εξουσία πήρε γυναίκα του την Άτοσσα, κόρη του Κύρου και πρώην γυναίκα του αδελφού της Καμβύση και του μάγου Σμέρδη. Η Άτοσσα είχε τη μεγαλύτερη δύναμη απ’ όλες τις γυναίκες του Δαρείου. Μαζί της απέκτησε τέσσερα παιδιά, από τα οποία πρωτότοκος ήταν ο Ξέρξης Α΄. Άλλες σύζυγοι του Δαρείου ήταν η Αρτυστώνη, επίσης κόρη του Κύρου, η Πάρμυς, εγγονή του Κύρου, και η Φαιδίμη, κόρη του Οτάνη και πρώην γυναίκα του μάγου Σμέρδη. Με τη βοήθεια της Φαιδίμης αποκάλυψε ο πατέρας της την απάτη των μάγων. Τέλος, σύζυγός του αναφέρεται και η Φραταγούνη, κόρη του θείου του Αρτάνη. Με τους περισσότερους γάμους του ο Δαρείος κρατούσε το δεσμό με τη γενιά του Κύρου Β΄.28 Σημαντικό ρόλο στη ζωή του Δαρείου είχαν ο Γωβρύας και ο Οτάνης. Ήταν στρατηγοί και σύμβουλοί του και τον συνόδευαν στις επιχειρήσεις του. Γιος του Γωβρύα ήταν ο στρατηγός Μαρδόνιος, σύζυγος της κόρης του Δαρείου.29 3.3. Ιδεολογία Ο Ηρόδοτος30 παραδίδει ότι ο Δαρείος Α΄ ήταν εξαρχής υποστηρικτής του μοναρχικού πολιτεύματος. Προκάλεσε ο ίδιος την εκλογή του ως απόλυτου μονάρχη, σκηνοθετώντας θεϊκό οιωνό υπέρ του εαυτού του. Αξίωνε την καθιέρωσή του από τον Αχούρα Μάζτνα, υιοθετώντας την ελέω θεού μοναρχία. 3.4. Έργο Ο Δαρείος Α΄ διεύρυνε στο μέγιστο τα όρια της Περσικής Αυτοκρατορίας, που έφτανε από τη νότια Μεσοποταμία, τον Περσικό κόλπο και τον Ινδικό ωκεανό έως τον Εύξεινο Πόντο, την Αρμενία και τη λίμνη Αράλη και από την Ινδία και τη Βακτριανή έως την Αίγυπτο, το Αιγαίο και τη Θράκη. Κατά τους μελετητές, ο ίδιος δεν πρέπει να γνώριζε τα όρια του κράτους του, στάθηκε όμως ιδιαίτερα ικανός στην οργάνωση του εσωτερικού του.31 Το διοικητικό και δημοσιονομικό σύστημα που δημιούργησε διατηρήθηκε έως το τέλος της Αχαιμενιδικής δυναστείας (331 π.Χ.) Ως πρώτη διοικητική πράξη του Δαρείου αναφέρεται η διαίρεση της αυτοκρατορίας σε 20 επαρχίες, τις λεγόμενες σατραπείες. Αυτές τις διοικούσαν οι σατράπες, ανώτατοι αξιωματούχοι με πολιτική και στρατιωτική αρμοδιότητα. Προκειμένου να κερδίσει την αφοσίωση των σατραπών ο Δαρείος ενίσχυσε την εξουσία τους στα όρια της αυτονομίας, αφού εκλαμβάνονταν ως τοπικοί βασιλείς με πλήρη κυριαρχία στη γη τους και με δικαίωμα να διεξάγουν πολέμους έξω από τα όρια της επικράτειάς τους. Επιπλέον, έκοβαν δικά τους νομίσματα χρησιμοποιώντας όλα τα μέταλλα, εκτός του χρυσού που ήταν βασιλικό προνόμιο.32 Γενικότερα, διαμόρφωσε λεπτομερές δημοσιονομικό σύστημα στο οποίο εντάχθηκε η διαχείριση των πλουτοπαραγωγικών πόρων της επικράτειας, κύριος ιδιοκτήτης των οποίων ήταν ο βασιλιάς. Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής εντάχθηκε η καταμέτρηση της γης της Ιωνίας μετά την Ιωνική Επανάσταση.33 Μάλιστα, αφού αποκαταστάθηκε το διοικητικό καθεστώς των σατραπειών στην περιοχή συστήθηκε κτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε αργότερα από το Μέγα Αλέξανδρο και τους Σελευκίδες. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο,34 ο Δαρείος ήταν ο πρώτος που επέβαλε χρηματικό φόρο στους υποτελείς του αντί για το φόρο σε είδος που ίσχυε έως τότε. Παράλληλα, καθιέρωσε το αυτοκρατορικό σταθμητικό κανόνα με την κοπή χρυσών και αργυρών νομισμάτων που έφεραν την εικόνα του. Οι χρυσές κοπές ήταν στατήρες, οι λεγόμενοι «Δαρεικοί», και οι ασημένιεςσίκλοι.35 Ο ασημένιος σίκλος, όπου απεικονίζεται ο Δαρείος Α΄ ως τοξότης, συναντάται με μικρές διαφοροποιήσεις ως το τέλος της Αχαιμενιδικής δυναστείας. Η συστηματοποίηση της νομισματοκοπίας διευκόλυνε τις μετακινήσεις και τις εμπορικές συναλλαγές. Ο Δαρείος έδωσε ιδιαίτερη σημασία στην εμπορική ανάπτυξη, οργανώνοντας τους θαλάσσιους δρόμους και κατασκευάζοντας οδικές αρτηρίες που ένωναν τις επαρχίες με τις μητροπόλεις. Κυριότερη είναι η βασιλική οδός που οδηγούσε από τα Σούσα στην Έφεσο και στις Σάρδεις. Η οδική αρτηρία ακολουθούσε την χάραξη παλαιότερου δρόμου που χρησιμοποιήθηκε και από τον Κύρο Β΄. Στο πλαίσιο της πολιτικής του Δαρείου για επέκταση προς τη Δύση επισημοποιήθηκε ως «βασιλική οδός» και οργανώθηκε με σταθμούς και καταλύματα και με πύλες-φρούρια. Ο Ηρόδοτος36 αναφέρει 111 συνολικά σταθμούς και 4 πύλες, δύο από τις οποίες βρίσκονταν στα σύνορα της Κιλικίας, μία στην Αρμενία και μία στον ποταμό Άλυ. Είχε συνολικό μήκος 13.500 στάδια ή 450 παρασάγγες. Ξεκινώντας από τις Σάρδεις διέτρεχε την περιοχή της Λυδίας, της Φρυγίας και της Καππαδοκίας, περνούσε από την ανατολική Κιλικία και έμπαινε στην Αρμενία, για να καταλήξει νοτιότερα στα Σούσα. Επιπλέον, ο Δαρείος προώθησε τη δημιουργία νέου συστήματος ακριβέστερης μέτρησης της μάζας και του βάρους. Στο πλαίσιο της εμπορικής ανάπτυξης ανέθεσε στο Σκύλακα από την Καρία να πραγματοποιήσει τον περίπλου της Ινδίας.37 Στο Δαρείο ανήκει η πρωτοβουλία της κατασκευής καναλιών ύδρευσης, τα λεγόμενα qanate. Το πιο φιλόδοξο έργο του ήταν η διάνοιξη καναλιού από το Νείλο έως την Ερυθρά θάλασσα, που όμως δεν αποπερατώθηκε. Σε ανάμνηση του έργου ο Δαρείος έστησε μία στήλη στην περιοχή του Σουέζ, στην οποία εικονιζόταν ο ίδιος και έφερε επιγραφή όπου αυτοαποκαλούνταν κύριος της Αιγύπτου.38 Κέντρο του κράτους του ήταν η Περσέπολη στην περιοχή της Παρς. Την πόλη ίδρυσε ο ίδιος ο Δαρείος, εγκαταλείποντας την πρωτεύουσα του Κύρου Β΄, τις Πασαργάδες, που βρισκόταν βορειότερα και σε μεγαλύτερο υψόμετρο. Παράλληλα κατέστησε χειμερινή πρωτεύουσα τα Σούσα, στα ανατολικά της Μεσοποταμίας, και διατήρησε τα μηδικά Εκβάτανα, στα βορειοδυτικά ως διοικητικό κέντρο.39 Τέλος, στο Δαρείο αποδίδεται η δημιουργία αρχιτεκτονικής και τέχνης βασισμένης σε ελληνικά πρότυπα και αιγυπτιακές επιρροές, που αντιπροσωπεύεται κυρίως στα ανάκτορα της Περσέπολης και των Σουσών. Σε ελληνικές-ιωνικές επιρροές οφείλεται η εμφάνιση των ελίκων που κοσμούν τα σύνθετα κιονόκρανα και η ευρεία χρήση κιόνων στα ανακτορικά κτίσματα. Εμφανέστερη είναι η ελληνική επίδραση στην απόδοση των μορφών στα αρχιτεκτονικά ανάγλυφα, όπως είναι οι παραστάσεις του ένθρονου Δαρείου, των αυλικών και των υπηκόων του, με κυριότερο παράδειγμα το ανάγλυφο των εθνών στους εξωτερικούς τοίχους της αίθουσας ακροάσεων της Περσέπολης. Στο ίδιο οικοδομικό συγκρότημα εμφανίζονται σκηνές πάλης ζώων (μεταξύ λιονταριού και αίγαγρου), εικονογραφικό σχήμα ιδιαίτερα διαδεδομένο στην ελληνική τέχνη την εποχή αυτή. Τέλος, ελληνότροπη είναι και η ιδιωτική βασιλική τέχνη, όπως αντιπροσωπεύεται στα νομίσματα και τις σφραγίδες. Παραδείγματα εκλεπτυσμένης τέχνης αποτελούν οι σφραγιδόλιθοι όπου αναγράφεται τ’ όνομα του Δαρείου και παριστάνεται ο ίδιος σε σκηνές δράσης, π.χ. σε κυνήγι λιονταριού. 4. Άλλες πληροφορίες Στα πολυάριθμα ανάγλυφα της Περσέπολης και των Σουσών ο Δαρείος αποδίδεται σε κατατομή, με χαρακτηριστική μακριά μύτη. Όμοια παριστάνεται στα νομίσματα, τους σφραγιδόλιθους και τη στήλη του Σουέζ. 5. Θάνατος Ο Δαρείος πέθανε στα τέλη του 486 ή το 485 π.