Ο Γλάρος του Αντών Τσέχωφ. Γράφει ο Παύλος Παπαδόπουλος

 Φίλες και φίλοι του θεάτρου, μετά την παρουσίαση του Θείου Βάνια, και την μεγάλη ανταπόκριση που δείξατε, απόψε θα προχωρήσω στην ανάλυση ενός από τα σπουδαιότερα έργα που καθόρισαν το θέατρο: του Γλάρου, του Αντών Παύλοβιτς Τσέχωφ.

  Η συγγραφή του έργου ολοκληρώθηκε το 1895 στο Μελίχοβο. Το Μελίχοβο ήταν ένα μικρό χωριό είκοσι πέντε χιλιόμετρα ανατολικά της Μόσχας. Εκεί ο συγγραφέας πέρασε πέντε χρόνια θέλοντας να ζήσει μια ήσυχη μακριά από τα εγκόσμια ζωή. Αμέσως μετά τη συγγραφή, την 17 Οκτωβρίου του 1895 ο Γλάρος  ανέβηκε στη σκηνή στην Αγία Πετρούπολη. Αυτό το πρώτο ανέβασμα κατέληξε σε μια αποτυχία, εμπορική και καλλιτεχνική. Οι συνθήκες που πρωτοεμφανίστηκε το έργο δεν ήταν ευνοϊκές. Ο Τσέχωφ είχε φυματίωση, η οποία εμφάνισε επιπλοκή. Ο συγγραφέας δεν ήταν σε καλή ψυχολογική κατάσταση. Αναμφίβολα δε θα άντεχε δεύτερη αποτυχία.

  Αντίθετα με το πρώτο, το δεύτερο ανέβασμα του έργου το 1898, από το «Θέατρο Τέχνης» της Μόσχας σε σκηνοθεσία Κ. Στανισλάφσκι, υπήρξε ένας θρίαμβος. Ο Τσέχωφ, παρέδωσε το Γλάρο, στο μέγα εκείνο μάστορα της σκηνοθεσίας ο οποίος εγκαινίασε μια νέα αισθητική: Το Θεατρικό Νατουραλισμό. Η ιστορική παράσταση στο «Θέατρο Τέχνης» είχε έμβλημα ένα γλάρο. Τα χειροκροτήματα επισφράγισαν μια εξαιρετική παράσταση αλλά και μια νέα εποχή για το δραματικό θέατρο. Έκτοτε το έργο έχει παιχτεί αναρίθμητες φορές σε όλο τον κόσμο.

  Ο Γλάρος έγινε κώδικας υποκριτικής παγκοσμίως, άσκησε επιρροή κυρίως στο αμερικάνικο θέατρο καθώς και κινηματογράφο. Τέκνα του Γλάρου ήταν ο Μάρλον Μπράντο, ο Τζέημς Ντιν, ο Ντε Νίρο, η Εύα Μαρί Σεντ, κ.α. Στην Ελλάδα το έργο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 1906 στο περιοδικό Ηλύσια και πρωτοπαρουσιάστηκε από το θίασο της Μ. Κοτοπούλη το 1932. Σε μας εδώ θεμελίωσε την πρώτη περίοδο του Θεάτρου Τέχνης του Κουν και των μαθητών του (Μπάκας, Μιχαλακόπουλος, Καρακατσάνης, Φυσσούν, Λαμπέτη, Διαμαντόπουλος κ.λπ.).

  Ο Γλάρος αποτελεί το πλέον αυτοβιογραφικό έργο του Τσέχωφ. Έργο που μιλά διαχρονικό για την ανθρώπινη μοναξιά και το κυνήγι της αγάπης που δεν έχει ανταπόκριση. Σίγουρα όταν διαβάσει κανείς το έργο πολλές φορές θα μπει στην ουσία της σκέψης του Τσέχωφ. Ήταν ακόμη ένα έργο εκδίκησης. Ο ίδιος ο συγγραφέας είχε ορκιστεί ότι δεν πρόκειται να συγγράψει άλλο έργο. Ο Γλάρος συναρπάζει παγκοσμίως τους πάντες: δημιουργούς, θεατές και αναγνώστες. Ίσως γιατί οι χαρακτήρες του μαζί με τις ανάγκες τους είναι τόσο διαχρονικές που καθένας μας μπορεί να βρει κάπου “εκεί” τον εαυτό του…

 

 

Η πλοκή του έργου:

  Συγκεκριμένα, το έργο διαδραματίζεται στο υποστατικό του Σόριν, στην τότε επαρχιακή Ρωσία. Ο Τρέπλιεβ αναζητά κάτω από τη ‘σκιά’ της Αρκάντινα, της μητέρας του, νέους τρόπους έκφρασης στο θέατρο και την ποίηση. Παρουσιάζει το πρώτο του θεατρικό έργο με πρωταγωνίστρια την αγαπημένη του Νίνα, με την οποία είναι παράφορα ερωτευμένος. Η παράσταση όμως θα τελειώσει άδοξα. Από την άλλη η Νίνα εκφράζει τη μεγάλη της επιθυμία να γίνει ηθοποιός και γοητεύεται από το συγγραφέα Τριγκόριν, ο οποίος έχει σχέση με την Αρκάντινα.

