ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΣΤΡΙΩΤΗΣ Ο ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΣ ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΗΣ ΤΗΣ ΡΩΜΙΟΣΥΝΗΣ

  Στις 17 Ιανουαρίου το 1468 πεθαίνει ο Γεώργιος Καστριωτης Σκεντερμπεης υιός του Ιωάννη και αργότερα "προκάτ κατασκευασμένου" εθνικού ήρωα των …Αλβανών.Αθλητης του Χριστού (όπως τον αποκάλεσε ο Παπας Πιος) και υπέρμαχος της απανταχού Χριστιανοσύνης στην μάχη εναντια στους Οθωμανούς. Για την καταγωγή του ο Marini Barletii, πρώτος του Βιογράφος από την Σκόδρα (αρχές 16ου μ.Χ. αι.), τον αποκαλεί «ΗΠΕΙΡΩΤΗ ΠΡΙΓΚΗΠΑ » και «ΗΓΕΜΟΝΑ ΤΩΝ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ », ενώ ολόκληρη η βιογραφία αναφέρεται μόνο σε Ηπειρώτες και καθόλου σε Αλβανούς. Επίσης, ο ίδιος ο Σκεντέρμπεης απευθυνόμενος προς τον ηγεμόνα του Τάραντα Ιωάννη Αντώνιο και προδίδοντας έτσι την καταγωγή και τα αληθινά του αισθήματα, γράφει : «οι προπάτορες ημών ήσαν ΗΠΕΙΡΩΤΕΣ , εκ των οποίων ηγέρθη εκείνος ο ΠΥΡΡΟΣ του οποίου την ορμήν μόλις οι Ρωμαίοι ηδυνήθησαν να αντικρούσουν».

Στο Εθνικό Μουσείο της Δανίας φυλάσσεται σφραγίδα (φωτό στα σχόλια), η οποία πιστεύεται ότι ανήκει στον Σκεντέρμπεη. Είναι στρογγυλή, διαμέτρου έξι εκατοστών, κατασκευασμένη από χαλκό και ζυγίζει 280 γραμμάρια. Στη σφραγίδα του Γ. Καστριώτη, απεικονίζεται "Βυζαντινός" δικέφαλος αετός, ο οποίος έχει κάτω από τα νύχια του λύκο ή τσακάλι, ενώ υπάρχει και κυκλική επιγραφή με συντμήσεις: "ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΕΛΕΩ ΘΥ, ΑΥΤ. ΡΩΜ, Ο ΜΕΓ. ΑΥΘ ΤΟΥΡΚ ΑΛΒ. ΣΕΡΒ. Κ. ΒΟΥΛΓΑΡ." Δηλαδή: "ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ, ΕΛΕΩ ΘΕΟΥ, ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ, Ο ΜΕΓΑΣ ΑΥΘΕΝΤΗΣ ΤΟΥΡΚΩΝ, ΑΛΒΑΝΩΝ ΣΕΡΒΩΝ ΚΑΙ ΒΟΥΛΓΑΡΩΝ"

Η αλβανική σημαία , η γνωστή κόκκινη σημαία με τον δικέφαλο αετό είναι η σημαία κάτω απο την οποία πολέμησε ο Γεώργιος Καστριώτης και αυτό που έχει πραγματική σημασία κατά την γνώμη μου είναι ότι πατέρας του Ιωάννης Καστριώτης(αλβανικά: Gjon Kastrioti ),είναι απόγονος διοικητών (επικεφαλείς) του Θέματος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στην περιοχή της σημερινής Βόρειας Αλβανίαςκαι της Βοϊσαβής (Vojsava / Βοϊσάβα), από τη σημαντική σερβική αρχοντική οικογένεια των Μπράνκοβιτς. Αυτό με λίγα λόγια σημαίνει οτι η οικογένεια Καστριώτη εχει συνείδηση υπηκόου της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και ακολουθούσαν θρησκευτικά το Ορθόδοξο Χριστιανικό Δόγμα. Δεν υπήρχε περίπτωση να υφίσταται Διοικητής ”Θέματος ” του Βυζαντίου που να μην ανήκει στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία να μην ομιλεί την ελληνική γλώσσα και να μην θεωρεί εαυτόν αυτονόητα πλέον πολίτη της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας , ή αλλοιώς της Φιλοχρήστου των Ρωμαίων Πολιτείας ή οπως την ονομάζουμε σήμερα Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.

Λογικό συμπέρασμα όλων αυτών είναι οτι και το ”Θέμα” των Καστριώτηδων δεν εκπροσωπείται απο άλλη σημαία αλλά απο την σημαία της Ρωμαϊκής Ανατολικής Αυτοκρατορίας ακόμα και οταν ο Σουλτάνος Μουράτ ο Β ζητά υποταγή απο τον Ιωάννη Καστριώτη και ζητά σαν ομήρους τα 4 παιδιά του ενα απο τα οποία ειναι ο Γεώργιος. Όταν ο Γεώργιος Καστριώτης ξεφεύγει απο την ομηρία και επιστρέφει στην Κρούγια αποφασίζοντας να αντιμετωπίσει και να επαναστατήσει εναντίων των Οθωμανών με ποια σημαία θα αντιμετώπιζε λοιπόν τον Σουλτάνο; Με ποιάν άλλη , παρά με την πολεμική σημαία της Ρωμαϊκής Ανατολικής Αυτοκρατορίας χρήση της οποίας γινόταν στις πολεμικές επιχειρήσεις και ήταν χρώματος ερυθρού με τον δικέφαλο αετό στον φόντο .

Αυτή η σημαία υψώθηκε στο Πύργο του Γεωργίου Καστριώτη στην Κρούγια το 1443 , εξάλλου δεν υπήρχε και άλλη διαθέσιμη σημαία για να υψωθεί και που να βρεθεί άλλη δηλαδή , αυτή ήταν η σημαία του Τιμαρίου που άνηκε στην Ρωμαϊκή Ανατολική Αυτοκρατορία είτε το θελουμε , είτε δεν το θέλουμε. Ο Καστριώτης αντιμετώπιζε τους Οθωμανούς ως ο τελευταίος σχεδόν ”αντιπρόσωπος” της εναπομείνασας Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Κατά την περίοδο 1444–1466, απέκρουσε με αυτήν την σημαία 13 τουρκικές εισβολές. Οταν πέθανε στις 17 Ιανουαρίου 1468 με αυτήν την σημαία τον σκέπασαν στον Ναό του Αγίου Νικολάου στην Λισσό (Ελληνική αποικία από τις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ μεταγενέστερα στον μεσαίωνα μετονομάστηκε Αλέσιον και σήμερα είναι γνωστή σαν Λέζα-αλβ. Lezhë).