Χ. Κατά τον Ηρόδοτο βρισκόταν στην Αίγυπτο προκειμένου να καταστείλει ταραχές, ενώ παράλληλα ετοίμαζε νέα εκστρατεία κατά της Ελλάδας. Ένα χρόνο πριν είχε ήδη ορίσει διάδοχό του τον Ξέρξη Α΄.40 Από τις αναφορές του Ηροδότου41 συνάγεται ότι ο Δαρείος δεν είχε συμπληρώσει το 66ο έτος της ηλικίας του, όταν πέθανε. Άλλη εκδοχή παραδίδει ο Κτησίας,42 σύμφωνα με τον οποίο ο Δαρείος πέθανε στην Περσία, ύστερα από ασθένεια 30 ημερών, σε ηλικία 72 χρόνων. Ο τάφος του Δαρείου Α΄ βρίσκεται στη Νεκρόπολη του Nagsch i Rustam, 6 χλμ. βόρεια της Περσέπολης. Είναι υπόσκαφος σε βραχώδη πλαγιά. Η πρόσοψη έχει σχήμα σταυρού. Φέρει ανάγλυφη παράσταση με κύριο θέμα την αποθέωση του βασιλιά και εκτενή επιγραφή που αναφέρεται στις κτήσεις και στη δόξα του. Μικρό άνοιγμα στο κέντρο οδηγούσε στο νεκρικό θάλαμο, δυσπρόσιτο από τους επισκέπτες λόγω του μεγάλου ύψους από το φυσικό έδαφος. 6. Αποτίμηση και κρίσεις 6.1. Κρίσεις συγχρόνων και μεταγενεστέρων Αν και οι αναφορές του Ηροδότου είναι επηρεασμένες από την εχθρότητα των Ελλήνων εναντίον των Περσών, δεν παραλείπει να καταγράψει τα γεγονότα όπου ο Δαρείος εμφανίζεται ευγνώμων σε εκείνους που τον υποστηρίζουν. Σχετικά με τη φορολογία που επέβαλε στις σατραπείες, ο Ηρόδοτος τον αποκαλεί «κάπηλο»,43 αποδίδοντάς του την τάση να εμπορεύεται τα πάντα προς πλουτισμό του. Επισημαίνει όμως ότι ήταν «δυνάμιός τε πάντα οἱ ἐπιμπλέατο».44 Στους Πέρσες του Αισχύλου ο Δαρείος χαρακτηρίζεται «πανταρκὴς ἀκάκας ἄμαχος βασιλεὺς ἰσόθεος».45 Ο Αιλιανός (1ος-2ος αι. μ.Χ.) τονίζει πως την κατάλληλη στιγμή ήταν επιεικής με τους αντιπάλους του, ώστε να κερδίζει την ευγνωμοσύνη και υποταγή τους.46 6.2. Συνολική αποτίμηση Ο Δαρείος ήταν ισχυρή προσωπικότητα και ιδιαίτερα φιλόδοξος. Τον ενδιαφέρει η υστεροφημία του, όπως συνάγεται από τα έργα τέχνης και τις επιγραφές της εποχής του. Συνέχισε την επεκτατική πολιτική του Κύρου Β΄, δημιουργώντας την πρώτη παγκόσμια αυτοκρατορία της ιστορίας. Δε διέπρεψε ως στρατηγός, εφόσον οι περισσότερες στρατιωτικές νίκες ήταν έργο των διοικητών του. Η ηγετική του φυσιογνωμία αποδεικνύεται κυρίως από τον τρόπο οργάνωσης και διατήρησης της επικράτειάς του. Ειδικότερα για τη Μικρά Ασία, προκειμένου να ασκήσει τον έλεγχο στις ελληνικές πόλεις, κατέλυσε τα δημοκρατικά καθεστώτα και επέβαλε τυραννίδες με μηδίσαντες ηγεμόνες. Οι τύραννοι θεωρήθηκαν, πιθανότατα, οι κύριοι υπαίτιοι της Ιωνικής Επανάστασης και ίσως γι’ αυτό το λόγο ο Δαρείος δεν εναντιώθηκε στην αποκατάσταση των δημοκρατιών από το Μαρδόνιο. Γενικότερα, ο Δαρείος επέδειξε ικανότητα στην απόδοση δικαιοσύνης με τέτοιο τρόπο ώστε να προωθούνται τα συμφέροντα του κράτους του. Επιπλέον, εκμεταλλευόταν τις ικανότητες των υποτελών του προς το συμφέρον του ίδιου και του κράτους του. Στην αυλή του είχε Αιγύπτιους και Έλληνες γιατρούς. Ίωνες και Αιγύπτιοι χρησιμοποιήθηκαν ως κτίστες στην Περσέπολη και τα Σούσα, επειδή γνώριζαν καλά να δουλεύουν την πέτρα. Το στόλο του στη Μεσόγειο διοικούσαν πρώτιστα Φοίνικες και δευτερευόντως Αιγύπτιοι, ενώ την οργάνωση του εμπορίου την ανέθεσε σε Βαβυλωνίους.47 Για να διατηρήσει την κυριαρχία του στα έθνη, ο Δαρείος έδωσε ελευθερίες σε πολλά πεδία δραστηριοτήτων, όπως οι εμπορικές συναλλαγές, η θρησκεία, η γλώσσα, η γραφή. Ταυτόχρονα, ώθησε την ανάπτυξη «επιστημών», κυρίως της αστρονομίας. Σε σχέση με τις θρησκείες αντιπροσωπευτική είναι η συμπεριφορά του προς τους Αιγυπτίους, στους οποίους αποκατέστησε τη λατρεία του Άπιδος και έχτισε ναούς για την απόδοση της λατρείας. Στους Ιουδαίους έδωσε την έγκριση να ξαναχτίσουν το ναό στην Ιερουσαλήμ. Στους Έλληνες τίμησε τη λατρεία του Απόλλωνα. Επέπληξε μάλιστα με προσωπική του επιστολή το Γαδάτα, αξιωματούχο του στη Μαγνησία Μαιάνδρου, επειδή απαίτησε φόρο από τους ιερείς του Απόλλωνα.48 Από τους λαούς αξίωνε την πλήρη αναγνώριση της θεϊκής του εξουσίας. Συνδέοντας την εξουσία του με τη θεϊκή βούληση δυνάμωσε την κυριαρχία του. Ως εκπρόσωπος του θεού ήταν απρόσιτος από τους κοινούς θνητούς. Την εποχή που τελούνταν η μεγαλύτερη γιορτή προς τιμή του Αχούρα Μάζντα επέλεξε ο Δαρείος να δέχεται τις αντιπροσωπείες των υποτελών εθνών που έφταναν στην Περσέπολη για να δηλώσουν υποταγή στο μεγάλο βασιλιά.49 Το γεγονός ιστορείται στα ανάγλυφα που κοσμούν τις εξωτερικές πλευρές των τοίχων της αίθουσας των ακροάσεων στην Περσέπολη. 1. Meyer, Εd., Forschungen zur Alten Geschichte I (1892), σελ. 194-195. 2. Ηρ. 1.209. 3. Σημαντικότερη μαρτυρία για τη γενεαλογία του Δαρείου αποτελεί η επιγραφή του Behistun, βλ. Lautemann, W. – Schlenke, M., Geschichte in Quellen I. Altertum (1965), σελ. 105, αρ. 94. Πρβλ. και Ηρ. 1.209 και 7.11.2. 4. Για τον Υστάσπη: RE, στήλη 542, βλ. λ. “Hystaspes” (J. Miller). 5. Ηρ. 4.83.1 και 5.30.5. 6. Ηρ. 1.209 κ.ε. 7. Ηρ. 3.139. 8. Βλ. σχετικά Lautemann, W. – Schlenke, M., Geschichte in Quellen I (1965), σελ. 105, αρ. 94. 9. Τα γεγονότα ιστορεί ο Ηρόδοτος 3.68-79. Στο βιβλίο 3.70 παραθέτει τα ονόματα των έξι συνωμοτών: Οτάνης, Ινταφέρνης, Γωβρίας, Μεγάβυζος, Ασπαθίνης, Υδάρνης. Άλλα ονόματα φέρουν οι συνωμότες στον Κτησία, Περσικά 38a στο Φώτιο, κώδ. 72. Ο Πολύαινος 7.11.2 κάνει λόγο για εφτά συνωμότες συν το Δαρείο. Ο Αισχύλος στους Πέρσες, στ. 775 κ.ε. αναφέρει ως δολοφόνο τον Αρταφέρνη κάτι που δύσκολα θεωρείται ιστορική αλήθεια, εφόσον πρόκειται για ποιητικό κείμενο. Η ημέρα της σφαγής των μάγων καθιερώθηκε ως επίσημη γιορτή, τα λεγόμενα Μαγοφόνια. Βλ. και Κτησ., Περσικά 38a στο Φώτιο, κώδ. 72 και Πλούτ., Πολιτικά 27D. 10. Cook, M.J., The Greeks in Ionia and the East (London 1965), σελ. 124· Roaf, M., Cultural Atlas of Mesopotamia and the Ancient Near East (1990-1991), σελ. 207. 11. Meyer, Ed., Forschungen zur Alten Geschichte IΙ (1892), σελ. 473-475· Haywood, M.R., Ancient Greece and the Near East (1968), σελ. 147. 12. Ο Haywood, M.R., Ancient Greece and the Near East (1968), σελ. 146 υπολογίζει ότι ο Δαρείος ανέλαβε την εξουσία σε ηλικία 28 χρονών. Για τα χρόνια βασιλείας: Ηρ. 7.4. Ο Κτησίας, Περσικά 38b στο Φώτιο, κώδ. 72 αναφέρει 31 χρόνια. 13. Ηρ. 3.118-119, 120-128, 139-149. 14. Ο Ηρόδοτος 3.153.1 αναφέρει 20 μήνες. 15. Meyer, Ed., Forschungen zur Alten Geschichte IΙ (1892), σελ. 475 και 501· Roaf, M., Cultural Atlas of Mesopotamia and the Ancient Near East (1990-1991), σελ. 207. Τις επιχειρήσεις του Δαρείου στην Βαβυλώνα ιστορεί ο Ηρόδοτος 3.150-160. Πρβλ. και Διόδ. Σ., 10.19.2. 16. Κτησ., Περσικά 38a. 17. Πολύαινος 7.11.7 και Ηρ. 4.165-166. Οι κτήσεις γύρω από την Αίγυπτο αναφέρονται στην επιγραφή του τάφου του Δαρείου στο Nagsch i Rustam. Πρβλ. Cook, M.J., The Persian Empire (London – Melbourne – Toronto 1983), σελ. 58-59 και σελ. 60 για το έτος παραμονής του Δαρείου στην Αίγυπτο. 18. Η λήξη των επιχειρήσεων υπολογίστηκε γενικά μεταξύ του 519, έτος δεύτερης κατάληψης της Βαβυλώνας, και του 512, ένα χρόνο μετά τη λήξη της σκυθικής εκστρατείας στην Ευρώπη. Βλ. σχετικά Meyer, Ed., Forschungen zur Alten Geschichte IΙ (1892), σελ. 501. RE, στήλη 2187, βλ. λ. “Dareios” (Seeck). 