  Δύο χρόνια αργότερα, ο Τρέπλιεβ εξακολουθεί να μένει στο κτήμα και να παρακολουθεί από απόσταση τη ζωή της Νίνας. Η επιδείνωση της κατάστασης του Σόριν θα κάνει την Αρκάντινα και τον Τριγκόριν να ξαναγυρίσουν στο υποστατικό. Η Νίνα επιστρέφει και αυτή, σαν το νεκρό γλάρο, και η συνάντησή της με τον Τρέπλιεβ θα συμβάλλει στο να δώσει αυτός τέρμα στη ζωή του.

  Παράλληλα, στο έργο προβάλλεται η ζωή και ο ρόλος και άλλων προσώπων, όπως του επιστάτη Σαμράεβ, της γυναίκας του Παλίνας, της κόρης του Μάσσας, του γιατρού Ντορν, του δασκάλου Μεντβεντένκο, του Γιάκωβ ενός εργάτης του Σόριν, του μάγειρα και της υπηρέτριας.

  Οι διάλογοι του έργου είναι ασύνδετοι και τα πρόσωπα δείχνουν ότι δε μπορούν να επικοινωνήσουν μεταξύ τους.

 

 

Επιπλέον στοιχεία:

 Το έργο που καθιέρωσε τον Τσέχωφ ως θεατρικό συγγραφέα στη συνείδηση κοινού και κριτικής, έχει ως τοπίο μια λίμνη. Είναι μια κωμωδία, σύμφωνα με το συγγραφέα, με τρεις γυναικείους ρόλους, έξι ανδρικούς και παίζεται σε τέσσερις πράξεις. Πολύ συζήτηση περί λογοτεχνίας, λίγη δράση και πέντε τόνοι έρωτα.

 Το ύφος του Γλάρου είναι μεικτό. Μοιράζεται ανάμεσα στην κωμωδία και τη δράση. Ο ίδιος το χαρακτήρισε ως κωμωδία σε τέσσερις πράξεις. Είναι κωμωδία αλλά και δράση. Η επιμονή του συγγραφέα να χαρακτηρίζει το έργο κωμωδία· έχει την έννοια της προκλητικής αντιπαράθεσης και ρήξης με το δράμα της εποχής. Αναδεικνύει, όμως και κωμικές πτυχές της ζωής· διότι πιστεύει ότι στη ζωή είναι όλα ανακατωμένα: το ρηχό συνυπάρχει με το μεγαλοπρεπές.

 Τον αυτοβιογραφικό χαρακτήρα του Γλάρου μπορεί κανείς εύκολα να τον διακρίνει. Εδώ μπορεί κανείς να διακρίνει τις απόψεις του Τσέχωφ για τη ζωή και για την αισθητική εμφανίζοντας μέσα σ’ αυτές ανθρώπους της τέχνης. Μιλά ανοιχτά για τους προβληματισμούς του γύρω από την τέχνη, τη μάχη με την ρουτίνα της καθημερινότητας, την αναζήτηση νέων μορφών για τα βάσανα της δημιουργίας καθώς και για την ευθύνη του ταλέντου μπροστά στις απαιτήσεις της ζωής.

 

Η Κεντρική Ιδέα:

 Το έργο μιλάει για την τέχνη και το θέατρο. Ο θεατής είναι συνέχεια μέσα και έξω από το θέατρο και ο ηθοποιός γίνεται ηθοποιός και θεατής. Ο ηθοποιός παρατηρεί την ίδια του την τέχνη και τον εαυτό να παίζει και να μην παίζει.

Τα θέματα του έργου είναι τρία:

1)Αλληλεξάρτηση της ζωής και της τέχνης.

2)Ο θάνατος των ψευδαισθήσεων.

3)Η κωμωδία της ανθρώπινης αποτυχίας.

 Όλα αυτά ανταποκρίνονται στην εμονική ιδέα του Τσέχωφ, ότι: «Όλα στη ζωή είναι θέατρο και όλα στο θέατρο είναι ζωή.»