Το κόκκινο γέλιο, του Λεονίντ Αντρέγιεφ. Γράφει ο Παύλος Παπαδόπουλος.

   Φίλες και φίλοι απόψε θα σας παρουσιάσω τη νουβέλα του Λεωνίδα Αντρέγιεφ Το κόκκινο γέλιο. Το έργο κυκλοφόρησε το 1905 και πρόκειται για την πιο φιλόδοξη αλλά και πειραματική νουβέλα του Ρώσου λογοτέχνη.

  Το έργο αποτελείται από δέκα εννέα αποσπάσματα και χωρίζεται σε δύο μέρη: Στο πρώτο μέρος ό αφηγητής είναι ένας αξιωματικός του ρωσικού στρατού πού πολεμά στη Μαντζουρία, στον καταστροφικό Ρωσοϊαπωνικό Πόλεμο του 1904. Τραυματίζεται βαριά και επιστρέφει στην οικογένειά του σωματικά αλλά και πνευματικά ανάπηρος. Στο δεύτερο μέρος αφηγητής γίνεται ό αδελφός του αξιωματικού. Για τον Αντρέγιεφ οι αποτρόπαιες πράξεις της νέας μορφής πολέμου μαρτυρούσαν την υπέρτατη εξαχρείωση μιας κοινωνίας για την οποία ό ίδιος είχε ήδη βγάλει διάγνωση: ασθένεια ανίατη.

 

Η υπόθεση του έργου:

 

  ΕΚΕΙΝΟΣ... Ένας άφραγκος φοιτητής της Πετρούπολης βρίσκει αναπάντεχα δουλειά ως οικοδιδάσκαλος σ' ένα απομονωμένο σπίτι σε κάποιο χωριό δίπλα στη θάλασσα, όπου κυριαρχούν ή θλίψη και ή μελαγχολία και όπου ό κύριος του σπιτιού γελάει παράδοξα στις πιο παράξενες καταστάσεις. Μία του κόρη έχει πνιγεί στα γκρίζα νερά της θάλασσας και ή γυναίκα του, πού δεν εμφανίζεται ποτέ, ακούγεται να παίζει πιάνο από κάποιο κλειστό δωμάτιο. Ώσπου εμφανίζεται στον νεαρό οικοδιδάσκαλο εκείνος, ένα φασματικό πρόσωπο με το οποίο αποκτά σχεδόν σωματική επαφή. Κι αρχίζει το αριστοτεχνικό παιχνίδι του συγγραφέα με τον ήρωα του και τον αναγνώστη, γύρω από την ύπαρξη του αλλόκοτου επισκέπτη και το σταδιακό παραλήρημα του φοιτητή.

Ο Λεωνίδας Αντρέγιεφ

 

Λίγα ακόμη στοιχεία για το έργο:

  Η νουβέλα του Αντρέγιεφ, Το κόκκινο γέλιο, αποτέλεσε την πρώτη αντίδραση του συγγραφέα στη φρίκη του Ρωσοϊαπωνικού πόλεμου του 1905. Λίγο αργότερα θα έρθει η πρώτη επανάσταση στη Ρωσία, την οποία ο Αντρέγιεφ όχι μόνο θα χαιρετίσει αλλά και θα μπλεχτεί στο κίνημα κατά του Τσαρισμού.  Παρόλαυτά τα τελευταία του έργα (Το ημερολόγιο του Σατανά, SOS Ρωσία καλεί ανθρωπότητα) είναι διαποτισμένα από την απαισιοδοξία του συγγραφέα και το μίσος του για την κυβέρνηση των Μπολσεβίκων.

 

  Κύριος εκπρόσωπος του εξπρεσιονισμού ο Αντρέγιεφ στη Ρωσία, αντανακλά από τα πρώτα του έργα καταστροφικές συνθήκες στις οποίες βρισκόταν ο ίδιος προσωπικά. Από την αρχή του έργου του έδειξε τα κίνητρα του: Πεσιμισμός, σκεπτικισμός, έλλειψη πίστης στον ανθρώπινο νου και τη θρησκεία.  Το εξπρεσιονιστικό, το φανταστικό και το πειραματικό στοιχείο θα αποδώσουν ακεραία τη φρίκη του πολέμου.

  Ο Σπύρος Γιανναράς θα θέσει τον Αντρέγιεφ επάξιο επίγονο των Ε.Τ.Α. Χόφμαν και Ε.Α. Ποέ εξαιτίας του Κόκκινου γέλιου και της νουβέλας Εκείνος και θα σημειώσει στην Καθημερινή: «Στις νουβέλες αυτές δεν περιορίζεται

στο παιχνίδι της μεθοδικά καλλιεργούμενης αμφιβολίας, της κλιμακούμενης έντασης και της κλειστοφοβίας, ούτε στη δημιουργία ενός κλίματος ζόφου, που άσκησε τεράστια γοητεία στους φανατικούς αναγνώστες του γοτθικού μυθιστορήματος. Όπως κάθε αντάξιο τέκνο της υψηλής λογοτεχνίας, δεν αρκείται στη χειραγώγηση του ευαίσθητου συναισθηματικού κόσμου των αναγνωστών. Χρησιμοποιεί την απαράμιλλη ικανότητά του στη δημιουργία εκρηκτικής ατμόσφαιρας, τη συναρπαστική ευχέρεια στις εξπρεσιονιστικές περιγραφές και τις πολύχρωμες τοιχογραφίες για να θίξει μείζονα πολιτικά και βαθιά υπαρξιακά ζητήματα.»

 

  Το έργο σε κάθε περίπτωση είναι προφητικό, προαναγγέλλει τη φρίκη των σοβιετικών Γκουλάγκ, του Πρώτου και του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Είναι επίσης διορατικό και καταγγέλλει τη βαρβαρότητα του πολέμου και την κτηνωδία του ανθρώπου.

 

  Στις αρχές του 20^ου αιώνα το ελληνικό αναγνωστικό κοινό μπορούσε πλέον να αποκτήσει μια πρώτη ανθολογία του ρωσικού διηγήματος. Μέσα σε χίλιες οχτακόσιες δέκα τρεις σελίδες ανθολογήθηκαν σαράντα οχτώ Ρώσοι/Σοβιετικοί συγγραφείς, μεταξύ αυτών φυσικά και ο Αντρέγιεφ.