19. Πρόκειται για κολοσσιαία ανάγλυφη παράσταση που φιλοτεχνήθηκε στη βραχώδη πλαγιά του όρους Bagastana, στην περιοχή της Μηδίας. Η επιγραφή, γραμμένη στα ελαμιτικά, περσικά και βαβυλωνιακά στάθηκε η αφετηρία για την αποκρυπτογράφηση της περσικής σφηνοειδούς γραφής από τον Rawlinson, το 1840. Πρβλ. Cook, M.J., The Persian Empire (London – Melbourne – Toronto 1983), σελ. 68· Matheson, Α.S., Persien (2003), σελ. 146 κ.ε.· Roaf, M., Cultural Atlas of Mesopotamia and the Ancient Near East (1990-1991), σελ. 206· RE, στήλη 2187, “Dareios” (Seeck). Για το κείμενο της επιγραφής: Lautemann, W. – Schlenke, M., Geschichte in Quellen I (1965), σελ. 105-107, αρ. 94. 20. Για το κείμενο της επιγραφής Lautemann, W. – Schlenke, M., Geschichte in Quellen I (1965), σελ. 108, αρ. 98. 21. Roaf, M., Cultural Atlas of Mesopotamia and the Ancient Near East (1990-1991), σελ. 207, 212. 22. Διόδ. Σ., 10.19.5. 23. Για τις επιχειρήσεις στην εκστρατεία κατά των Σκυθών πρβλ. Ηρ. 4.83 κ.ε. Επίσης Κτησ., Περσικά 38a-b στο Φώτιο, κώδ. 72. Σχετικά με τις δυνάμεις του Δαρείου αναφέρονται 700.000 άνδρες και 600 πλοία, αριθμοί που θεωρούνται υπερβολικοί. Πρβλ. και Cook, M.J., The Persian Empire (London – Melbourne – Toronto 1983), σελ. 59. 24. Ηρ. 5.11 και 23-25. 25. Μόνη ολοκληρωμένη αρχαία πηγή των επιχειρήσεων είναι ο Ηρόδοτος 5.23-122, 6.33. Για την άλωση της Μιλήτου βλ. Ηρ. 6.18-22. Σχετικά με τον Ιστιαίο αναφέρει στο 5.35-36 ότι ο τελευταίος έλπιζε σε μια αναταραχή των υποτελών της Ιωνίας, πιστεύοντας ότι ο Δαρείος θα τον αποκαθιστούσε στην εξουσία της Μιλήτου. 26. Ηρ.6.43.3-4. 27. Ηρ. 3.129 κ.ε. 28. Ηρ. 3.68.3, 88.2-3 και 7.2.3, 3.4, 224.2. 29. Ηρ. 6.43.1. 30. Ο Ηρόδοτος 3.80-86 παραθέτει μια αμφισβητούμενη από την έρευνα διήγηση, πρβλ. RE, βλ. λ. “Dareios” (Seeck), σύμφωνα με την οποία οι συνωμότες συνεδρίασαν αμέσως μετά τη δολοφονία του Σμέρδη για το πολιτικό μέλλον της Αυτοκρατορίας. Ο Οτάνης υποστήριξε το δημοκρατικό πολίτευμα, ο Μεγάβυζος το ολιγαρχικό και ο Δαρείος τη μοναρχία. Τελικά αποφασίστηκε να εκλεχθεί ένας από τους εφτά για βασιλιάς και ο Δαρείος προκάλεσε την εκλογή του με τέχνασμα. Πρβλ. και Κτησ., Περσικά 38a στο Φώτιο, κώδ. 72. Για το πολίτευμα πρβλ. Haywood M.R., Ancient Greece and the Near East2 (1968), σελ. 147. 31. Για το διοικητικό έργο του Δαρείου πρβλ. Koch H., Es kündet Dareios der König. Vom Leben im persische Großreich (Mainz – Philipp von Zabern 1992). 32. Ηρ. 3.89 και 97. Πρβλ. Cook, M.J., The Greeks in Ionia and the East2 (London 1965), σελ. 124. Για τον κατάλογο των σατραπειών του Δαρείου βλ. Herzfeld, E., The Persian Empire. Studies in Geography and Ethnography of ancient Near East (Wiesbaden 1968), σελ. 295-297 και Cook M.J., The Persian Empire (London – Melbourne – Toronto 1983), σελ. 78-79. Επίσης, CAH, The Persian Empire and the West, IV, σελ. 193-201. Για τη διακίνηση των νομισμάτων στην Ιωνία την εποχή του Δαρείου, βλ. Gardner, P., “The coinage of the Ionian revolt”, JHS 31 (1911), σελ. 151-160. 33. Η καταμέτρηση της γης αποδίδεται από τον Ηρόδοτο 6.42 στον Αρταφέρνη, σατράπη των Σάρδεων. 34. Ηρ. 3.89. Αναλυτικά για τους φόρους που πλήρωναν τα έθνη Ηρ. 3.89-97. Για το φόρο που πλήρωναν οι λαοί της Μικράς Ασίας Ηρ. 3.90. 35. Ο Cook, M.J., The Persian Empire (London – Melbourne – Toronto 1983), σελ. 69-71 τοποθετεί χρονικά την κοπή των νομισμάτων το 512 π.Χ. 36. Ηρ. 5.52-53. Βλ. επίσης, CAH, The Persian Empire and the West, IV, σελ. 193. 37. Η πρώτη χάραξη της οδού που ο Δαρείος κατέστησε «βασιλική» ανάγεται στην εποχή των Ασσυρίων. Για τις δραστηριότητες του Δαρείου πρβλ. Ηρ. 4.166. Cook, M.J., The Greeks in Ionia and the East2 (London 1965), σελ. 124· Ramsay, Historical Geography of Asia Minor (1962), σελ. 27 κ.ε.· Herzfeld, E., The Persian Empire. Studies in Geography and Ethnography of ancient Near East (Wiesbaden 1968), σελ. 288· Roaf, M., Cultural Atlas of Mesopotamia and the Ancient Near East (1990-1991), σελ. 212. Σχετικά με την αποστολή του Σκύλακος ο Ηρόδοτος 4.44.1-2 αναφέρει ότι ο Δαρείος ήθελε να εξερευνήσει την περιοχή του Ινδού ποταμού, της δεύτερης σε σημασία πηγής για την εισαγωγή κροκοδείλων, και τη θάλασσα όπου εξέβαλλε. Για τους θαλάσσιους δρόμους βλ. Cook, M.J., The Persian Empire (London – Melbourne – Toronto 1983), σελ. 64-65. 38. Για τα qanate βλ. Matheson, A.S., Persien (2003), σελ. 8. Για το κανάλι του Νείλου βλ. Ηρ. 2.158, 4.39· Διόδ. 1.33.9 κ.ε.· Στράβ. 17.804. Σύμφωνα με τις αρχαίες μαρτυρίες το έργο έχει ξεκινήσει ο Φαραώ Ψαμμήτιχος. Ο Δαρείος το συνέχισε αφήνοντας ημιτελές το τελευταίο τμήμα προς την Ερυθρά, γιατί θεωρήθηκε ότι η θάλασσα ήταν ψηλότερα από την Αίγυπτο και επομένως θα καταπόντιζε τη χώρα. Το κανάλι αποπεράτωσε πολύ αργότερα ο Πτολεμαίος Β΄. Για τη στήλη βλ. Lautemann, W. – Schlenke, M., Geschichte in Quellen I (1965), σελ. 107, αρ. 96. Πρβλ. και Herzfeld, E The Persian Empire. Studies in Geography and Ethnography of ancient Near East (Wiesbaden 1968), σελ. 293-294· Wilcken, U., Griechische Geschichte im Rahmen der Altertumsgeschichte (1962), σελ. 87. 39. Culican, W., Imperial Cities of Persia. Persepolis, Susa and Pasargadae (London 1970). 40. Ηρ. 7.3.4· Meyer, Ed., Forschungen zur Alten Geschichte IΙ (1892), σελ. 475, 481, 501· Haywood, M.R., Ancient Greece and the Near East (1968), σελ. 147 και 486. Ο Cook, M.J., The Persian Empire (London – Melbourne – Toronto 1983), σελ. 99, τοποθετεί το θάνατο του Δαρείου την 1η Δεκεμβρίου του 486 π.Χ. 41. Σχετικά με την ηλικία του Δαρείου κατά το έτος θανάτου του Κύρου και τα χρόνια της βασιλείας του βλ. Ηρ. 1.209 και 7.4. 42. Κτησ., Περσικά 38b στο Φώτιο, κώδ. 72. 43. Ηρ. 3.89. 44. «στάθηκε ικανός σε όλα όσα ανέλαβε»: Ηρ. 3.88.3· Επίσης, Ηρ. 3.140, 4.143, 5.11, 6.30. 45. Αισχ., Πέρσες 855-857. 46. Αιλιαν., Ιστορία 6.14. 47. Cook, M.J., The Greeks in Ionia and the East (London 1965), σελ. 125. 48. Διόδ. 1.95.4 κ.ε. Για Απόλλωνα βλ. Ηρ. 6.97 και 118 κ.ε. Για την επιστολή του Δαρείου προς το Γαδάτη βλ. Lautemann, W. – Schlenke, M., Geschichte in Quellen I (1965), σελ. 107, αρ. 95 και Dittenberger, Sylloge I.22. Για τη λατρεία του Άπιδος και το ναό της Ιερουσαλήμ πρβλ. Cook, M.J., The Persian Empire (London – Melbourne – Toronto 1983), σελ. 60 και 71-72. 49. Η γιορτή λάμβανε χώρα στις αρχές της άνοιξης με την έναρξη του νέου έτους σύμφωνα με το περσικό ημερολόγιο. Την ίδια εποχή μεταφερόταν η κυβέρνηση από τα Σούσα στην Περσέπολη. Συγγραφή : Νούτσου Μαρίνα (28/1/2005) Για παραπομπή: Νούτσου Μαρίνα, «Δαρείος Α΄», 2005, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Κωνσταντινούπολη URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=4062>

