Ο αφανισμός της χαλκινης γενιάς. Μέρος Δ (και τελευταίο)

 Η δύσκολη  όμως  εκείνη  εποχή  που  οι  κοινωνίες  δοκιμάζονταν, υπήρξαν  και  κάποιοι  που  δεν  επέλεξαν  το  μακρινό,  προσφυγικό  ταξίδι στα  μέρη  της  Ιωνίας  και  παρέμειναν  στα  τρομοκρατούμενα  πατρογονικά εδάφη,  αφού  όμως  πρώτα  έλαβαν  τα  απαραίτητα  μέτρα  προστασίας.

 Εκκένωσαν  τις  πόλεις  που  ζούσαν  στο  παρελθόν,  γιατί  έτσι  κι  αλλιώς αυτές  είχαν  καταστραφεί  και  κατέφυγαν  κυνηγημένοι  σε  πιο  απόκρημνες,  κακοτράχαλες  τοποθεσίες  όπου  κι  οχυρώθηκαν,  ώστε  να  μπορέσουν  να αμυνθούν  απέναντι  στις  επικείμενες  επιδρομές  των  κλεφτών,  που λυμαίνονταν  το  χώρο  της  ανατολικής  Μεσογείου.  Αυτό  αποδεικνύεται από  διάφορα  κάστρα  σε  όλη  τη  χώρα  και  από  τους  πρόχειρους, προσφυγικούς  οικισμούς  της  ίδιας  περιόδου,  που  ανακαλύφθηκαν  στην ορεινή  Κρήτη.  Οι  κάτοικοι  της  νήσου  αυτής,  εγκατέλειψαν  τις προαιώνιες,  πασίγνωστες  για  τον  πλούτο  τους  μινωικές  μητροπόλεις  και σκαρφάλωσαν  στα  βουνά  για  να  μπορέσουν  να  γλιτώσουν  και  να καταφέρουν να  ζήσουν, έστω και  υπό αντίξοες  συνθήκες.

 Έτσι  οι  Έλληνες,  με  τη  σχετική  αποξένωση  που  προκαλεί  ο  φόβος, κλείστηκαν  πίσω  από  τείχη  και  κάστρα,  ενώ  περιόρισαν  τις  θετικές επαφές  που  είχαν  αναπτύξει  παλαιότερα  με  άλλους  λαούς,  μέσω  των εμπορικών  δρόμων.  Η  λογική  συνέπεια,  στην  αλλαγή  του  τρόπου  ζωής και  στην  κατάργηση  του  ρόλου  του  υπερτοπικού  ηγεμόνα  (Άναξ),  ήταν μια  προσωρινή  μετάβαση  σε  απλούστερες  οικονομικές  και  κοινωνικές συνθήκες.  Σε  καμία  περίπτωση  πάντως,  τα  δραματικά  γεγονότα  δεν προκάλεσαν  ολικό  ξεριζωμό,  έσχατη  ένδεια  ή  μια  γενοκτονία  στο  έθνος. Ούτε έπαψαν ποτέ αυτοί  οι  άνθρωποι,να  παράγουν πολιτισμό.  

Η  ιστορική συνέχεια  εξασφαλίστηκε,  με  τη  διατήρηση  των  ανώτερων  δομών  της κοινωνίας  και  των  γενικών  χαρακτηριστικών  της  φυσιογνωμίας  του λαού,  που αποτέλεσαν τη  διαχρονική  βάση  στην εξελικτική  του  πορεία. Το  παραπάνω  υποστηρίζεται,  με αρκετά  ευρήματα  από  όλη  τη  χώρα, αλλά  και  έξω  από  αυτήν,  που  αποδεικνύουν  πως  οι  Έλληνες  μετά  την μυκηναϊκή  εποχή,  συνέχισαν  όπως  μπορούσαν  καλύτερα,  να  εφαρμόζουν τις  συνήθειες  των  πολιτισμένων  προγόνων  τους  και  ότι  η  άρχουσα  τάξη, δεν  έπαψε  ποτέ  να  απολαμβάνει  τα  οποιαδήποτε  ηγετικά  της  προνόμια. 

