Γράφει ο Παύλος Παπαδόπουλος.
Αγαπητοί φίλοι, απόψε,
θα σας παρουσιάσω ένα από τα σημαντικότερα θεατρικά έργα του 20ου αιώνα.
Πρόκειται για το κλασικό, αλλά πάντα επίκαιρο έργο, του περίφημου Αμερικανού
θεατρικού συγγραφέα Άρθουρ Μίλερ, "Ο θάνατος του εμποράκου".
Το έργο γράφτηκε το 1948 και
ανέβηκε για πρώτη φορά το 1949 στο Broadway, ενώ έδωσε το βραβείο
Πούλιτζερ στο Μίλερ το ίδιο έτος. Το 1999 ο "Θάνατος
του εμποράκου" κέρδισε το βραβείο "Τόνι" (καλύτερης
αναβίωσης έργου), ενόσω ο Μίλερ ζούσε ακόμη (πέθανε το 2005).Ο
"Εμποράκος" αποτέλεσε ακρογωνιαίο λίθο του σύγχρονου Αμερικάνικου
Θεάτρου και ειδικότερα του "ρεαλιστικού θεάτρου", χάρισε έτσι στον
τριαντατριάχρονο τότε Μίλερ, την παγκόσμια αναγνώριση. Το ρόλο του εμποράκου
ακόμη ερμήνευσε στη μεγάλη οθόνη, με τεράστια επιτυχία, ο Ντάστιν Χόφμαν.
«Ο
θάνατος του εμποράκου» (Death of a salesman) παίχθηκε στην Ελλάδα από το Θέατρο
Τέχνης το 1949, με τον Β. Διαμαντόπουλο και το 1962 με τον Γ. Λαζάνη, από την
Νέα Ελληνική Σκηνή, το 1986 με τον Θύμιο Καρακατσάνη, από το ΔΗΠΕΘΕ Βέροιας, το
1988, με τον Δ. Καταλειφό, από το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, το 1991, με
τον Ανδρ. Ζησιμάτο, από τον Θίασο Κώστα Καζάκου, το 1993, από το Θέατρο
Διαδρομή, το 2002 με τον Γ. Μιχαλακόπουλο, από τον Θίασο Θ. Καρακατσάνη, το
2008, από το Εθνικό θέατρο, το 2016, με τον Π. Φιλιππίδη κ.ά.
Η υπόθεση του έργου:
Στο
«θάνατο του εμποράκου» υφαίνονται σταδιακά, οι τραγικές συνέπειες των απέλπιδων
προσπαθειών, ενός μεσόκοπου πλασιέ να καταξιωθεί και να αισθανθεί σπουδαίος.
Μέσα σε δύο «θεατρικά» εικοσιτετράωρα, εκτίθενται οι σχέσεις του με την
οικογένειά του και η αδυναμία του να διαχειριστεί την αποτυχία. Για την
πρωταγωνιστική φιγούρα του Γουίλυ Λόμαν ,ο Άρθουρ Μίλερ εμπνέεται από το θείο
του, Μάνι Νιούμαν. Όπως χαρακτηριστικά θα δηλώσει μετέπειτα ο δραματουργός: «ο
Νιούμαν ήταν ένας δυστυχισμένος έμπορος που πάλευε να μαζέψει χρήματα για να
μεγαλώσει την πολυμελή οικογένειά του. Ήταν ο άνθρωπος που θα βρισκόταν πάντα
στην τελευταία θέση, καταδικασμένος να παρακολουθεί εγκλωβισμένος στην αποτυχία
του την επιτυχία όσων τον περιτριγύριζαν. Αναπόφευκτη κατάληξη η αυτοκτονία.»