Πολύ κακό για ένα καπέλο εποχής… Του Άγγελου Κολοκοτρώνη.

Γράφει ο Παύλος Παπαδόπουλος.

  Πριν λίγες ημέρες έφυγα εντυπωσιασμένος από το Θέατρο Φλέμιγκ, αφού προηγουμένως παρακολούθησα την τελευταία δημιουργία του Άγγελου Κολοκοτρώνη με τίτλο Πολύ κακό για ένα καπέλο εποχής, σε σκηνοθεσία Γρηγόρη Μήτα και με πρωταγωνίστρια την αξεπέραστη Νέλλυ Δελή. Μία παράσταση με άρωμα παλιού αγαπημένου ελληνικού κινηματογράφου.

  Το έργο διαβάστηκε στο κατάμεστο από θεατές Θέατρο Φλέμιγκ. Το εγχείρημα ήταν δύσκολο για τους συντελεστές, επειδή το συγκεκριμένο θέατρο ανήκει στην κατηγορία του Πίκολο Θέατρο, δηλαδή μικρής χωρητικότητας, γεγονός που αναπόφευκτα φέρνει το θεατή πολύ κοντά στη σκηνή. Κάτι τέτοιο υποχρεώνει το σκηνοθέτη να βρει τρόπο να δώσει βάθος σε μια σκηνή είναι εκ των πραγμάτων μικρή. Επιπλέον ο σκηνοθέτης είναι υποχρεωμένος να ελαχιστοποιήσει τα τυχόν λάθη των ηθοποιών, τα οποία όταν γίνονται είναι ακόμη πιο φανερά, εξαιτίας της εγγύτητας κοινού και ηθοποιών. Όλα αυτά για τον ταλαντούχο δάσκαλο Γρηγόρη Μήτα, αλλά και για τους ηθοποιούς, αποτέλεσαν ασφαλώς μία πρόκληση. Το αποτέλεσμα ήταν εξαιρετικό και απόρροια, όπως φάνηκε, της σκληρής δουλειάς που προηγήθηκε. Έτσι λοιπόν, οι θεατές έφυγαν από το παλιό διώροφο νεοκλασικό αναπαλαιωμένο και διαμορφωμένο σε θέατρο κτίριο, απόλυτα ικανοποιημένοι, έχοντας παρακολουθήσει μια εξαιρετική και αλάνθαστη παράσταση.

 

Ας πούμε όμως λίγα λόγια για το συγγραφέα:

  Ο Άγγελος Κολοκοτρώνης, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και σπούδασε πολιτικές επιστήμες στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Διετέλεσε επί σειρά ετών αρχισυντάκτης, διευθυντής ειδήσεων, γενικός διευθυντής, σε πολλά έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης της Βορείου Ελλάδος, διετέλεσε δυο φορές διευθυντής του Δημοτικού Ραδιοφώνου Θεσσαλονίκης, ενώ δίδαξε δημοσιογραφία, σε τμήματα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου, του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και σχολών Ι.Ε.Κ. Εκπροσώπησε την Ένωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Μακεδονίας- Θράκης - της οποίας είναι μέλος από το 1986 - στο διοικητικό συμβούλιο του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων, με ομόφωνη απόφαση της διοίκησης των δημοσιογράφων, όπως και δύο φορές στην επιτροπή του Πανεπιστημίου Αθηνών, για το βραβείο «Αλέκος Λιδωρίκης».

 

Ο Άγγελος Κολοκοτρώνης

  Εξελέγη τρεις φορές στο Συμβούλιο Τιμής και Δεοντολογίας Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Μακεδονίας - Θράκης. Έχει τιμηθεί από το Ίδρυμα της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία για τη συνολική δημοσιογραφική προσφορά του και από πλήθος άλλων συλλόγων και σωματείων, για την προσφορά του στο κοινωνικό σύνολο. Έχει γράψει τα έργα: «Πλανόδιοι έρωτες», « Του κύκλου τα γυρίσματα», «Όσα ξέρει μια γυναίκα», «Κάποιος πρέπει να σκοτώσει τον Σωκράτη» και άλλα (Θέατρο), «Ανάμεσα στο πλήθος» (Χρονογραφήματα), «Ο Χορτιάτης» (Ιστοριογραφική αναφορά) καθώς επίσης και πολιτικές αναλύσεις, άρθρα και χρονογραφήματα που δημοσιεύθηκαν σε εφημερίδες και περιοδικά της Θεσσαλονίκης, των Αθηνών και άλλων πόλεων.