Στα  Κούκλια  της  Κύπρου  για  παράδειγμα,  ανακαλύφθηκε  ελληνική γραφή  από  τα  τέλη  του  11ου  αιώνα  (  τότε  που  πιστεύεται  πως  οι  Έλληνες έπαψαν  να  γράφουν  τα  λόγια  τους!),  ενώ  στο  Λευκάντι  της  Ευβοίας, εντοπίστηκε  μεγαλοπρεπής  τύμβος  ηγεμόνα,  με  ιδιαιτέρως  μνημειακά χαρακτηριστικά  και  πλούσια  κτερίσματα,  που  ανάγεται  στο  1000  π.Χ. περίπου  (την  εποχή  που  υποτίθεται  πως  είχαν  εκλείψει  οι  πλούσιοι άρχοντες).  Αυτά  είναι  μόνο,  κάποια  δείγματα  της  λανθασμένης  άποψης που  κυριάρχησε  μέχρι  πρόσφατα  στους  επιστημονικούς  κύκλους,  αυτούς που  ήθελαν  να  ονομάζουν  την  Υπομυκηναϊκή  και  την  Γεωμετρική περίοδο,  ως  την  «  σκοτεινή  περίοδο  »  της  αρχαιότητας,  σε  ό,τι  αφορά  την ευημερία  και  την  πολιτιστική  πρόοδο  των  Ελλήνων. 

 Η  υποβίβαση  αυτή, οφείλετε  καθαρά  στη  σημερινή  γνωστική  ανεπάρκεια,  λόγω  έλλειψης ακριβών  πληροφοριών  και  το  περίφημο  σκότος  στην  πραγματικότητα, σκεπάζει  μόνο  τα  ιστορικά  στοιχεία  εκείνης  της  εποχής,  κι  όχι  το  είδος και  την  ποιότητα  της  ζωής,  εκείνων  των  ανήσυχων  κι  ακατάβλητων ανθρώπων.

  Τα  χρόνια  της  υποτιθέμενης  αφάνειας,  δεν  ήταν  καθόλου ανενεργά  ή  σκοτεινά  σε  πολιτιστικό  επίπεδο  και  οι  κάτοικοι  του ελλαδικού  χώρου,  μετά  την  κατάρρευση  της  ιδιόμορφης  μυκηναϊκής–   αχαϊκής  κοινοπολιτείας  (μιας  αυτοκρατορίας  στα  μέτρα  εκείνης  της εποχής),  εξακολούθησαν  σε  όλους  τους  τομείς  και  χωρίς  χάσματα,  να είναι  τόσο  Έλληνες  όσο  και  πριν.     

Ο αφανισμός της χαλκινης γενιάς. Μέρος Γ

 Ήταν  φυσικό  η  πλούσια  χώρα  της  Αιγύπτου,  να  ήταν  απ’  τα             πιο  δημοφιλή  μέρη  για  λαφυραγώγηση  κι  αυτή  δέχτηκε  πράγματι,  τα περισσότερα  κύματα  των  αμέτρητων  κουρσάρων. 