 

 

Παύλος Παπαδόπουλος, Ανώτερος Δημόσιος Υπάλληλος, Πτυχιούχος Ανθρωπιστικών Σπουδών.

 

Πηγές:

https://www.avgi.gr/entheta/anagnoseis/366532_stin-apalami-toy-afigimatikoy-logoy

https://www.catisart.gr/i-proepanastatiki-rosia-se-mia-parastasi-gia-tous-epta-kremasmenous-tou-antregief/

https://www.kathimerini.gr/culture/443218/i-techni-toy-antregief/

https://www.politeianet.gr/books/9789603259206-andreyev-leonid-agra-ekeinos-to-kokkino-gelio-201052

https://el.wikipedia.org/wiki/Λεονίντ_Αντρέγιεφ

Το "Ζαρκάδι του Μοντενέγκρο"

 Αν με ρωτήσει κάποιος για τη μία και μοναδική ανάμνηση που έχω από τον μπασκετικό Ολυμπιακό της δεκαετίας του '90 η απάντηση θα είναι άμεση. Έναν ψηλό ξανθό με πεταχτά αυτιά με το νούμερο 8 στην ελαφρώς καμπουριασμένη πλάτη του, να βγαίνει στον αιφνιδιασμό σχεδόν πάντα από τη δεξιά μεριά του παρκέ, να πατάει δυνατά και να καρφώνει με τα δύο χέρια.

Μεγάλοι παίχτες φόρεσαν την ερυθρόλευκη φανέλα εκείνα τα χρόνια της κυριαρχίας των Πειραιωτών στο ελληνικό μπάσκετ. Αυτός όμως που έσπειρε το χωράφι και έδρεψε τους καρπούς της επιτυχίας, αυτός που πάνω του στηρίχτηκε η αναγέννηση της ομάδας, ο πιονέρος της κορυφής, ήταν ο αριστερόχειρας φόργουορντ από το Μαυροβούνιο με το όνομα Ζάρκο Πάσπαλι(ε).

Στα βουνά της Πλέβλια που γεννήθηκε σαν σήμερα το 1966 οι επαγγελματικές επιλογές δεν ήταν πολλές για τους γονείς του, τον Γιόβαν και τη Μίλεβα και έτσι το ζευγάρι μετακόμισε στην πρωτεύουσα Τίτογκραντ ( νυν Ποντγκόριτσα) όταν ο μικρός ήταν δύο ετών.

Ο Ζάρκο μεγάλωνε και ψήλωνε, έδειχνε πως θα περάσει τα δύο μέτρα, η ενασχόληση με το μπάσκετ ήταν μονόδρομος και έτσι βρέθηκε σε ηλικία 10 χρονών στο "σχολείο" της Μπούντουτσνοστ, ομάδας που εκείνη την εποχή αποτελούσε τη δεξαμενή όπου αντλούσαν παίχτες οι μεγάλοι του γιουγκοσλαβικού μπάσκετ.

Οι προπονητές του στα τμήματα υποδομής προσπάθησαν να του εμφυσήσουν ένα πιο "ορθόδοξο" στυλ στον τρόπο που σούταρε, αυτόν τον παράξενο μη ορθολογικό. Μόνο ένας τον άφησε ελεύθερο, βλέποντας πως ο μικρός ήταν αληθινό διαμάντι, μόνο ο συγχωριανός του πατέρα του Ζάρκο, Μπόγκνταν Τάνιεβιτς δεν τον πίεσε να αλλάξει τη μηχανική του.

Στα 16 του έκανε ντεμπούτο στην πρώτη κατηγορία δίπλα στα αστέρια της Μπούντουτσνοστ, τον Κνέζεβιτς, τον Μιλάτοβιτς και τα αδέρφια Μπόγιανιτς, ένα παιδί με ύψος 2.06 και το νούμερο 5 στη γαλάζια φανέλα του. Με σταθερά βήματα ο Ζάρκο γίνεται το πρώτο βιολί, καλείται στην Εθνική Παίδων, παίρνει το πρωτάθλημα Ευρώπης το 1983 και το '85 μόλις στα 19 του, είναι ο ηγέτης της Μπούντουτσνοστ που κάνει τη μεγάλη έκπληξη και τερματίζει στην τρίτη θέση του πιο δυνατού ευρωπαϊκού πρωταθλήματος.

Τα όρια του Μαυροβουνίου ήταν πολύ στενά πια για αυτόν και τα "λαγωνικά" της Παρτιζάν που τον είχαν ξεχωρίσει θα κινηθούν άμεσα. Η μεταγραφή θα γίνει το καλοκαίρι του 1986 με κινηματογραφικό τρόπο αφού σχεδόν "απήχθη" από τους ιθύνοντες της ομάδας ώστε να μη πραγματοποιηθεί η μετακίνηση στη Μπόσνα Σαράγεβο που είχε τον πρώτο λόγο. Στους "Crno Beli" του Βελιγραδίου ο Πάσπαλι θα έχει τη δυνατότητα να παίξει με μερικούς σπουδαίους παίχτες όπως ο Ντίβατς, ο Γκρμπόβιτς και ο Σάβοβιτς. Θα κερδίσει αμέσως θέση στη βασική πεντάδα και στο τέλος της σεζόν θα ανταμειφθεί με το μετάλλιο του πρωταθλητή.

Αλλά τα καλά νέα δεν σταματάνε εκεί αφού εντυπωσιασμένος από τις εμφανίσεις του, ο Τσόσιτς θα τον καλέσει στην εθνική για το Ευρωμπάσκετ της Αθήνας, δίνοντας του και αυτός θέση βασικού. Ο Ζάρκο δεν το ξέρει ακόμα αλλά θα έχει την πρώτη γνωριμία με το γήπεδο που στο μέλλον θα ζήσει στιγμές δόξας. Αυτή τη φορά όμως το παρκέ ανήκει στον Νικ και οι Γιουγκοσλάβοι θα γυρίσουν στο Βελιγράδι με το χάλκινο μετάλλιο στις αποσκευές τους.

Ο δρόμος του θα ανταμώσει ξανά με αυτόν του Γκάλη στον όμιλο του Κυπέλλου Πρωταθλητριών με τελικό προορισμό το Φάιναλ Φορ της Γάνδης. Απογοητευμένοι από τις ήττες τους στους ημιτελικούς θα παίξουν στον τελικό της παρηγοριάς και η Παρτιζάν θα κατακτήσει την τρίτη θέση. Η ανερχόμενη δύναμη, η Γιουγκοπλάστικα θα της κλέψει τα σκήπτρα και του πρωταθλήματος παρά τις προσπάθειες του Ζάρκο που ήταν ο κορυφαίος παίχτης της στη σειρά των τελικών. Ως εξέχον μέλος της εθνικής θα ταξιδέψει στη Σεούλ για τους Ολυμπιακούς Αγώνες, εκεί που η ανανεωμένη Γιουγκοσλαβία του Ίβκοβιτς θα γίνει έρμαιο των διαθέσεων του Σαμπόνις με αποτέλεσμα οι Πλάβι να ανέβουν στη δεύτερη θέση του βάθρου.