 

Λίγα λόγια για την υπόθεση του έργου μέσα από το σκηνοθετικό σημείωμα:

  Βρισκόμαστε στην Ελλάδα του ‘70. Μια Ελλάδα μεταβατική, που έχει αφήσει πίσω έναν καταστροφικό Παγκόσμιο Πόλεμο, έναν Εμφύλιο και τώρα ψάχνει τα βήματα της επιζητώντας να προκόψει. Οι Έλληνες είμαστε από την φύση μας, αισιόδοξος και δημιουργικός λαός. Ξέρουμε να ονειρευόμαστε και να βλέπουμε μπροστά. Έχουμε έμπνευση και δίνουμε όραμα... Η Ελληνική οικογένεια ονειρεύεται την Ευρωπαϊκή καταξίωση, θέλει να γίνει Ευρωπαία! Να ανέβει επίπεδο! Να αποκτήσει χρήματα, δύναμη, δόξα! Αυτό ακριβώς επιθυμεί και η οικογένεια του Μανώλη, της γυναίκας του Σοφίας και της πεθεράς του Τασίας ή διαφορετικά, ΣΙΑΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΑΣ, όπως της αρέσει να την αποκαλούν.

 

  Η Σία, ως Ευρωπαία πλέον, υποστηρίζει και υιοθετεί οτιδήποτε ξενόφερτο. Τα Ευρωπαϊκά ξένα πρότυπα και τα συνακόλουθα συγκροτούν, τον δικό της τρόπο ζωής και ανεβάζουν το επίπεδό της. Τα καπέλα που φοράει για παράδειγμα, έρχονται κατόπιν παραγγελίας από το Λονδίνο και το Παρίσι και συμβολίζουν το δικό της κοινωνικό status. Γι ΄αυτό και συγχρωτίζεται, μόνο με αυτούς που μπορούν να αντιληφθούν, έναν τέτοιο συμβολισμό! ΠΕΤΥΧΗΜΕΝΟΣΓΑΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΙΑ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΕΝΑΣ ΠΛΟΥΣΙΟΣ ΚΑΙ ΜΟΡΦΩΜΕΝΟΣ ΓΑΜΠΡΟΣ.

 

  Η Σία που είναι πεθερά, θέλει να χωρίσει την κόρη της, επειδή ο γαμπρός της δεν έχει λεφτά, δεν είναι μορφωμένος και δουλεύει ως μεταφορέας με ένα πενιχρό μισθό. Αλίμονο! Δεν έχει τις προδιαγραφές για να εξασφαλίσει στην κόρη της ένα πλούσιο αριστοκρατικό σπίτι, όπως αυτή το ονειρεύεται, αλλά αντίθετα η οικογένεια ζει στο δικό της σπίτι, και η όμορφη «Καρυάτιδα» κόρη της, μαγειρεύει καθαρίζει και πλένει για τον αγράμματο τεμπέλη. Αυτός ο «άθλιος» μεταφορέας έρχεται με τις βρώμικες φόρμες του, τις πετάει στα άπλυτα, ξαπλώνει στην πολυθρόνα της και τα βρίσκει όλα έτοιμα.

 

Η Νέλλυ Δελλή

  Τις δουλειές του σπιτιού, το καθάρισμα, το πλύσιμο, το μαγείρεμα και όλα τα υπόλοιπα, τα κάνει η κόρη της, η Σοφία, ενώ θα έπρεπε να τα κάνει μια υπηρέτρια. Εξάλλου η Σία ύστερα από επισταμένη παρακολούθηση του ζευγαριού, είναι σχεδόν βέβαιη ότι ο γαμπρός της Μανώλης είναι «άσφαιρος», στείρος, δεν κάνει παιδιά και αυτό είναι ένα αποτελεσματικό επιχείρημα στη «φαρέτρα» της. Η πεθερά Σία, προσπαθεί με κάθε τρόπο να χωρίσει το ζευγάρι. Τα πράγματα φυσικά δεν αλλάζουν όταν η αγαπημένη της κόρη με κάποιο τρόπο, μένει έγκυος, και έρχεται στη ζωή της οικογένειας ένα παιδί! Με τον ερχομό του παιδιού, η Σία, προσλαμβάνει σαν συνεργό στα σχέδιά της και μια υπηρέτρια. Την Πελαγία!

  Τότε αρχίζει το Β΄ μέρος του έργου και η Σία αναφωνεί: «Καρυάτιδα μου, εγώ, φροντίζω για το όμορφο λαμπρό σου μέλλον!» Όμως, έρχονται ανατροπές, αναπάντεχες κι απρόβλεπτες, όπως ακριβώς συμβαίνει και στη ζωή! Νομίζουμε πως δεν πρέπει να χάσετε αυτό το έργο! Επειδή, κάτι μας θυμίζει μακρινό αλλά και κάτι πολύ κοντινό!

 

Που τοποθετείται χρονικά και τοπικά το έργο:

  Τοπικά, το έργο τοποθετείται σε μια απροσδιόριστη επαρχιακή πόλη κάπου στην ελληνική επικράτεια.

  Χρονολογικά τώρα, βρισκόμαστε αναμφίβολα στη δεκαετία του ΄70, σε ποιο όμως χρονικό κομμάτι της δεκαετίας; Η αναφορά σε δημοτικές εκλογές οπωσδήποτε τοποθετεί το χρόνο κατά τον οποίον διαδραματίζεται το έργο, μετά το τέλος της επταετίας και την πτώση της δικτατορίας. (Θυμίζουμε ότι κατά τη διάρκεια της επταετούς δικτατορίας η ανάδειξη τοπικών αρχόντων γινόταν με απευθείας διορισμό και όχι με εκλογές).

   Στο μυαλό του, ο συγγραφέας, έχει κατά τη γνώμη μου το τελευταίο τέταρτο της δεκαετίας. Η Δεξιά κυριαρχεί, η κυριαρχία της όμως αμφισβητείται στη χώρα από την ολοένα και αυξανόμενη άνοδο του αριστερού πνεύματος, το οποίο και τελικά θα επικρατήσει στις επόμενες δεκαετίες. Η παρακμή της μετεμφυλιακής Δεξιάς υπονοείται, και γίνεται αντιληπτή μόνο με την προσεκτική θέαση της παράστασης.

Η Νέλλυ Δελή στο ρόλο της Σίας...

  Η δεξιά είναι η καθεστηκυία τάξη. Αυτό μας το τονίζει επανειλημμένα, με όλο το ταλέντο της, η πεθερά-Δελή, με αφορμή την κάθοδο του, κατά τ’ άλλα άχρηστου για την ίδια γαμπρού της (Γιάννη Βενιζέλο). Η επιλογή ενός άσημου και αφελή μεταφορέα, από τους δεξιούς κύκλους της πόλης, προκειμένου να είναι υποψήφιος για δήμαρχος οδηγεί σε συμπεράσματα για τον τρόπο σκέψης των ελίτ εκείνης της εποχής. Αγράμματος και απονήρευτος δήμαρχος εύκολα μπορεί να μετατραπεί σε υποχείριο του συστήματος.

  Η Αριστερά όμως κάμπτει τη Δεξιά, με πεζοδρομιακό αγώνα. Ο Μήτας το αποτυπώνει αυτό εύστοχα, όταν στα χέρια της πεθεράς πέφτουν φυλλάδια από διανομή έντυπου υλικού του αριστερού υποψηφίου. Η Δελή και εδώ μεγαλουργεί, απόλυτα ταυτισμένη με τις επιδιώξεις συγγραφέα και σκηνοθέτη, εκφράζοντας όλη τη φρίκη και την κακία της για τον πολιτικό αντίπαλο του γαμπρού. Η σκηνή συμπυκνώνει με μια περίληψη όλη την ταραχή και την απέχθεια της παρακμάζουσας δεξιάς καθεστηκυίας τάξης…

 

Οι ερμηνείες των ηθοποιών:

  Η Νέλλυ Δελή, κυρίαρχη επί σκηνής μας έδειξε για άλλη μια φορά το αστείρευτο ταλέντο της. Είχε διαρκώς τα βλέμματα του κοινού πάνω της. Όπως ορθά επισήμανε η Βικτωρία Ιωσηφίδου, με τα μονίμως ξινισμένα μούτρα της απέναντι στο γαμπρό και τις αδιάκοπες γκριμάτσες της, επέδειξε μεγάλη αρετή στο παιχνίδι των μορφασμών. Επιπλέον η πρωταγωνίστρια επικοινώνησε με το κοινό δίνοντας μια άλλη διάσταση στην παράσταση, καθιστώντας μέτοχο σ’ αυτή τον απλό θεατή. Η Νέλλυ μας επανέφερε στη μνήμη τις παλιές μεγάλες κυρίες του κινηματογράφου. Ανέδειξε το κείμενο του συγγραφέα μέσα, φυσικά από την άποψη του σκηνοθέτη. Περιμένουμε με ανυπομονησία τη νέα της σκηνοθετική αυτή τη φορά δουλειά με τη θεατρική ομάδα δικηγόρων της Θεσσαλονίκης, με τίτλο: Κόσμος και κοσμάκης των Τσιφόρου και Βασιλειάδη.

Η ηθοποιός Νέλλυ Δελή

  Στο ρόλο της υπηρέτριας η Ζηνοβία Παπά ανταποκρίθηκε πλήρως. Η επιλογή της ήταν επιτυχημένη. Ενσάρκωσε ένα ερωτικό πρότυπο της εποχής, μια επαρχιώτισσα με λίγα ¨πιασίματα¨, η οποία ως συνήθως έμπαινε στα σπίτια των νεόπλουτων και έμπλεκε σε πικάντικες ιστορίες με τα αφεντικά. Οι αρκετές βουβές διελεύσεις της από τη σκηνή, στο πρώτο μέρος της παράστασης, συγκέντρωναν ενστικτωδώς την προσοχή των θεατών. Ενστερνίστηκε το ρόλο και οπωσδήποτε είναι μια φέρελπις ηθοποιός.