Επιπλέον στοιχεία για
το έργο:
Κατά μία έννοια, το έργο διηγείται την
κατάρρευση του "Αμερικάνικου ονείρου" με τρόπο προφητικό, καθώς θα
επέλθει περίπου μία δεκαετία αργότερα. Ο εξαιρετικός ηθοποιός Δημήτρης
Καταλειφός, που πρόσφατα ερμήνευσε το ρόλο του " Εμποράκου" βρέθηκε μπροστά
από το φακό του Culturenow σχολιάζοντας το εμβληματικό, όπως το χαρακτηρίζει,
θεατρικό έργο: «Είναι ένα έργο που συγκινεί πάντα γιατί παρουσιάζει μία
οικογένεια μέσα στην οποία ο πατέρας προσπαθεί να ζήσει και ο ίδιος και τα
παιδιά του σύμφωνα με τις επιταγές του αμερικανικού ονείρου, που είναι η
επιτυχία, η καταξίωση, τα χρήματα, το να σε αναγνωρίζουν και με αυτό τον τρόπο,
με αυτή την αγωνία, με αυτό το άγχος να προσαρμοστεί στο αμερικάνικο όνειρο,
αυτό που τελικά καταφέρνει είναι να προκαλέσει την καταστροφή του και την τραγωδία
και του εαυτού του και της οικογένειάς του.»(artick.gr)
Ορμητήριο έμπνευσης για τον Μίλερ ήταν τα
μεταπολεμικά τραύματα της Αμερικής, βουτά βαθιά βαθιά, στην αμερικάνικη
ψυχοσύνθεση και την εξετάζει. Ο Μίλερ εμπνεύστηκε από έναν εμποράκο, ο
οποίος μάλιστα τύχαινε και θείος του, που πουλούσε γυναικεία ρούχα στη Νέα
Υόρκη. Στη μεγάλη οικονομική ύφεση του 1929, ο άνθρωπος αυτός καταστράφηκε
οικονομικά. Από τότε δεν είχε το κουράγιο να κοιτάξει τον γιο του στα μάτια.
Ντρεπόταν που δεν μπορούσε να καλύψει οικονομικά και τις πιο βασικές του
ανάγκες. Κι έτσι, πικραμένος, πέθανε. Έζησε την τελευταία η μέρα της ζωής του,
ντροπιασμένος, χωρίς δουλειά, χωρίς όνειρα.
Ο Μίλερ με αυτό το έργο θέλησε να
μεταφέρει στο σανίδι το αμερικάνικο όνειρο μέσα από τα βιώματα μια μικροαστικής
οικογένειας, που οικονομικά, πριν τη κρίση, ήταν μια χαρά. Ένα όνειρο που
δικαίωνε τη σκληρή δουλειά με χρήμα. Ένα όνειρο σύμφωνα με το οποίο η απόλυτη
επιτυχία τότε ήταν δύο παιδιά, ένα σπίτι στα προάστια με ασφάλεια και γκαράζ με
δύο αυτοκίνητα .Όλα γκρεμίστηκαν το 1929 στην οικονομική ύφεση. (protothema)
Η αέναη προσπάθεια των ανθρώπων της
μεσοαστικής και μικροαστικής τάξης, να πλασαριστούν λίγο παραπάνω, είτε μέσω
της διαδρομής των παιδιών τους, είτε μέσω της κοινωνικής γοητείας των τεσσάρων
τροχών. Η επί σκηνής επιβίωση του μικρομεσαίου πολίτη σε μία κοινωνία εντελώς
καταναλωτική, οι ηθικές αξίες πέφτουν και το μόνο που απασχολεί είναι το χρήμα.
Η θεματολογία του επηρεάστηκε ασφαλώς από την οικονομική καταστροφή του
Πολωνοεβραίου πατέρα του. Πρόκειται αναμφίβολα για έργο κόλαφος, ενάντια στην
υλιστική κοινωνία και τη βάναυση χωρίς αναστολές λειτουργία του καπιταλιστικού
συστήματος.
Ο συγγραφέας A.
Miller προσπάθησε να δώσει τον ακριβή στόχο του έργου: «Ο εμποράκος είναι η
τραγωδία του ανθρώπου, που πίστεψε, ότι μόνον εκείνος δεν μπόρεσε να
ικανοποιήσει τα κριτήρια που έθεσαν, για όλη την ανθρωπότητα, κάποιοι
φρεσκοξυρισμένοι, άκαμπτοι κύριοι, που παροικούν σήμερα στην κορυφή των
τηλεοπτικών επιχειρήσεων και των διαφημιστικών γραφείων». Ο ήρωας του έργου
είναι ο ίδιος ο εαυτός μας, αδύναμος απέναντι στη ροή των γεγονότων και την
αναπόφευκτη φθορά της καθημερινότητας.(Vakxikon.gr). Ο Γουίλι Λόμαν ήταν ένας
άνθρωπος που πίστεψε πως εκείνος μόνο δεν μπόρεσε να
ικανοποιήσει τα κριτήρια που έθεσαν για την ανθρωπότητα κάποιοι
"ευυπόληπτοι κύριοι" που παροικούν στην κορυφή της πολιτικής και του
επιχειρηματικού κόσμου.