 Εδώ μπορεί κανείς να διακρίνει τις απόψεις του για τη ζωή και για την αισθητική· εμφανίζοντας μέσα σ’ αυτές ανθρώπους της τέχνης. Μιλά ανοιχτά για τους προβληματισμούς του γύρω από την τέχνη, τη μάχη με την ρουτίνα της καθημερινότητας, την αναζήτηση νέων μορφών για τα βάσανα της δημιουργίας καθώς και για την ευθύνη του ταλέντου μπροστά στις απαιτήσεις της ζωής.

 Ο Τσέχωφ μέσα από το Γλάρο μας δείχνει τον παραλογισμό της ανθρώπινης ψυχής. Μόνο μια υπεράνθρωπη δύναμη θα μπορέσει να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ της πραγματικής ζωής και αυτής που ονειρεύονται τα πρόσωπα. Μάταια οι άνθρωποι προσπαθούν να ξεπεράσουν τα αδιέξοδα της καθημερινότητας.

 Ενδιαφέρουσα είναι και η προσέγγιση του Τερζάκη σχετικά με το έργο του Τσέχωφ. Σύμφωνα με τον Α. Τερζάκη: ο Τσέχωφ διαφώνησε με τον Ίψεν ως προς την άποψη ότι τα έργα δεν έχουν αρχή, μέση και τέλος. Με άλλα λόγια δεν αρχίζουν, εξελίσσονται, κορυφώνονται και τελειώνουν. Θεωρεί ότι πρέπει να δημιουργηθούν νέοι τρόποι έκφρασης και πρωτοτυπίας στο θέατρο και αν κάποιος δεν μπορεί να το κάνει αυτό είναι προτιμότερο να μην κάνει τίποτα. Το ψυχολογικό κλίμα αντικαθιστά τη δράση, ενώ η συγκίνηση πηγάζει από τα μυστικά που κρύβουν στις καρδιές τους οι ήρωες και όχι από τις φωνές και τις χειρονομίες.

 

Οι πρωταγωνιστές:

 Τα έργα του Τσέχωφ είναι πολυπρόσωπα, χωρίς κανένας να έχει κανένα πρωταγωνιστικό ρόλο. Με το Γλάρο εγκαινιάστηκε η ιδιότυπη σύνθεση της τσεχωφικής δραματουργίας, όπου τη θέση του έως τότε καθιερωμένου κεντρικού ήρωα-ηρωίδας παίρνει ένας όμιλος προσώπων, μια μικρή κοινωνία. Η δράση είναι μοιρασμένη ανάμεσα τους.

 Ο Άγγλος δραματουργός, Πρίστλι, κάνει μια πραγματικά ενδιαφέρουσα παρατήρηση. Κατανέμει την ίδια του την προσωπικότητα ανάμεσα σε τρία πρόσωπα: «Τον Τριγκόριν, ένα δημοφιλή συγγραφέα– λογοτέχνη, γεγονός το οποίο όμως τον έχει κουράσει, τον Τρέπλεφ, ο οποίος αγωνίζεται, όπως και ο ίδιος, για νέους τρόπους έκφρασης και τον Dr. Ντορν, γιατρό, σαν και τον ίδιο, ο οποίος, όχι τυχαία, δείχνει συμπάθεια στις αναζητήσεις του Τρέπλεφ».

 Οι ήρωες είναι δυνατοί και ευάλωτοι όπως και οι γλάροι. Πετάνε πάνω από σύμβολα ελευθερίας και νίκης του ανθρώπινου πνεύματος. Κατατρύχονται από μελαγχολία. Αγαπούν, ελπίζουν, μισούν σα να μη συμβαίνει τίποτα. Διακατέχονται όμως από μια ανικανότητα να πραγματοποιήσουν τα όνειρα τους. Είναι ίδιοι με τους γλάρους που είναι σύμβολα ελευθερίας και πετάνε πάνω από τη λίμνη, ακόμη και όταν δεχτούν τις σφαίρες κάποιου κυνηγού. Αισθάνονται συγκεχυμένοι. Η ζωή τους δεν είναι παρά μόνο ένα όνειρο.

 Ο Richard Peace, παρατηρώντας πως οι βασικοί χαρακτήρες του Γλάρου είναι συγγραφείς και ηθοποιοί, υποστηρίζει πως και Τριγκόριν και ο Τρέπλιεβ είναι κωμικοί χαρακτήρες και μονόπλευροι καθρέφτες της αυτοεικόνας του Τσέχωφ, τέτοιας που «η καλλιτεχνική ‘‘μονομαχία’’ μεταξύ του Τριγκόριν και του Τρέπλιεβ αποτελεί την αντανάκλαση μιας σύγκρουσης του ίδιου του Τσέχωφ». Οι μελετητές συχνά ανέφεραν ότι τα έργα του Τσέχωφ δεν οδηγούνται από την πλοκή. Αντ 'αυτού, τα έργα είναι μελέτες χαρακτήρων σχεδιασμένες να δημιουργούν μια συγκεκριμένη διάθεση.