  Εντυπωσιάστηκα επίσης από τη Χριστίνα Μαγκάκη. Πραγματική καλλονή, παρά το ύψος της και το δωρικό της ύφος, έδειξε μεγάλη ευλυγισία επί σκηνής. Σίγουρα διδάχθηκε καλά από το Μήτα την ορθοφωνική εκφορά του λόγου και την κίνηση επιδεικνύοντας κατά βάση λιτό παίξιμο, πλην όμως με αρκετές εξάρσεις πάθους.

  Τέλος ο Γιάννης Βενιζέλος ήταν ο ιδανικός αφελής, αλλά και τίμια εργατικός  γαμπρός. Η αφέλεια του τσάκισε κόκαλα, όπως επέτασσαν οι ανάγκες του έργου. Επιπλέον μας έδειξε πως ήταν οι έντιμοι, λατρεμένοι από το σύνολο της κοινωνίας, μεροκαματιάρηδες της εποχής, των οποίων όμως το πρεστίζ άρχισε να φθίνει τη δεκαετία του ΄70. Σίγουρα έχουμε να περιμένουμε αρκετά από αυτόν.

 

Τα σκηνικά και η μουσική:

  Ο ταλαντούχος σκηνοθέτης μας βάζει με επιτυχία στο κλίμα της εποχής μέσα από τα κοστούμια και τα διάφορα αξεσουάρ αλλά και χρηστικά αντικείμενα. Πικ απ, τηλέφωνα με μύλο, καναπέδες, και άλλα πολλά. Και φυσικά παντού καπέλα.

 

  Τα πολλά καπέλα, τα οποία αλλάζει κάθε τρεις και λίγο η Δελή, σίγουρα είναι μια υπερβολή, μια υπερβολή όμως που καταδεικνύει και την τάση μιας μεγάλης μερίδας της αστικής και μικροαστικής τάξης για άμετρο μιμητισμό και ξενομανία. Τα καπέλα (ψηλά, ημίψηλα, παναμάδες, ψάθινα κλπ) σατιρίζουν πολλά κακά της εποχής: «Μιμητισμός, αλαζονεία, διαφθορά, την εξουσία που χτίζουν και γκρεμίζουν τις ανθρώπινες σχέσεις και χθες και πάντα.» Η κακιά πεθερά είναι το χρήμα και το ατομικό συμφέρον μέσα από την οπτική του συγγραφέα. Αυτά οι νοσηροί συμβολισμοί αναγνώστηκαν εξαιρετικά από μια ηθοποιό (Νέλλυ Δελή) που δίνει την ψυχή της όταν δημιουργεί, κάτω από τις οδηγίες ενός φωτισμένου δάσκαλου (του Γρηγόρη Μήτα).

 

Η Χριστίνα Μαγκάκη

  Κυριαρχεί επίσης η μουσική της δεκαετίας του ΄70. Από ελαφρολαϊκά και παλιά τραγούδια του κλασικού ελληνικού κινηματογράφου μέχρι ποπ και ντίσκο μουσική. Και πάνω από τους ηθοποιούς ίσταται μια διακριτική ντισκομπάλα η οποία υπενθυμίζει που βρισκόμαστε χρονικά. Η στενή κυκλική προς τα πάνω σκάλα, η οποία δεν ξέρουμε που οδηγεί σίγουρα επιλέχθηκε από το Μήτα για να δώσει κάποιο βάθος στη σκηνή, καθώς τα καπέλα όπως φαίνονται είναι κρεμασμένα σε τοίχο, κάτι το οποίο δε δίνει σκηνικό βάθος.

 

  Το έργο έχει και πολλά στοιχεία μιούζικαλ. Ηθοποιοί που τραγουδούν και χορεύουν συνέχεια, παροτρύνοντας με μοναδική ανταπόκριση και το κοινό να κάνει το ίδια, αλλά και ατελείωτες μουσικές παρεμβάσεις. Στοιχεία μιούζικαλ λοιπόν, σε ένα έργο όμως που δεν είναι μιούζικαλ, καθώς με αγωνία ο θεατής περιμένει να δει μέσα από τους ευφυείς διαλόγους την εξέλιξη του!

 

Ας μπούμε όμως σε πιο βαθιά νερά:

Το έργο, κατά τη γνώμη μου, έχει καταρχήν δύο σαιξπηρικά στοιχεία.

  Η πεθερά, και αυτό το πετυχαίνει με άνεση η Δελή, θυμίζοντας λίγο Άμλετ, παραλλάσσεται ανάμεσα στην ελληνίδα μάνα και την παριζιάνα, παραμένοντας τελικά κατά βάθος μια ακραιφνώς υλιστικών πεποιθήσεων ελληνίδα μάνα. Επιπλέον, η Δελή προκειμένου να κάνει όργανο της την υπηρέτρια (Χριστίνα Μαγκάκη), πέφτει έντεχνα και εσκεμμένα, στο επίπεδο της βλακείας της δούλας, προκειμένου να την πείσει, ώστε να αποπλανήσει εκείνη το γαμπρό. Μισεί το γαμπρό της όπως ο Ίαγος στο Μάκβεθ, και θέλει με μανία να τον καταστρέψει. Έχει στοιχεία του Ίαγου δεν είναι όμως Ίαγος, επειδή η Σία έχει απώτερο σκοπό: Να χωρίσει την κόρη της από το γαμπρό…

  Στην παράσταση όμως μπορεί κανείς να διακρίνει και στοιχεία αρχαία κωμωδίας. Η παράβαση υπήρξε κατά τη γνώμη μου το πιο ενδιαφέρον κομμάτι του έργου. Η πλοκή διακόπηκε στη μέση του έργου, η ατμόσφαιρα σοβάρεψε και η Δελή με το Βενιζέλο αποκαθήλωσαν το κοινό. Στην κυριολεξία ακούστηκε ανάσα. Χορός δεν υπήρχε φυσικά, όμως οι δύο υποκριτές με αναπαιστικούς στίχους τον αντικατέστησαν επάξια. Με ιδιαίτερη επίσης ευστοχία, όπως στην αρχαία κωμωδία, εκτέθηκε και η κοινωνική και πολιτική κατάσταση της χώρας.

  Ο Κολοκοτρώνης όμως έκανε ένα βήμα παραπάνω. Μέσα από τις διαλογικές σκηνές, σε πέντε λεπτά, μας έδειξε ξεκάθαρα ποια είναι η Τασία (Δελή). Η Δελή, με όλη της την εμπειρία, ανταποκρίθηκε σ’ αυτό που επεδίωξε ο συγγραφέας. Η Τασία κατά βάθος, πίσω από τον υλισμό που τη διέπει και τις γκριμάτσες είναι ένα βαθιά δυστυχισμένο πλάσμα. Δεν έχει γνωρίσει αγάπη. Ιδιαίτερα από τον γαμπρό της. Δέχεται τις κατηγορίες που τις απευθύνει, όμως λυγίζει την ψυχολογία του κοινού όταν εξομολογείται πονεμένα στον γαμπρό της, ότι παρόλαυτα δεν είδε ίχνος αγάπης από εκείνον. Ύστερα βέβαια, στο άλλο μισό του έργου, επιστρέφει στον υλισμό της και ξαναγίνεται κυνική και ιδιοτελής, θέλοντας να παρουσιάσει κάτι το οποίο στην πραγματικότητα δεν είναι.

  Η υπηρέτρια, επίσης, θυμίζει κάπου-κάπου τους δαιμόνιους υπηρέτες της Νέας Κωμωδίας. Προσπαθεί, από ένα σημείο και μετά, όταν και αναβαθμίζεται κοινωνικά, να κινήσει τα νήματα, με όχι όμως ιδιαίτερη επιτυχία.

  Υπάρχει όμως και το τραγικό στοιχείο στο έργο, ειδικότερα η άγνοια του Μανώλη για την πλεκτάνη που του στήνει η πεθερά του. Ο γαμπρός, ο οποίος σημειωτέων είναι αξιόλογος και συμπαθέστατος, κινδυνεύει να υποστεί μια σοβαρή ταλαιπωρία, από την πλεκτάνη που του στήνει η πεθερά με τη συνδρομή της υπηρέτριας. Η παράβαση του έργου μας δημιουργεί υποψίες ότι θα εξελιχθεί σε τραγικοκωμωδία. Σίγουρα αν η πεθερά δεν επέστρεφε στον υλισμό της θα βλέπαμε μια άλλη διαφορετική και σίγουρα όχι κωμική εξέλιξη.

  Ο Μήτας πάντως κατάφερε να αναδείξει όλα τα ανωτέρω. Σίγουρα η προσαρμογή όλων αυτών των στοιχείων σε μια σύγχρονη παράσταση απαιτεί μεθοδική δουλειά από ένα σκηνοθέτη αλλά και ανταπόκριση από ηθοποιούς, οι οποίοι, στη συγκεκριμένη παράσταση, τα κατανόησαν και τα ενστερνίστηκαν.