 Τα  Αιγυπτιακά  αρχεία και  οι  απεικονίσεις  στο  ναό  του  Medinet  Habu,  το  ναό  της  νίκης  του Ραμσή  Γ΄,  κάνουν  λόγο  για  τις  επιδρομές  στη  χώρα  τους  των  «λαών  της θάλασσας».  Όλους  αυτούς  τους  εχθρικούς  εισβολείς,  τους  ονομάζουν συχνά  «Αχαϊβάσα»(Αχαιοί),  «Ντενιέν»(Δαναοί)  ή  «Χανεμπού»,  ενώ  τους δίνουν  και  άλλα  ονόματα  που  φαίνεται  να  αντιστοιχούν  σε  γνωστούς λαούς,  όπως  τους  Λυκίους  και  τους  Φιλισταίους  –  Κρήτες.  Αναφέρουν επίσης,  συγκεκριμένες  επιδρομές  το  1221π.Χ.,  το  1194π.Χ.,  το  1192π.Χ. και  το  1187π.Χ,  με  μεγαλύτερες  την  πρώτη  και  την  τελευταία.Με  βάση αυτά  τα  ακριβή  αρχεία,  μπορούμε  να  πιθανολογήσουμε  την  οργανωμένη καταδρομή  στην  Αίγυπτο  απ’  τον  Μενέλαο  και  τους  άλλους  Αχαιούς  που επέστρεφαν  απ’  την  Τροία,  το  1221π.Χ.  Άρα,  σύμφωνα  με  τη  δεκαετή διάρκεια  του  Τρωικού  πολέμου,  θα  καταλήξουμε  στο  συμπέρασμα  πως αυτός  πραγματοποιήθηκε  μεταξύ  1231  -  1221  π.Χ.  

Οι  άλλες  τρεις χρονολογικές  αναφορές  των  Αιγυπτίων,  που  απέχουν  τριάντα  περίπου χρόνια  απ’το  πρώτο  μεγάλο  κύμα  επιδρομέων,  θα  πρέπει  να  αντιστοιχούν στις  πειρατικές  επιθέσεις,που  έγιναν  στα  πλαίσια  της  γενικής  αναταραχής στο  χώρο  της  ανατολικής  Μεσογείου. 

Η ανεξέλεγκτη  μαζική  αναρχία,επέφερε  τη  μεταβολή  στον  τρόπο  ζωής των  Αχαιών  και  φυσικά  τη  διακοπή  των  ελεύθερων  εμπορικών  σχέσεων. Οι  επιζήσαντες  κάτοικοι  των  πληγέντων  κι  αποδεκατισμένων  πόλεων, υπό  τον  συνεχή  κίνδυνο,  τις  εγκατέλειψαν  προσπαθώντας  να  επιβιώσουν. 

Η  ελίτ  της  μυκηναϊκής  κοινωνίας,  μαζί  με  τους  εναπομείναντες,  πιστούς σ’  αυτήν  υπηκόους  της,  αναζήτησαν  καλύτερη  τύχη  μεταναστεύοντας  σε νέα,  παρθένα  εδάφη.  Εκεί,  ήλπιζε  η  αριστοκρατία  τάξη  πως  θα  μπορέσει να  ανασυντάξει  το  χαμένο  της  βασίλειο  και  να  ανακτήσει  την  παλαιά ηγετική  και  αρχοντική  της  αίγλη,  μεταφέροντας  μαζί  της  και  τους κατοίκους  των  αρχαίων  μυκηναϊκών  κέντρων.  Έτσι  εγκαινιάστηκε  η  Α΄ μεταναστευτική  περίοδος  για  την  Ελλάδα,  στα  μέσα  περίπου  του  12ουπ.Χ. αιώνα,  με  την  περιοχή  που  ονομάστηκε  Ιωνία,  να  δέχεται  το  μεγαλύτερο πλήθος  των  αποίκων.  

Ήταν  μια  πολλά  υποσχόμενη  γη  του  ανατολικού Αιγαίου,  που  είχε  μείνει  μακριά  από  την  επήρεια  των  τραγικών γεγονότων  και  μόλις  είχε  απαλλαγεί  απ’  το  δυναστικό  ζυγό  των Χετταίων.  Αυτός  ο  χώρος,  μετά  την  αποκατάσταση  της  ασφάλειας  και της  ειρήνης,  έμελλε  να  επαναφέρει  τον  ελληνικό  πολιτισμό  στα  υψηλά επίπεδα  του  παρελθόντος,  καθώς  διατήρησε  άσβεστη  τη  φλόγα  του πνευματικού  φωτός  που  έλαμψε  στα  μυκηναϊκά  χρόνια.  Μια  πολύτιμη κληρονομιά,  που  η  διάσωσή  της  και  η  μεταβίβασή  της  στις  επόμενες γενεές,  καθόρισε  την  τύχη του  μετέπειτα  ελληνισμού. 