 

 Ο Τσέχωφ δεν περιγράφει τα πάθη, τις ελπίδες, τις απογοητεύσεις μόνο του κεντρικού ήρωα, αλλά μιας ομάδας ανθρώπων που είναι πραγματικά ή ψυχολογικά “κολλημένοι” δίπλα σε μια μικρή λίμνη. Είναι το έργο για τους νέους καλλιτέχνες και για την μεγαλύτερη γενιά που είναι πια κορεσμένη και περιφρουρεί τα κεκτημένα της.

 Είναι το έργο όπου οι ήρωές του διακατέχονται από “αγάπη” -που αποτελεί την κύρια υπόθεση του «Γλάρου» -και συγχρόνως από έλλειψη κατανόησης και ουσιαστικού ενδιαφέροντος μεταξύ τους. Σχεδόν όλους οι ήρωες «Λίγη δράση, 5 πούντες αγάπης», έλεγε ο Τσέχωφ χαριτολογώντας.

Τέλος, είναι το έργο για τις βασανιστικές αναζητήσεις του αληθινού νοήματος της ζωής, του λόγου ύπαρξής μας.

Ας ασχοληθούμε λίγο με τη Νίνα. Η Νίνα ήταν η πρωταγωνίστρια και πολλά υποσχόμενη νεαρή ηθοποιός του πολλά υποσχόμενου νεαρού συγγραφέα Τρέπλιεφ. Ο Τρέπλιεφ ανεβάζει το έργο στον κήπο του πατρικού εξοχικού, με σκοπό να εντυπωσιάσει, μέσα από ένα επαναστατικό τρόπο έκφρασης τους καλεσμένους της μητέρας του, αλλά και την ίδια, τη διάσημη ντίβα του θεάτρου Αρκάντινα.

 Η Άλκηστις Πουλιοπούλου ερμήνευσε πριν λίγα χρόνια το ρόλο της Νίνας, θα μας πει: «Το πρόωρο και άδοξο τέλος της παράστασης του νεαρού φιλόδοξου συγγραφέα θα φέρει απρόβλεπτες κωμικές και τραγικές συνέπειες, για όλους τους παρευρισκομένους που θα σφραγίσουν τις ζωές τους για πάντα. Η Νίνα είναι ερωτευμένη με το γιο της Αρκάντινα, γνωρίζει όμως τον Τριγκόριν, τον εραστή της Αρκάντινα και τον ερωτεύεται. Έτσι ξεκινάει η καταστροφή της. Καταστρέφεται όχι από έρωτα αλλά από προσδοκία.»

Η Καριοφιλιά Καραμπέτη ερμήνευσε τη Νίνα το 1994

 

Συμβολισμοί:

 Ο γλάρος συμβολίζει τους ελεύθερους και δυνατούς ανθρώπους που παρά τις δυσκολίες που έχουν συνεχίζουν. Οι συμβολισμοί δεν είναι του Τσέχωφ αλλά της φαντασίας των ηρώων. Όταν ο Τρέπλιεφ σκοτώνει το γλάρο, σκοτώνει το ίδιο το έργο του. Ο γλάρος τελικά είναι ο ίδιος ο Τσέχωφ, τα πάθη, οι σκέψεις και οι προβληματισμοί του.

 

 Με την παρουσίαση του Γλάρου κλείνουμε τη δεύτερη ανάλυση μας πάνω στο έργο του σπουδαίου Ρώσου λογοτέχνη. Δοθείσης ευκαιρίας θα επανέλθουμε, με την ανάλυση, ίσως, του Βυσινόκηπου…

 

Πηγές:

Α) Ιστότοποι

https://el.eferrit.com/περίληψη-του-the-seagull-του-αντόν-τσέχοφ/

https://www.koutipandoras.gr/article/o-glaros-to-aristoyrghma-toy-anton-tsexwf-sto-dhmotiko-oeatro-peiraia/

dromospoihshs.gr/2021/10/04/glaros_tsexof/

https://www.tanea.gr/2018/01/07/lifearts/o-glaros-toy-anton-tsexof/

https://www.in.gr/2017/11/15/culture/h-alkistis-poylopoyloy-mila-gia-ti-nina-toy-tsexwf/

https://www.klik.gr/gr/el/stories/o-glaros-i-istoria-tou-aristourgimatikou-ergou-pou-kathierose-ton-tsechof/

https://filoitexnisfilosofias.com/ο-γλάρος-η-ιστορία-του-αριστουργηματι/

https://www.ntng.gr/default.aspx?lang=el-GR&page=36&newsid=1440

https://www.artigo.gr/theater/o-monologos-tis-ninas-o-chekhov-sou-anoigei-orizontes/

https://eranistis.net/wordpress/2019/06/21/τσέχοφ-ο-είρων-το-τραγικό-και-το-γελοίο/

 

Β) Έργα Ελλήνων συγγραφέων.