 

Γιατί όμως η Τασία (Νέλλυ Δελή) μας είναι συμπαθητική;

  Φεύγοντας από το έργο ο θεατής είναι γεμάτος συναισθήματα συμπάθειας για την Τασία. Παρά τις πλεκτάνες, τον υλισμό και τις απέχθειες της, ο χαρακτήρας της εδράζεται τελικά στις καρδιές των θεατών. Αυτό οφείλεται πρωτίστως στην ερμηνεία της σπουδαίας ηθοποιού. Μέσα από την ερμηνεία όμως ο σύγχρονος άνθρωπος βλέπει και πολλά στοιχεία από τον εαυτό του, γεγονός που καθιστά το έργο διαχρονικό. Παρά το ότι έχουν περάσει αρκετές δεκαετίες από την εποχή στην οποία αναφέρεται, ο υλισμός, η ιδιοτέλεια και η πτώση των αξιών (που τόσο όμορφα μας τόνισε η Δελή μέσα από την ερμηνεία της, πόσο ευτελίζουν τον άνθρωπο) όχι μόνο υφίστανται αλλά αυξάνεται και η ένταση τους με το πέρασμα του χρόνου. Εν κατακλείδι όλοι κρύβουμε μια Τασία μέσα μας…

 

 Το τρέιλερ της παράστασης:

Συντελεστές:

 

Σκηνοθεσία - Σκηνικά- Κοστούμια : Γρηγόρης Μήτας

Βοηθός σκηνοθέτη: Χριστίνα Μαγκάκη

Μουσική επιμέλεια: Χριστίνα Μαγκάκη

Ενορχήστρωση/Ενοργάνωση, Πλήκτρα: Κρατσιώτης Ευκλείδης

Μουσική απόδοση , Κιθάρα, Φωνή: Τάσος Κάκος

Φωτογραφίες παράστασης - Video art: Βασίλης Κομματάς

Ηχογράφηση: Χρήστος Καλιαμπάκας, I AM HIP HOP Studio

Αφίσα εξωφύλλου: Γιώργος Σιδηρόπουλος

 

ΔΙΑΝΟΜΗ (Με σειρά εμφάνισης)

Νέλλυ Δελή (Τασία)

Χριστίνα Μαγκάκη (Σοφία)

Ζηνοβία Παππά (Πελαγία)

Γιάννης Βενιζέλος (Μανώλης)

 

Όλοι οι ηθοποιοί τραγουδούν κατά τη διάρκεια της παράστασης

 

Η συνέντευξη τύπου των πρωταγωνιστών:

 

Πηγές:

https://www.makthes.gr/poly-kako-gia-ena-kapelo-epochis-i-spartaristi-komodia-toy-aggeloy-kolokotroni-sto-theatro-flemingk-645793

VICTORIA IOSIFIDOU "sto sanidi": «ΠΟΛΥ ΚΑΚΟ ΓΙΑ ΕΝΑ ΚΑΠΕΛΟ ΕΠΟΧΗΣ», με άρωμα παλιάς ελληνικής ταινίας!

https://www.theatre-fleming.gr/View.php?id=145&fbclid=IwAR2DTVg0cteeyM9ublnVMWuRnfNyV4g53Oc0b2AgCfPoysTxdYZ70tVX6Kg

 

-Ο Παύλος Παπαδόπουλος γεννήθηκε το 1978 στη Δράμα, μεγάλωσε στις Σέρρες και έζησε στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Από το 1996 εργάζεται στο δημόσιο σε διάφορες διοικητικές θέσεις. Είναι απόφοιτος της Σχολής Αξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας, της Σχολής Αστυφυλάκων της Αστυνομικής Ακαδημίας, της Σχολής Επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης ΕΛ.ΑΣ., και της Σχολής Ελληνικού Πολιτισμού, του Τμήματος Ανθρωπιστικών. Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Μιλάει Αγγλικά και Γερμανικά.

 

 

Κομμουνιστικά εγκλήματα

 ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΩΝ

Στην φωτογραφία εικονίζεται η Ουρανία (Παναγιωτοπούλου) Ηλιοπούλου η οποία γεννήθηκε στη Σμύρνη το 1901 και έλαβε το πτυχίο της δασκάλας από το Διδασκαλείο Σμύρνης.

Υπηρέτησε ως δασκάλα στην εκεί περιοχή, ενώ ήταν και εθελόντρια νοσοκόμα στο αναρρωτήριο του Ελληνικού Στρατού στη Σμύρνη το 1919-1922.

Στη Μικρασιατική καταστροφή έχασε πατέρα κι αδελφό και κατέφυγε με τη μητέρα της ως πρόσφυγας στην Ελλάδα. Το 1930 διορίστηκε δασκάλα στο Δημοτικό Σχολείο Κροκυλείου Δωρίδας, ενώ το 1934 έμεινε χήρα με δύο παιδιά.

Κατά τη διάρκεια της κατοχής δραστηριοποιήθηκε στην τοπική οργάνωση του ‘’5/42 ΣΕ’’ και συμμετείχε ενεργά στην εξάπλωσή του. Το σπίτι της μάλιστα έγινε κέντρο λήψεως αποφάσεων και το όνομά της σημείο αναφοράς για την τοπική οργάνωση στην περιοχή, ενώ η επιβίωση της ίδιας και της οικογένειάς της γίνονταν με δυσκολία και με συνεχείς απειλές από τους κομμουνιστές, ιδίως μετά την εξόντωση του ‘’5/42 ΣΕ’’ από τον ‘’ΕΛΑΣ’’ τον Απρίλιο του 1944 όπου ήταν μέλος.

Το 1947 το όνομά της ήταν ήδη στον κατάλογο των ‘’αντιδραστικών’’ κατοίκων της περιοχής που είχε συνταχθεί από τον "ΔΣΕ" και τους κομμουνιστές για την προηγούμενη δράση της στην κατοχή μέσα από τις τάξεις του ‘’5/42 ΣΕ’’.

Έτσι στις 6 Σεπτεμβρίου συνελήφθη μαζί με την 20χρονη κόρη της Όλγα από τα τμήματα του Καπετάν Γιώτη (Χαρίλαος Φλωράκης) και Διαμαντή (Γιάννης Αλεξάνδρου) που καταδυνάστευαν την περιοχή.

Το "έγκλημά" της ,πέρα απ το παρελθόν της στο ‘’5/42 ΣΕ’’, ήταν ότι τολμούσε να διδάσκει δημόσια τις ιερές και πατρογονικές αρχές των Ελλήνων ‘’Πατρίδα, Θρησκεία, Οικογένεια’’, και ότι εναντιώθηκε στο παιδομάζωμα των παιδιών του χωριού της που διενεργούνταν από τους συμμορίτες του ‘’ΔΣΕ’’.

Έτσι μεταφέρθηκαν και οι δύο δέσμιες (μάνα και κόρη) στο παρακείμενο εξωκλήσι του χωριού της ‘’Θεοτόκου’’, όπου κατεσφάγησαν μετά από ατιμωτικά βασανιστήρια.

Για το όλο γεγονός έχει εκδοθεί σχετικό βιβλίο γραμμένο από τον γιο της Γιάννη Ηλιόπουλο (ο μόνος επιζών από την οικογένεια), που είναι πέρα από προσωπική μαρτυρία, και μια τολμηρή προσπάθεια να σπάσει η επιχειρούμενη αποσιώπηση ή και πλαστογράφηση των γεγονότων εκείνης της εποχής.

Πηγή: Ιστορικός συλλέκτης Βέροιας

Restitutio Imperii. Πεδία του Κατωνος..

 Την άνοιξη του 548 μ.Χ. η κατάσταση για τους Βυζαντινούς στη Βόρεια Αφρική δεν ήταν ευχάριστη. Οι μικρές βυζαντινές δυνάμεις είχαν ηττηθεί από από τους εξεγερμένους Νουμίδες. Ο στρατηγός Ιωάννης Τρωγλίτης όμως που στάλθηκε από τον Ιουστινιανό δεν ήταν από αυτούς που παραιτούνταν εύκολα. Ο Ιωάννης κινήθηκε προς την πεδιάδα του Αρσούρις.

Εκεί συναντήθηκε με τους Νουμίδες συμμάχους .Οι δυνάμεις των Νουμιδων αριθμούσαν περί τους 14.000 άνδρες . Οι ίδιες δυνάμεις του Ιωάννη από την άλλη δεν θα μπορούσαν να αριθμούν περισσότερους από 3-5.000 στρατιώτες, δηλαδή τα υπολείμματα των δυνάμεων που υπήρχαν στην περιοχή μαζί με φρουριακά στρατεύματα . Στο μεταξύ οι εξεγερμένοι υπό τους φυλάρχους Καρκασάν και Αντάλα είχαν στρατοπεδεύσει στην πεδιάδα των Μαμμών, στο κέντρο σχεδόν της επαρχίας του Βυζακίου. Οι Νουμίδες υποχωρούσαν επί 10 συνεχείς ημέρες φτάνοντας τελικά στο Λούντσι, εφαρμόζοντας τακτικές καμένης γης. Σε όλο αυτό το διάστημα ο Ιωάννης ακολουθούσε με την εμπροσθοφυλακή του να συγκρούεται συχνά με τις εχθρικές οπισθοφυλακές. Όταν οι Βυζαντινοί έφτασαν στο Λούντσι οι Νουμίδες υποχώρησαν και πάλι προς τα βουνά. Ενήμερος όμως για τα σχέδια των αντιπάλων του από πράκτορές του ο Ιωάννης δεν τους ακολούθησε αλλά στρατοπέδευσε κοντά στο μικρό λιμάνι του Λαρίσκου.