Το σενάριο του πρωταθλήματος θα επαναληφθεί και την επόμενη χρονιά, ο Ζάρκο θα αναδειχθεί δεύτερος σκόρερ της κανονικής περιόδου πίσω από τον Κόμαζετς αλλά σε μία σειρά δραματικών τελικών τα "μωρά του Σπλίτ" θα καταφέρουν να παραμείνουν στον θρόνο τους. Χρόνος για πανηγυρισμούς όμως δεν υπάρχει ιδιαίτερος, αφού σε λιγότερο από δύο μήνες οι αντίπαλοι στους συλλόγους τους θα είναι μέλη της καλύτερης ευρωπαϊκής εθνικής ομάδας όλων των εποχών.

Πάσπαλι, Κούκοτς, Ντράζεν, Ντίβατς και τα υπόλοιπα παιδιά του Ντούντα θα μαγέψουν τους συμπατριώτες τους και θα περάσουν στο λαιμό τους το χρυσό μετάλλιο. Ο Ζάρκο θα κάνει πολύ καλά παιχνίδια και θα τραβήξει το ενδιαφέρον των Σπερς που ενώ δεν τον έχουν επιλέξει στο ντραφτ, θα του προσφέρουν εγγυημένο διετές συμβόλαιο κατόπιν εισήγησης του βοηθού προπονητή Γκρέγκ Πόποβιτς.

Ο "Πάλια" θα πάει στην Αμερική έχοντας παντελή άγνοια για την ομάδα και το ΝΒΑ γενικότερα. Οι ατάκες του για την Pizza Hut και ο θρυλικός "διάλογος" με τον λάτρη της πειθαρχίας Λάρι Μπράουν έχουν γραφτεί πολλές φορές και δεν υπάρχει λόγος επανάληψης τους. Εγώ θα σταθώ μόνο σε μία εξομολόγηση του Πόποβιτς που ίσως δικαιολογεί εν μέρει το αδιάφορο πέρασμα του Ζάρκο από το Σαν Αντόνιο. Έχει πει λοιπόν χαρακτηριστικά ο Ποπ πως "Ακόμα και αν ο Πάσπαλι είχε επιτόπιο άλμα 1.5 μέτρο ή ήταν ο καλύτερος σουτέρ του κόσμου δεν θα έπαιζε. Έπρεπε υποχρεωτικά να παίξει ο Σον Έλιοτ". Η αλήθεια πιστεύω, βρίσκεται κάπου στη μέση αφού όντως ο Μπράουν προτιμούσε τον ρούκι Έλιοτ από τον Ζάρκο αλλά και αυτός με την κακή εξωγηπεδική του ζωή -τα πακέτα με τα Marlboro τρέχανε από πίσω του- και την εν γένει συμπεριφορά του έδινε πάτημα στον προπονητή για να μην τον χρησιμοποιεί. Οι συμπαίχτες του πάντως αναγνώριζαν το ταλέντο του και έκαναν πολλές πλάκες μαζί του (Ο Τέρι Κάμινγκς του είχε βγάλει και τραγούδι κατά τα πρότυπα της δημοφιλούς σειράς Ζορό).Η αποδεσμεύση του λίγο πριν από τα play off του 1990 ήταν αναμενόμενη και δεν προκάλεσε καμία έκπληξη.

Μεταξύ μας, πιστεύω ότι και ο Πάσπαλι δεν στενοχωρήθηκε ιδιαίτερα. Ήταν 24 χρονών και το μόνο που ήθελε ήταν να παίζει μπάσκετ. Ευτυχώς για αυτόν ο Ίβκοβιτς δεν δίνει σημασία στον παροπλισμό του από τους Σπερς και θα τον συμπεριλάβει στην αποστολή της Γιουγκοσλαβίας για το Μουντομπάσκετ της Αργεντινής. Ο Ζάρκο απολαμβάνει της εμπιστοσύνης του προπονητή και θα φροντίσει να μην τον εκθέσει. Τρίτος σκόρερ της ομάδας, δεύτερος ριμπάουντερ, βασικός συντελεστής της κατάκτησης του χρυσού μεταλλίου. Άμα τη επιστροφή στην Ευρώπη αρκετές ομάδες θα ενδιαφερθούν για την απόκτηση του αλλά αυτός θα προτιμήσει τη σιγουριά της Παρτιζάν προνοώντας για την υπογραφή μονοετούς συμβολαίου. Σε αυτή την τελευταία του σεζόν σε ομάδα της πατρίδας του θα είναι ο ηγέτης της νέας γενιάς και θα την οδηγήσει ξανά στους τελικούς αλλά ο τοίχος που έχει μετονομαστεί σε ΠΟΠ 84 θα υψωθεί για τελευταία φορά. Όπως -αν και κανείς δεν το ξέρει ακόμα- τελευταία θα είναι και η παρουσία της Γιουγκοσλαβίας ως ενιαία χώρα στο Ευρωμπάσκετ της Ρώμης, το κύκνειο άσμα των πάλαι ποτέ θρυλικών Πλάβι με ένα ακόμα χρυσό μετάλλιο.

Στην Ιταλία θα βρεθεί και ο Ιωαννίδης που μόλις έχει συμφωνήσει να αναλάβει τον Ολυμπιακό. Πρώτος στόχος για τη θέση του μοναδικού ξένου που επιτρεπόταν τότε στην Α1 θα είναι πλέι μεϊκερ της Ατλάντα, Ροντ Στρίκλαντ. Όταν όμως ο ΝBAερ θα καθυστερήσει να απαντήσει, ο Ξανθός θα στραφεί στον Ζάρκο που τον είχε ξεχωρίσει από τις μονομαχίες του Άρη με την Παρτιζάν. Η συμφωνία θα κλείσει στο περιθώριο του Ευρωμπάσκετ και μετά το τέλος του ο Πάσπαλι θα πιάσει λιμάνι μέσω του παλιού αεροδρομίου του Ελληνικού, ακόμα και αν η Ελλάδα δεν ήταν η πρώτη του επιλογή, ο ίδιος προτιμούσε την Ισπανία γιατί πίστευε πως του ταιριάζει περισσότερο το μπάσκετ των Ιβήρων.