1) Καλλέργης, Λ. (1986). Πρόλογος. Άντον Παύλοβιτς Τσέχωφ. Ο συγγραφέας και το έργο του. Μια σκιαγραφία. Στο Α.Τσέχωφ. (1986). Ο Γλάρος – Θείος Βάνιας – Πρόταση Γάμου – Η αρκούδα. (μτφρ. Λ. Καλλέργης), (τομ. Α΄). (σσ. 11-25), Αθήνα: Δωδώνη.

2) Τερζάκης, Α. (2007). Χαρακτηριστικά του τσεχωφικού θεάτρου. Στο Α.Τσέχωφ. Θείος Βάνιας. (μτφρ. Α. Κοέν). (σσ. 35-39), Αθήνα: Αιγόκερως.

3) Βογιάζος, Α. (1989). Από το στοιχείο του δάσους στον Θείο Βάνια. Στο Ο Τσέχωφ. Το έργο του η εποχή του. (σσ. 81-116), Αθήνα: Άγρα.

4) Φιλία Συμεωνίδου, Γυναικείες μορφές στη δραματουργία του Άντον Τσέχωφ, ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Αλεξανδρούπολη 2017.

 

Γ) Έργα ξένων συγγραφέων.

1) Germilof, V. (2007). Το κωμικό στοιχείο στο έργο του Άντον Τσέχωφ. Στο Α. Τσέχωφ. Θείος Βάνιας. (μτφρ. Α. Κοέν). (σσ. 20-21), Αθήνα: Αιγόκερως.

2) Έρενμπουργκ, Ιλ. (1963). Ο κόσμος του Τσέχωφ, Η ζωή και το έργο του. (μτφρ. Ξ.Ι.Καρακάλου), Αθήνα: Δαμιανός.

3) Τσέχωφ, Α. (1986). Ο Γλάρος – Θείος Βάνιας – Πρόταση Γάμου – Η αρκούδα. (μτφρ. Λ. Καλλέργης), (τομ. Α΄). Αθήνα: Δωδώνη.

4) Τρουαγιά, Α. (1984). Τσέχωφ. (μτφρ. Θ. Σκάσση), Αθήνα: Libro.

5) Senderovich, S. (1994/2009). The Cherry Orchard: Chekhov’s Last Testament. Russian Literature, 35, pp. 223-242. Ανακτήθηκε 30 Οκτωβρίου 2020 από https://www.academia.edu/16405415/_The_Cherry_Orchard_Chekhovs_Last_Testament

 

-Ο Παύλος Παπαδόπουλος γεννήθηκε το 1978 στη Δράμα, μεγάλωσε στις Σέρρες και έζησε στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Από το 1996 εργάζεται στο δημόσιο σε διάφορες διοικητικές θέσεις. Είναι απόφοιτος της Σχολής Αξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας, της Σχολής Αστυφυλάκων της Αστυνομικής Ακαδημίας, της Σχολής Επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης ΕΛ.ΑΣ., και της Σχολής Ελληνικού Πολιτισμού, του Τμήματος Ανθρωπιστικών. Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Μιλάει Αγγλικά και Γερμανικά.

 

Το θέατρο της Τετάρτης, 1981 

Μετάφραση: Λυκούργος Καλέργης

 Παίζουν: Μαίρη Αρώνη, Γιώργος, Βουτσίνος, Μαρία Σκούντζου, Γιώργος Μοσχίδης, Γιάννης Φέρτης, Άννα Βενέτη, Ρένα Καλτσά, Μάκης Ρευματάς, Πέτρος Φυσσούν, Γιάννης Μόρτζος, Νίκος Νικολάου, Καιτη Επισκόπου Μουσική επιμέλεια: Γιάννης Ζουγανέλης Επιμέλεια ήχου: Γίτσα Βαλμά Ραδιοσκηνοθεσία: Κώστας Μάκας

Η μεταφόρτωση έγινε από το κανάλι loukia touloumari