Ωστόσο οι στρατιώτες του που αδυνατίσουν να κατανοήσουν τις κινήσεις του επικεφαλής τους σχεδόν στασίασαν. Σύντομα όμως τα πνεύματα ηρέμησαν.

Μετά από αυτό ο Ιωάννης βάδισε κατά των αντιπάλων του που είχαν στρατοπεδεύσει στα λεγόμενα Πεδία του Κάτωνος. Οι Νουμίδες, μαζί με Βέρβερους συμμάχους τους είχαν δημιουργήσει οχυρό στρατόπεδο εναντίον του οποίου ο Ιωάννης δίσταζε να επιτεθεί, αφού δε διέθετε και πολιορκητικές μηχανές. Έτσι προτίμησε να το αποκλείσει φιλοδοξώντας να εξαναγκάσει τους εχθρούς να κινηθούν λόγω της πείνας. Αφού για μερικές ημέρες διατήρησε τον αποκλεισμό ώστε να εξαντληθούν τα εχθρικά εφόδια, εφάρμοσε ένα άλλο στρατήγημα για να τους παρασύρει σε μάχη. Σκηνοθέτησε επεισόδια μεταξύ των ανδρών του και διέσπειρε τη φήμη ότι οι άνδρες του ήταν έτοιμοι να στασιάσουν. Έτσι οι Νουμίδες και οι σύμμαχοί τους αποφάσισαν να επιτεθούν. Επέλεξαν μάλιστα να επιτεθούν ημέρα Κυριακή πιστεύοντας πως στο βυζαντινό στρατόπεδο θα επικρατούσε χαλαρότητα. Ενθαρρυμένοι και από τις θυσίες που οι σαμάνοι τους εκτέλεσαν για να ζητήσουν τη βοήθεια των θεών τους, οι Νουμίδες επιτέθηκαν.

Ο Ιωάννης όμως μόνο απροετοίμαστος δεν ήταν. Ωστόσο οι αντίπαλοι ήταν πολλοί. Η μάχη ξεκίνησε με τους Βυζαντινούς να βάλλουν με τα τόξα τους κατά των επιτιθέμενων αντιπάλων τους. Σύντομα όμως η κλαγγή των όπλων αντήχησε στην πεδιάδα. Ήταν μια σύγκρουση των αριθμών έναντι της ποιότητας. Σταδιακά οι Βυζαντινοί άρχισαν να κερδίζουν έδαφος. Ο Κόρριπος αναφέρει πως ο Ιωάννης και πάλι οδήγησε τους άνδρες του μαχόμενος στην πρώτη γραμμή σκοτώνοντας με τα ίδια του τα χέρια τουλάχιστον τέσσερις αντιπάλους. Το παράδειγμά του ακολούθησαν και οι άνδρες του και οι Νουμίδες του Αντάλα και οι Νουμίδες και Βέρβεροι του Καρκασάν άρχισαν να υποχωρούν. Ο Καρκασάν όμως αναδιοργάνωσε τους άνδρες του και εκτέλεσε νέα επίθεση τιθέμενος προσωπικά επικεφαλής. Τότε ενώπιον του στάθηκε ο Ιωάννης. Οι δύο στρατηγοί ενεπλάκησαν σε μια θανάσιμη μονομαχία που θα έλεγε κανείς πως ξεπήδησε από τις σελίδες του Ομήρου.

Ο έμπειρος Ιωάννης όμως κατάφερε να σκοτώσει τον αντίπαλό του. Οι άνδρες του γενναίου Καρκασάν βλέποντας το κεφάλι του να πέφτει στο χώμα δείλιασαν και τράπηκαν σε φυγή. Αμέσως το βυζαντινό ιππικό ρίχθηκε στην καταδίωξη των ηττημένων σφαγιάζοντας εκατοντάδες από τους φυγάδες που έτρεχαν πανικόβλητοι , ανίκανοι να υπερασπιστούν και τις ζωές τους ακόμα. Οι έφιπποι Νουμίδες και Βέρβεροι, χάρη στην ταχύτητα των αλόγων τους εν πολλοίς ξέφυγαν. Δεν συνέβη το ίδιο όμως και τους πεζούς που κατακόπηκαν. Ο Αντάλας πάντως κατάφερε να σωθεί και παραδόθηκε στον Ιωάννη. Η νίκη αυτή έθεσε οριστικό τέλος στον πόλεμο και εμπέδωσε τη βυζαντινή κυριαρχία στη περιοχη.

Via Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Αγνοδίκη: η πρώτη γυναίκα γιατρός της αρχαίας Ελλάδας (και του κόσμου).

Αρχαία Αθήνα, 4ος π.χ. αιώνα

Η Αγνοδίκη είχε παρατηρήσει ένα μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας στις γυναίκες που ήταν έτοιμες να γεννήσουν διότι ντρεπόντουσαν να εξεταστούν από άνδρες. τότε ήταν που αποφάσισε να αναλάβει δράσει και να σπουδάσει ιατρική, ακόμα και αν γνώριζε ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να τη φέρει αντιμέτωπη με τη θανατική ποινή

Η Αγνοδίκη, μεταμφιεσμένη ως άνδρας, μαθήτευσε δίπλα στον διάσημο τότε γιατρό Ηρόφιλο, στην Αλεξάνδρεια. ο Ηρόφιλος, στη διάσημη σχολή που είχε ιδρύσει, δίδαξε στην Αγνοδίκη τα πάντα γύρω από την γυναικολογία και την μαιευτική ενώ η ίδια παρακολούθησε κάθε πρακτική που εφάρμοζε ο διάσημος γιατρός. όταν αποφοίτησε από τη σχολή του Ηρόφιλου ήταν πια μια ολοκληρωμένη γιατρός – γυναικολόγος – μαιευτήρας η οποία επέστρεψε στην Αθήνα και ξεκίνησε να ασκεί το επάγγελμα τη

Η Αγνοδίκη, πάντα μεταμφιεσμένη ως άντρας, κέρδισε γρήγορα τις εντυπώσεις και όλοι μιλούσαν για τον νεαρό με τα λεπτά δάχτυλα και την περίεργη γλυκύτητα του προσώπου του. θέλοντας να καθησυχάσει τις γυναίκες που εξέταζε τις αποκάλυπτε την πραγματική της ταυτότητα ζητώντας παράλληλα να μην το αποκαλύψουν πουθενά. το μυστικό της όχι μόνο δε διέρρευσε αλλά η ίδια είχε τόσο πολλή δουλειά που πλέον είχε γίνει αισθητή η προτίμηση στο πρόσωπό τη

Οι άνδρες γιατροί, μη γνωρίζοντας την πραγματική ταυτότητα της, έψαχναν να βρουν κάποιον τρόπο ώστε να εξαφανίσουν τον νεαρό γιατρό που τους έκλεψε την πελατεία. και άρχισαν να τον συκοφαντούν ότι σύναπτε ‘εξωσυζυγικές’ σχέσεις με τις κυρίες που εξετάζε.

Οι κατηγορίες μάλιστα ήταν τόσο μαζικές -αν και ψεύτικες- όπου στο τέλος συνελήφθη και οδηγήθηκε σε δίκη. τότε η Αγνοδίκη βρέθηκε σε αδιέξοδο και έτσι αποφάσισε να αποκαλύψει την πραγματική της ταυτότητα. οι θεατές του δικαστηρίου ακούγοντας την αποκάλυψή της ξέσπασαν και απαίτησαν άμεσα την θανατική της καταδίκη

Πλέον η Αγνοδίκη ήρθε αντιμέτωπη με την κατηγορία για παράβαση του νόμου περί ασκήσεως του ιατρικού επαγγέλματος, αφού ήταν γυναίκα. κάπως έτσι ακολούθησε δεύτερη δίκη περισσότερο πολύκροτη από την πρώτη αλλά αυτήν τη φορά δεν ήταν μόνη τη

Στο πλευρό της είχε άριστους δικηγόρους υπεράσπισης, συζύγους αρχόντων καθώς και όλες τις γυναίκες που είχε γιατρέψει. οι δικαστές χωρίς να έχουν να της προσάψουν ουσιαστικά κάποια άλλη βαριά κατηγορία, αναγκάστηκαν να την αθωώσουν γιατί το πλήθος είχε εξαγριωθεί με την άδικη αυτή κατηγορία

Εκτός από την αθώωση της, η Αγνοδίκη πέτυχε και κάτι που μέχρι τότε φάνταζε εξωπραγματικό. την αλλαγή δηλαδή της κείμενης νομοθεσίας, επιτρέποντας έτσι, από τότε, στις γυναίκες της αρχαίας Αθήνας να σπουδάζουν την ιατρική και να εξασκούν το ιατρικό λειτούργημα. 

Χρόνια Πολλά.