Η υποδοχή που του επεφύλαξαν οι φίλοι των Ερυθρολεύκων ήταν αντάξια ενός "Μεσσία". Και σαν έτοιμος από καιρό, ο Ζάρκο θα πάρει στα χέρια του την τρομπέτα του Αττίλιο και θα σαλπίσει το νέο ξεκίνημα για τον Ολυμπιακό. Στο σημείο αυτό κρίνεται απαραίτητη μία παρένθεση για να αναφέρω τα δεδομένα στα ερυθρόλευκα δρώμενα εκείνο το καλοκαίρι του 1991.

Τρεις ήταν οι κινήσεις ματ του Σωκράτη Κόκκαλη που έβγαλαν από το τέλμα τον σύλλογο του Πειραιά. Η κάθοδος του Ιωαννίδη, η έλευση του Πάσπαλι και η απόφαση μετακόμισης από τους τσίγκους του Παπαστράτειου στο ΣΕΦ. Ειδικά η τελευταία εμπεριείχε μεγάλο ρίσκο αφού κανένας δεν ήξερε αν ο κόσμος θα αγκάλιαζε την ομάδα και αν θα γέμιζε το γήπεδο.

Ο Ξανθός ξεκινά το χτίσιμο το νέου Ολυμπιακού με την πιο απλή συνταγή. Σκληρή άμυνα από πέντε "καμικάζι" στο παρκέ και στην επίθεση η μπάλα στα χέρια του τύπου με νούμερο 8. Αυτά που έκανε ο Ζάρκο την περίοδο 1991-92 τα είχαμε δει τα προηγούμενα χρόνια μόνο από τον Γκάλη και τον Ίνγκραμ. Κάθε αγώνας θα είναι ένα ανεπανάληπτο one man show. Σκοράρει με κάθε πιθανό και απίθανο τρόπο. Τρίποντα, παιχνίδι με πλάτη, αιφνιδιασμούς. Θα κουβαλήσει στις πλάτες του όλη τη χρονιά τους Πειραιώτες και το αποτέλεσμα θα είναι η πιο τρανή δικαίωση για τον ίδιο και όσους τον εμπιστεύθηκαν. Πρώτος σκόρερ με 33 πόντους μέσο όρο, εκτόξευση των Ερυθρόλευκων στη δεύτερη θέση από την όγδοη της προηγούμενης περιόδου και επιστροφή στο Κύπελλο Πρωταθλητριών μετά από σχεδόν μία δεκαπενταετία.

Ο Μαυροβούνιος λατρεύεται σαν θεός από τους οπαδούς και η σεζόν 1992-93 είναι αυτή της επιστροφής του Ολυμπιακού στον θρόνο του πρωταθλητή και η αρχή της δυναστείας. Το μονοπάτι κάθε άλλο παρά στρωμένο με ροδοπέταλα ήταν και οι Ερυθρόλευκοι λογίζονταν ως τέταρτο φαβορί για τον τίτλο πίσω από τον ΠΑΟΚ, τον Παναθηναϊκό του Γκάλη και τον ανανεωμένο Άρη του Ρόι Τάρπλεϊ. Ο Ιωαννίδης θα φέρει καθυστερημένα στην ομάδα ως δεύτερο ξένο τον "Truth" Γουόλτερ Μπέρι μετά την αποπομπή του Ροντ Χίγκινς και θα εμπιστευθεί στη βασική πεντάδα τους δύο πιτσιρικάδες, Τόμιτς και Τάρλατς.

Ο Ολυμπιακός θα ξεκινήσει με μία ήττα σοκ από τη Δάφνη παρά τους 54 πόντους του Ζάρκο και όλοι βλέπουν ότι τα πράγματα δεν θα είναι εύκολα ενώ ίδια είναι η κατάσταση και στην Ευρώπη. Η ομάδα ζορίζεται αρκετά στον όμιλο τερματίζοντας οριακά στην τρίτη θέση και θα αντιμετωπίσει στα προημιτελικά τη Λιμόζ με μειονέκτημα έδρας. Στην Α1 ο Ζάρκο συνεχίζει να σκοράρει ακατάπαυστα αλλά οι επιδόσεις του αρκούν μόνο για την 4η θέση της κανονικής περιόδου, αν θέλει το πρωτάθλημα πρέπει να ξεπεράσει διαδοχικά τα εμπόδια με πρώτο τον Άρη.

Προέχει όμως η γαλλική ομάδα που τον περιμένει για μάχη με έπαθλο την πρόκριση στο Φάιναλ Φορ του ΣΕΦ. Στη μνήμη όλων μας έχει μείνει το δραματικό τρίτο ματς και η γραμμή που πάτησε ( ο Πάσπαλι πριν το νικητήριο καλάθι του Ζντόβτς. Ξεχνάμε όμως την εκπληκτική εμφάνιση του στον πρώτο αγώνα της Πάτρας με το τρίποντο της νίκης και την επίσης τρομερή του απόδοση στο δεύτερο παιχνίδι του Μπομπλάν. Η ιστορία όμως έγραψε ότι ο Ολυμπιακός έχασε τη μεγάλη ευκαιρία να διεκδικήσει το Κύπελλο Πρωταθλητριών ουσιαστικά στην έδρα του. Ο Ιωαννίδης προσπαθεί να μαζέψει τα κομμάτια της ομάδας του και να επικεντρωθεί στο πρωτάθλημα. Θα επιστρέψει στην παλιά δοκιμασμένη συνταγή δίνοντας τα κλειδιά στον "Πάλια".

Ο Άρης που έχει γίνει άνω κάτω με την κοπάνα του Τάρπλεϊ, δεν μπορεί να τον ανακόψει και η επόμενη πρόκληση θα είναι ο πρωταθλητής ΠΑΟΚ. Οι Ερυθρόλευκοι εκμεταλλευόμενοι έναν σοκαρισμένο Δικέφαλο -από το Φάιναλ Φορ- θα τον αποκλείσουν και θα πάνε στους τελικούς με τον αιώνιο αντίπαλο. Στο δεύτερο ματς θα καταφέρουν να σπάσουν την έδρα, ενώ στον τρίτο αγώνα αυτό που θυμόμαστε είναι τα μπαλέτα του "Διογένης" και το εσωτερικό διπλό των παικτών του Ολυμπιακού, απόρροια της επιλογής του Παναθηναϊκού να μην κατέβει διαμαρτυρόμενος για την διαιτησία. Κορυφαίος για τους Πειραιώτες σε αυτή την σειρά; Ποιος άλλος από το "Ζαρκάδι του Μοντενέγκρο". Σαν τον Μωυσή οδήγησε τη ομάδα του στη Γη της Επαγγελίας μετά από περιπλάνηση 15 χρόνων. Και αφού επετεύχθη ο στόχος του πρωταθλήματος, σειρά έχει η κορυφή της Ευρώπης.