Η
απόφασή του εμποράκου να αυτοκτονήσει με το αυτοκίνητό του, έτσι ώστε η
οικογένειά του να καρπωθεί τα χρήματα της ασφάλειας, δίχασε τους κριτικούς. Διαφωνούσαν
αν η πράξη αυτή του κεντρικού ήρωα ήταν μια πράξη δειλίας ή μια αυτοθυσία στο
βωμό του Αμερικάνικου Ονείρου, το οποίο αποδεικνύεται ένα ψέμα, διαφωνώντας
ουσιαστικά με την πραγματική φύση της τραγωδίας και τη σύγκριση σε τραγικότητα
του "ανθρωπάκου" Λόμαν με αρχέτυπα του αρχαίου δράματος. Ο Μίλερ
απάντησε στις κριτικές αυτές, ότι ήθελε να υπογραμμίσει, πως η τραγικότητα ενός
ήρωα έγκειται στο κατά πόσο είναι πρόθυμος να θυσιαστεί για να προστατέψει την
προσωπική του αξιοπρέπεια, κάτι που έκανε ο Λόμαν.
Στο
βάθος του έργου μπορεί κανείς να διακρίνει έστω και 20 χρόνια μετά την
οικονομική κρίση του 1929 (το ΚΡΑΧ) . Επιδιώκει να θίξει τις συνέπειες της
κρίσης στην Αμερική, με την έκθεση της εξαθλίωσης των μέχρι πρόσφατα
ευημερούντων Αμερικανών, καθώς και τη διάψευση των προσδοκιών που έφερε το
τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου στην αμερικάνικη κοινωνία.
Η
ηττοπαθής κίνηση του Εμποράκου για ένα καλύτερο μέλλον της προβληματικής
οικογένειάς του, όπως πολύ τραγικά απέδειξε, είχε θετικά αποτελέσματα και
προκαλεί ρίγος... Πολύ εύστοχα ο ίδιος αναφέρει: “Μετά από τόσα
ταξίδια, τρένα, ραντεβού, χρόνια ολόκληρα, τελικά πιο πολύ αξίζεις πεθαμένος
παρά ζωντανός”.
Η
ελληνική κοινωνία κατά την περίοδο 2010-2019 έζησε και αυτή στα πρόσωπα
αναρίθμητων Ελλήνων το ψυχορράγημα του ανθρώπου που προσπαθεί να ονειρευτεί μια
καλύτερη ζωή αλλά συνθλίβεται μέσα στην οδυνηρή πραγματικότητα και τη διάψευση
των προσδοκιών του...
Παίζουν οι: Γιάννης Αργύρης, Μαρία Σκούντζου, Δημήτρης Παπαγιάννης, Κώστας Δίπλαρος, Νίκος Χήτας, Έφη Ροδίτη, Λάμπρος Κοτσίρης, Λευτέρης Λουκαδής, Θόδωρος Δημήτριεφ, Γιώργος Γεωγλερής, Σοφία, Χάνου, Φωτεινή Φιλοσόφου, Μάλαμα Αργυροπούλου. Ραδιοσκηνοθεσία: Θεόφιλος Ζαμάνης.
Ο Γιάννης Αργύρης ερμηνεύει με μεγάλη επιτυχία το ρόλο του Γουίλι Λόμαν...
Η μεταφόρτωση πραγματοποιήθηκε από το κανάλι "Ισοβίτης":
http://isobitis.com/theatro1/?p=172
Πηγές: Εθνικό Θέατρο, Εφημερίδα Καθημερινή, Αθηναϊκά Θέατρα, greekradiotheater, in.gr, protothema.gr,capital.gr iefimerida.gr, cuemagazin.gr, paspartou.gr, artick.gr
-Ο Παύλος Παπαδόπουλος γεννήθηκε το 1978 στη Δράμα,
μεγάλωσε στις Σέρρες και έζησε στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Από το 1996
εργάζεται στο δημόσιο σε διάφορες διοικητικές θέσεις. Είναι απόφοιτος της
Σχολής Αξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας, της Σχολής Αστυφυλάκων της
Αστυνομικής Ακαδημίας, της Σχολής Επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης ΕΛ.ΑΣ., και
της Σχολής Ελληνικού Πολιτισμού, του Τμήματος Ανθρωπιστικών. Σπουδών του Ελληνικού
Ανοικτού Πανεπιστημίου. Μιλάει Αγγλικά και Γερμανικά.