Πηγή: Ομηρική Ιθάκη. Το τέλος του ταξιδιού, Αθανάσιος Δανιήλ. 

Ο αφανισμός της χαλκινης γενιάς. Μέρος Β

Ο  μύθος  που  έχει  καθιερωθεί,  πως  οι  Δωριείς  ήταν  αυτοί  που εξοπλισμένοι  με  σιδερένια  όπλα  κατέλυσαν  το  μυκηναϊκό  πολιτισμό, είναι  ανακριβής  και  τα  αρχαιολογικά  τεκμήρια  εύκολα  τον  ανατρέπουν. 

Σίγουρα  αυτή  η  μικρή  πληθυσμιακά,  περιθωριακή  και  νομαδική  φυλή  της αρχαίας  Ελλάδας,  μετακινήθηκε  και  διαφοροποιήθηκε  την  εποχή  της αναστάτωσης,  εγκαταστάθηκε  και  αναπτύχθηκε  σε  παραδοσιακά  εδάφη των  Αχαιών,  αλλά  δεν  ήταν  οι  Δωριείς  που  προκάλεσαν την  καταστροφή. Η  σταδιακή  άνοδός  τους  και  οι  διεκδικήσεις  τους  στον  Ελλαδικό  χώρο, ήταν  μια  φυσική  συνέπεια  της  πτώσης  των  Μυκηναίων  και  όχι  η  αιτία της. 

 Οι  πραγματικοί  ένοχοι,  ήταν  το  πλήθος  των  αδίστακτων  εκτελεστών μιας  πανάρχαιας  μάστιγας.  Ήταν  οι  κουρσάροι  της  Μεσογείου,  που καθώς  το  φαινόμενο  ήταν  γενικευμένο,  τα  τμήματά  τους  δεν απαρτίζονταν  μόνο  από  Αχαιούς,  αλλά  κι  από  άλλους  λαούς,  γνώστες  της ναυτικής  και  πολεμικής  τέχνης.  Η  περίπτωση  των  Λυκίων,  οι  οποίοι ζούσαν  κοντά  στις  ακτές  της  νότιας  Μικράς Ασίας,  είναι χαρακτηριστική. Αυτοί,  παρότι  το  Ίλιον  βρισκόταν  τόσο  μακριά  απ’  την  χώρα  τους,  όπως και  οι  ίδιοι  παραδέχονται  μέσα  στο  έπος,  πολέμησαν  με  γενναιότητα  στο πλευρό των Τρώων και  ενάντια  στους  Αχαιούς.

 «Τώρα μονάχα ὅσοι  βρεθήκαμε συμμάχοι  πολεμοῦμε˙ τί  σύμμαχος  κι  ἐγώ  εἶμαι  κι ἔφτασα  μακριάθε ξεκινώντας τί  εἶναι  μακριά ἡ  Λυκία, στό  στρουφιχτό  τοῦ  Ξάνθου  ρέμα πάνω, κι  ἔχω  ἀφημένο  ἐκεῖ  τό  ταίρι μου  καί  τό  μωρό τό  γιό  μου καί  βιός  πολύ,  πού  θα το  ζήλευε κάθε φτωχός.  Μά κι  ἔτσι γκαρδιώνω  τους  Λυκιῶτες  ἄπαυτα καί  λαχταρῶ κι  ἀτός  μου νά  κονταροχτυπιέμαι,  τίποτα  δῶ  πέρα  ἄς  μην  ὁρίζω, γιά  βιός  οἱ  Ἀργίτες νά μοῦ  πάρουνε  γιά ζά να  μοῦ  ξεκόψουν» (Ιλιάδα.  Ε  477-484) 