Ο Κόκκαλης δεν φείδεται χρημάτων και θα φέρει στην ομάδα Τάρπλεϊ και Φασούλα δίνοντας την ευκαιρία στον Ξανθό να χτίσει μια ομάδα πραγματικό φόβητρο. Οι Ερυθρόλευκοι διαθέτουν την καλύτερη front line της Ευρώπης και όλοι τους θεωρούν ως το μεγάλο φαβορί για την κατάκτηση του Πρωταθλητριών, τα πάντα μοιάζουν ιδανικά για τον Ολυμπιακό. Αλλά εντελώς ξαφνικά κάποια στιγμή εμφανίζεται το περίφημο πρόβλημα του Ζάρκο με τις βολές και γενικά το μακρινό σουτ. Ο άνθρωπος που είχε μέσο όρο στην καριέρα του 85%, που σε αγώνα με τον Άρη έχει πετύχει 23/23, χωρίς κανέναν ιδιαίτερο λόγο αρχίζει να βλέπει το καλάθι πέρα από τα 3 μέτρα σαν κουμπότρυπα.

Πολλά ακούστηκαν, τίποτα δε επιβεβαιώθηκε. Χειρουργείο στο χέρι, τενοντίτιδα μη αντιμετωπίσιμη, μικρόβιο που σάπιζε το χέρι του εσωτερικά, πρόβλημα στα δάχτυλα και άλλα πολλά (Σε πρόσφατη συνέντευξη του ο Ζάρκο μίλησε για μικρό εγκεφαλικό που υπέστη). Η γνώμη μου είναι ότι ήταν καθαρά ψυχολογικό. Ο,τι και να έγινε όμως το θέμα ήταν ο Πάσπαλι που άρχισε να χάνει τις βολές. Και αν κατά τη διάρκεια της χρονιάς αυτό δεν ενοχλούσε τόσο πολύ αφού ο Ολυμπιακός πήγαινε με σπασμένα φρένα παίζοντας σπουδαίο μπάσκετ, δεν έγινε το ίδιο και στο δράμα του Τελ Αβίβ.

Τα 6.16" που ο Ολυμπιακός έμεινε χωρίς πόντο, το τρίποντο μαχαιριά του Κορνήλιους Τόμπσον είναι γεγονότα γνωστά και δεν χρειάζεται καταγραφή τους. Αλλά όταν ο Ζάρκο στήθηκε στη γραμμή κανένας δεν πίστευε ότι θα βάλει τις βολές. Ούτε ο ίδιος φυσικά για αυτό και τις έχασε. Δεν είναι όμως καιρός για δάκρυα.

Οι Πειραιώτες επιστρέφουν στο ελληνικό πρωτάθλημα και ο Πάσπαλι θα βάλει την υπογραφή του στο τελευταίο ματς με τον ΠΑΟΚ για μπορέσει ο Ολυμπιακός να ξαναπάρει τον τίτλο. Η τελευταία του παράσταση με τα ερυθρόλευκα θα είναι ο τελικός Κυπέλλου με τον Ηρακλή και ένα μαγικό καλάθι μπροστά στον ύψους 2.18 Ντόναλτσον. Ο Ζάρκο πανηγυρίζει τους τίτλους χωρίς να υποψιάζεται τι θα ακολουθήσει.

Ενώ ουδείς στον Ολυμπιακό -τουλάχιστον φανερά- δεν τον κατηγορεί για την απώλεια του Πρωταθλητριών, η απόφαση έχει ληφθεί από κοινού μεταξύ Κόκκαλη και Ιωαννίδη. Το συμβόλαιο του δεν θα ανανεωθεί και από την 1η Ιουλίου του 1994 ο Πάσπαλι κυκλοφορεί ελεύθερος στην ευρωπαϊκή πιάτσα. Ο Παναθηναϊκός θα κινηθεί άμεσα, θα άρει τις αναστολές του και ο Μαυροβούνιος που θέλει να αποδείξει ότι δεν είναι τελειωμένος θα υπογράψει στο Τριφύλλι.

Η μοίρα το έφερε έτσι ώστε ο πρώτος επίσημος αγώνας του με την πράσινη φανέλα να είναι με αντίπαλο τον Ολυμπιακό. Στις 25 Σεπτεμβρίου 1994 στο "κλουβί" του Σπόρτιγκ οι δύο ομάδες θα κακοποιήσουν το άθλημα. Σε ένα από τα χειρότερα παιχνίδια που είδαμε ποτέ οι Πράσινοι θα κερδίσουν με παιδικό σκορ (42:40) και θα προκριθούν στην επόμενη φάση του Κυπέλλου. Ο Πάσπαλι σαφέστατα επηρεασμένος από τα εμετικά συνθήματα αυτών που κάποτε τον αποθέωναν, θα περιφέρεται σαν χαμένος στο γήπεδο, ίσως στο χειρότερο παιχνίδι της καριέρας του.

Μέσα στη χρονιά θα βρει τον ρόλο του στην ομάδα και ειδικά μετά τη φυγή του Γκάλη θα γίνει ο ηγέτης δίνοντας ηχηρές απαντήσεις. Αυτή που θα κάνει τη μεγαλύτερη εντύπωση είναι το νικητήριο καλάθι με το δεξί(!) χέρι στο παιχνίδι του δευτέρου γύρου με αντίπαλο τον Ολυμπιακό στο ΣΕΦ και η απάντηση που έδωσε όταν ρωτήθηκε για ποιόν λόγο σούταρε με ανάποδο χέρι. "Γιατί με το αριστερό κρατούσα τα @€)%@ μου και τα έδειχνα στον Ιωαννίδη" ήταν η δικαιολογία του Ζάρκο. Αυτό το αντρίκιο καλάθι δε θα συνδυαστεί και με εύστοχη βολή κοστίζοντας στον Παναθηναϊκό τη διαφορά και το πλεονέκτημα έδρας στους τελικούς. Η παλιά αγάπη θα τον πληγώσει και στον ημιτελικό της Σαραγόσα και στο πρωτάθλημα, δίνοντας το έναυσμα στους οπαδούς του Ολυμπιακού για ένα από τα πιο έξυπνα συνθήματα που ακούστηκε ποτέ στα ελληνικά παρκέ, το επικό "Δε θα πάρεις κύπελλο ποτέ Πάσπαλιε, Πάσπαλιε". Τελικά ο Ζάρκο πήρε κύπελλο εκείνη τη χρονιά και μάλιστα το σπουδαιότερο όταν μετά από τρία χρόνια άδικου αποκλεισμού η Σερβία θα επανεμφανιστεί στο Ευρωμπάσκετ της Αθήνας ανεβαίνοντας ξανά στην κορυφή του βάθρου και ο Πάσπαλι αυτοσαρκαζόμενος θα τραγουδήσει το σύνθημα αγκαλιά με το τρόπαιο.

Με τον προπονητή της εθνικής, τον Ίβκοβιτς θα δώσουν ραντεβού τον Σεπτέμβριο στη Νέα Σμύρνη και στον καινούριο του σταθμό στην Ελλάδα, ο ηγέτης του νεανικού Πανιωνίου θα θυμίσει πολλές φορές τον ασταμάτητο Ζάρκο του Ολυμπιακού. Σταδιακά θα ανακτήσει και το μακρινό σουτ αποκαθιστώντας σε μεγάλο βαθμό τη σχέση του με τις βολές. Στην πλατεία έπαιξε το πιο ανέμελο μπάσκετ και αυτό έβγαινε στο γήπεδο.

Απαλλαγμένος από το άγχος του πρωταθλητισμού θα πάει στην Ατλάντα για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1996. Με τις εμφανίσεις του εκεί -ειδικά στο πρώτο ημίχρονο του τελικού με την Αμερική- θα πείσει τους Χωκς να του δώσουν μια δεύτερη ευκαιρία για μετάβαση στο καλύτερο πρωτάθλημα του κόσμου. Όντως ο Ζάρκο θα δοκιμάσει στο summer league και ενώ τα "Γεράκια" φαίνεται ότι τον θέλουν, ένα απρόοπτο γεγονός θα τον αναγκάσει να επιστρέψει στην Ελλάδα και να θέσει οριστικό τέλος στην προσπάθεια του για το ΝΒΑ.

Μία κοπέλα που εργαζόταν ως αεροσυνοδός τον κατηγορεί ότι είναι ο πατέρας του νεογέννητου παιδιού της, ζητώντας ο,τι προβλέπει ο νόμος (αναγνώριση, διατροφή κτλ). Ο Πάσπαλι θα υποχρεωθεί να γυρίσει για να αντικρούσει τις κατηγορίες. Τελικά τίποτα δεν αποδείχθηκε αλλά η ρετσινιά είχε μείνει. Θέλοντας να ηρεμήσει από τα αδηφάγα ελληνικά ΜΜΕ και παρά τις προτάσεις που είχε θα επιλέξει τη Γαλλία. Η Ρασίνγκ Παρί που έχει μείνει 43 ολόκληρα χρόνια μακριά από τους τίτλους θα βρει στο πρόσωπο του τον άνθρωπο που θα της χαρίσει ξανά το πρωτάθλημα. Το πεπρωμένο του Ζάρκο όμως είναι στην αγαπημένη του Ελλάδα με την τελευταία στάση του να είναι η Θεσσαλονίκη και ο Άρης.

Η χρονιά ξεκινά με όνειρα για τον "Αυτοκράτορα" αλλά στην πορεία τα οικονομικά προβλήματα θα λυγίσουν τους παίχτες που θα αρχίσουν να εγκαταλείπουν το πλοίο. Η καρδιά και ο εγωισμός αυτών που έμειναν έγραψε ιστορία. Στο Φάιναλ Φορ του Κυπέλλου στο Αλεξάνδρειο, οι απλήρωτοι μπασκετμπολίστες του Χρήστου Μαγκώτσιου θα αφήσουν εκτός τελικού τον Παναθηναϊκό των εκατομμυρίων. Ο Ζάρκο θα υποστεί βαρύ διάστρεμμα και η συμμετοχή του στον τελικό είναι αμφίβολη αλλά ως άλλος Ελ Σίντ θα σφίξει τα δόντια (καλά καλά δεν μπορούσε να φορέσει το παπούτσι) και σχεδόν σέρνοντας το πόδι του στο γήπεδο θα πετύχει 12 πόντους στη νίκη επί της ΑΕΚ του Ιωαννίδη. Ήταν το τελευταίο παιχνίδι του με τη φανέλα ελληνικής ομάδας.

Εξαιτίας του χτυπημένου αστράγαλου του δεν αγωνίστηκε σε άλλο ματς και τα προβλήματα τραυματισμών ήταν ο κύριος λόγος της αποδέσμευσής του την επόμενη χρονιά από τη Βίρτους Μπολόνια του φίλου του Σάσα Ντανίλοβιτς. Τον Δεκέμβριο του 1998 σε ηλικία 32 χρονών θα ανακοινώσει την απόσυρση από την ενεργό δράση.

Και μας άφησε να τον θυμόμαστε όπως τον πρωτογνωρίσαμε... Ένα βέλος μέσα στο παρκέ που σκόραρε όπως ήθελε, όποτε ήθελε. Τον παίχτη που άλλαξε την πρόσφατη μπασκετική ιστορία του Ολυμπιακού, τον αναμορφωτή του κοιμώμενου γίγαντα. Αγαπήθηκε παράφορα και μισήθηκε όσο λίγοι. Αλλά έτσι δεν συμβαίνει συνήθως με τους μεγάλους έρωτες; Και οι οπαδοί των Ερυθρόλευκων είναι αλήθεια ότι λάτρεψαν τον Ζάρκο.

Πιστεύω ότι αν ρωτήσουμε κάποιον που τον είδε να παίζει εκείνη την εποχή, τώρα που τα πάθη έχουν καταλαγιάσει, θα απαντήσει ότι αυτός είναι ο μεγαλύτερος ξένος στην ιστορία της ομάδας. Γιατί; Ο λόγος είναι απλός.Ο Πάσπαλι τόνωσε την περηφάνια των οπαδών του Ολυμπιακού σε στιγμές δύσκολες.