Αυτοί  οι  πολύτιμοι  σύμμαχοι  των  Τρώων,  σε  διάφορα  μέρη  της Ιλιάδας,  παρουσιάζουν  ιδιαίτερη  ορμητικότητα  και  οι  Λύκιοι  ήρωες, Σαρπηδόνας,  Γλαύκος  και  Πάνδαρος  έχουν  εξέχοντα  ρόλο.  Η  μόνη εξήγηση,  που  μπορεί  να  δοθεί  για  την  παράξενη  συμμετοχή  τους,  σε αυτόν  τον  κανονικά  αδιάφορο  γι’  αυτούς  πόλεμο,  είναι  ότι  μάχονταν  ως μισθοφόροι,  κι  οι  Τρώες  σ’  εκείνες  τις  δύσκολες  στιγμές,  είχαν προσλάβει  για  ενίσχυση  αρκετούς  τέτοιους  τυχοδιώκτες,  οι    οποίοι ξεχώριζαν  για  την  μαχητικότητα  τους.  Οι  Λύκιοι,  αυτήν  την  πολεμική τους  δεξιοτεχνία,  την  διατήρησαν  και  σίγουρα  την  εκδήλωσαν  στα  βίαια χρόνια  που ακολούθησαν μετά  τον πόλεμο  της  Τροίας.

 Ακολουθώντας  την  τόσο  οικεία  για  όλους  τακτική  της  πειρατείας,  για πρώτη  ίσως  φορά  στην  παγκόσμια  ιστορία,  μικρά  ή  πολυάριθμα  ναυτικά –στρατιωτικά τμήματα ατρόμητων ανδρών, απ’ όλη την ανατολική Μεσόγειο, ανεξάρτητα ή συνασπισμένα κάτω από έναν ανίερο σκοπό, σαν λαίλαπα απλώθηκαν στη γύρω περιοχή κι επιδόθηκαν σ’ένα ξέφρενο κυνήγι λαφύρων. Έναν αδυσώπητο αγώνα αναζήτησης κι αρπαγής πολύτιμων αγαθών, με καταστρεπτικά αποτελέσματα για τις εύπορες πόλεις και τους ευκατάστατους πολιτισμούς, που είχαν τη φήμη της ευημερίας και του συσσωρευμένου πλούτου. 

 Μια φήμη που διαδιδόμενη από στόμα σε στόμα, πολλές φορές παραμόρφωνε την αλήθεια και γιγαντωνόταν, εξάπτοντας το πάθος των δραστών ακόμα πιο πολύ.

  «τί ὅσο ἡ ζωή μου ἀξίζει, ἀλάκερα τά πλούτη δέν άξίζουν πού ἔκρυβε, λένε, τό πολύκοσμο τῆς Τροίας ἐντός του κάστρου» (Ιλιάδα. Ι 401-402) «τοῦ Ὀρχομενοῦ τά πλούτη ἄν μοῦ ’δινε καί τῆς αἰγύπτιας Θήβας, πού θησαυρος κεῖ πέρα ἀρίφνητους τό κάθε σπίτι κρύβει,» (Ιλιάδα. Ι 381-382) 

Πηγή: Ομηρική Ιθάκη. Το τέλος του ταξιδιού, Αθανάσιος Δανιήλ. 

Ο αφανισμός της χαλκινης γενιάς. Μέρος Ά

Μέσα απ’ το έπος της Οδύσσειας, μπορούμε να αντλήσουμε σημαντικές πληροφορίες, για τα δύσκολα χρόνια που ακολούθησαν μετά την αιματοκυλισμένη λεηλασία της Τροίας.




Εύκολα αντιλαμβανόμαστε τις συνέπειες που είχε ο μεγάλος και νικηφόρος πόλεμος, ο οποίος σίγουρα ανέδειξε ηρωικές μορφές στο πεδίο των μαχών, αλλά τελικά δεν πέτυχε τον κύριο σκοπό του, αφού δεν προσέφερε στους Αχαιούς τα αναμενόμενα πλούσια λάφυρα. Αντίθετα, ο θάνατος πολλών ευγενών και βασιλέων, μαζί με τη μεγάλη οικονομική καταστροφή που προκάλεσε η μακροχρόνια εκστρατεία, επέφερε τη μείωση του κύρους και της δύναμης της αριστοκρατικής τάξης.




Η αδυναμία άσκησης από τους βασιλείς, της δεδομένης απολυταρχικής εξουσίας του παρελθόντος, δημιούργησε αναστάτωση και πολιτικές ανακατατάξεις σε αρκετές αρχαίες πόλεις. Η βίαιη μνηστηροφονία απ’ τον Οδυσσέα, εντάσσεται καθαρά μέσα στα πλαίσια, της απεγνωσμένης προσπάθειας για την αποκατάσταση αυτής της διαταραγμένης διοικητικής τάξης, η οποία ήταν φυσιολογική, μετά από τόσο χρόνο ανεξέλεγκτης λειτουργίας του κράτους. Κάποιοι άλλοι όμως ηγεμόνες, δεν κατάφεραν να σταθούν ξανά στο θρόνο τους. Η κτηνώδης δολοφονία του Αγαμέμνονα, ύστερα από προδοσία καθώς επέστρεφε στο σπίτι του, σήμαινε λογικά και το τέλος εποχής για τη συνομοσπονδία των Ελληνικών κρατών, όπως και για την ηγεμονία των Μυκηνών.




Η παρακμή του μυκηναϊκού πολιτισμού είχε αρχίσει και δε θα αργούσε η πλήρης κατάρρευσή του. Η ολέθρια τακτική των πειρατών, με την κλοπή ξένης περιουσίας και την εξόντωση των νόμιμων ιδιοκτητών, ήταν αυτή που τελικά έδωσε το καίριο χτύπημα, σε έναν ήδη λαβωμένο κόσμο. Ήταν μία κακή συνήθεια, που αποσκοπούσε μεν στη διατήρηση των πρωτευόντων στοιχείων της μιλιταριστικής κοινωνίας των Αχαιών, αλλά μοιραία εστράφη εναντίον των βασικών θεσμών συνοχής της, αφού πλέον η ζωή δε στηριζόταν στην Δίκην, σε μια ηθική ισορροπία που με γνώμονα την ευτυχία του συνόλου, ο άνθρωπος αναλαμβάνει δράση στα πλαίσια της δικαιοσύνης. Αντίθετα, η κάθε μορφή δύναμης, όπως και το κάθε άτομο ξεχωριστά, ενδιαφερόταν αποκλειστικά για το προσωπικό όφελος, χωρίς κανένα ενδοιασμό ή κάποιο νομικό φραγμό.




Η επιβίωση ήταν το μόνο που είχε σημασία, ακόμα κι αν αυτό σήμαινε την εξόντωση όλων των άλλων, ξένων ή ομοφύλων. Έτσι, προοδευτικά επικράτησε η αναρχία και μια γενικευμένη αναταραχή. Υπήρχαν παντού μόνο στρατιωτικοί στόχοι,με πολλούς επίδοξους ληστές για την λεηλασία τους, ώστε τελικά όλοι να στραφούν εναντίον όλων.




Η τιμωρία των θεών του Ομήρου, για την άδικη και απάνθρωπη συμπεριφορά αυτού του κόσμου, προήλθε εκ των έσω. Απ’την ανάμνηση του τραγικού αυτού γεγονότος, ο Ησίοδος αργότερα θα μιλήσει για την πολεμόχαρη γενιά των ανθρώπων την Χάλκινη, που όπως κι αυτή των ηρώων, παρόλο ότι την αποτελούσαν τρομεροί πολεμιστές, λόγω της Ὓβρις τους, της ασέβειας και της υπερβολής τους, στο τέλος αυτοκαταστράφηκαν, νικήθηκαν στις μεταξύ τους μάχες από τα ίδια τους τα χέρια και κατρακύλησαν στον Άδη.

Πηγή: Ομηρική Ιθάκη. Το τέλος του ταξιδιού, Αθανάσιος Δανιήλ.