Την ώρα που το ποδοσφαιρικό τμήμα ζούσε τα "πέτρινα χρόνια", ο Ζάρκο μπόλιασε την ομάδα με πνεύμα νικητή. Έκανε τους συμπαίχτες του καλύτερους και ποτέ δεν στα δύσκολα. Αυτός, ένας ξένος ταυτίστηκε με τους Ερυθρόλευκους γιατί αν και φόρεσε μόνο τρία χρόνια τη φανέλα, την τίμησε και δικαιούται να πιστεύει ότι πάνω από όλα έδωσε χαρά. Γιατί αυτό ήταν το νόημα του παιχνιδιού του. Ωδή στη χαρά...

Antreas Tsemperlidis

Ο μύθος του Ερυσίχθονα.

 Υπάρχει ένας αρχαίος μύθος που είναι το πρώτο οικολογικό μήνυμα στην ιστορία της ανθρωπότητας και φανερώνει τις ολέθριες συνέπειες της υπερτροφίας του ”Εγώ”.

Ο μύθος του Ερυσίχθονα.

Ο Ερυσίχθων, νέος, ωραίος, δυνατός, πλούσιος και επιτυχημένος, διατάζει τους δούλους του να κόψουν τα δέντρα του άλσους που είχαν αφιερώσει οι Πελασγοί στη Θεά Δήμητρα, για να χτίσει εκεί παλάτι. Ο Ερυσίχθων βλασφημεί κόβοντας το ιερό δέντρο της Θεάς Δήμητρας, τη Λεύκα. Οι Δρυάδες, κόρες της Θεάς, που κατοικούσαν στο δέντρο, βγαίνουν ματωμένες από τις φυλλωσιές και αλλόφρονες τρέχουν στη μητέρα τους. Η Δήμητρα θυμώνει και βρίσκει την Πείνα. Της λέει να πάει να βρει τον Ερυσίχθονα και να του δώσει ένα φιλί στο στόμα. Η Πείνα πηγαίνει. Τον βρίσκει να κοιμάται. Του δίνει το φιλί και χάνεται. Εκείνος ξυπνάει κι αισθάνεται λιγούρα. Πεινάει. Τρώει. Πεινάει κι άλλο. Ξανατρώει. Πεινάει. Πεινάει ακατάσχετα.

Αφού έφαγε ό,τι φαγώσιμο υπήρχε, αρχίζει να τρώει ό,τι βρίσκει μπροστά του. Τρώει τα ζώα του, τρώει τη γυναίκα του, τρώει τα ξύλα του σπιτιού του. Τρώει τα πάντα. Μέχρι που πια, δεν υπάρχει τίποτα γύρω του και στη μέση της ερημιάς, αγριεμένος, τρώει τις σάρκες του.

Έρυσις σημαίνει πληγή και χθων σημαίνει γη, δηλαδή Ερυσίχθων μπορεί και να σημαίνει πληγή της γης. Αυτή η ρίζα του Ερυσίχθωνα, το αδυσώπητο ”Εγώ”, που επισημάνθηκε επίμονα και με πολλές παραλλαγές από τους Αρχαίους Έλληνες (Προκρούστης, Ατρέας, Θυέστης, Οιδίπους), στις μέρες μας έχει θεριέψει και νομιμοποιηθεί. Ατομισμός, υπερκαταναλωτισμός, ανταγωνισμός, παγκοσμιοποίηση της εξουσίας. Αυτές είναι οι αξίες μας σήμερα, αυτές προβάλλονται και επιβάλλονται από τα Marketing, τα Advertising, τα Μ.Μ.Ε, την κάθε υπερδύναμη. Σε αυτές σκοτωνόμαστε να ανταποκριθούμε και σαν τον Ερυσίχθονα τρώμε τις σάρκες μας και βλαστημάμε τη ζωή μας.

Ακούω το αχολογητό των δασών που φέρνει με ελαφριά σκόνη τον θρήνο του κονιορτοποιημένου ρητού:

”το κατά φύσιν ζην εστί κατ’ αρετήν”.

Θέλω να ξεφύγω από τη μιζέρια και τον παραλογισμό της εποχής μας.

Αλέξης Δαμιανός

…………………………………….

Πηγή:

camerastyloonline.

wordpress. com

Απόσπασμα από

συνέντευξη στον

Μίμη Τσακωνιάτη.

Η ρήξη του Αλεξάνδρου και του Φιλίππου (337 π.Χ.). Όταν ο Φίλιππος επιχείρησε να θανατώσει τον Αλέξανδρο.

Γράφει ο Παύλος Παπαδόπουλος.

   Βρισκόμαστε στο έτος 337 π.Χ. Ο βασιλιάς της Μακεδονίας Φίλιππος βρίσκεται στο απόγειο της δόξας του. Έχει κατατροπώσει τους υπόλοιπους Έλληνες στη Χαιρώνεια, έχει επιβάλλει την ένωση των Ελλήνων, μέσω του συνεδρίου της Κορίνθου και έχει, επίσης, ανάψει το πράσινο φως για την εκστρατεία στην Ανατολή. Ο μεγαλύτερος άνδρας της Ευρώπης, σύμφωνα με το Θεόπομπο, ετοιμάζεται, τώρα, να συνάψει ένα γάμο ο οποίος δεν μοιάζει καθόλου με τους άλλους έξι που έχει ήδη κάνει. 

Η στιγμή που ο Φίλιππος επιτίθεται στον Αλέξανδρο.

  Η Κλεοπάτρα, Μακεδόνισσα ευγενής και αριστοκράτισσα, κόρη του στρατηγού Άτταλου  θα νυμφευθεί το Φίλιππο το 337 π.Χ. Ήταν τότε σε ηλικία δεκαεπτά ετών και κατάγετω από τον αριστοκρατικό οίκο των Ατταλιδών. Μετά το γάμο της με το βασιλιά θα λάβει πια το όνομα Ευρυδίκη. Η Ευρυδίκη ήταν και η τελευταία σύζυγος του Φιλίππου.

  Με το γάμο αυτό, η υπόθεση της διαδοχή, άρχισε να γίνεται αβέβαιη για τον Αλέξανδρο. Η Κλεοπάτρα είχε ήδη γεννήσει μια κόρη με το Φίλιππο, η οποία ονομάστηκε Ευρώπη, ενώ ήταν έγκυος, στο δεύτερο παιδί της. Ενδεχόμενη γέννηση αρσενικού απογόνου θα έθετε σε αμφισβήτηση τη διαδοχή του Αλεξάνδρου στο θρόνο.

 

Οι γάμοι του βασιλιά.

  Ο βασιλιάς Φίλιππος σε όλο το βίο του έκλεινε προς το αυθόρμητο και το πηγαίο, ενώ συχνά τον οδηγούσε το άστρο του.

  Οι γάμοι ήταν μέρος της στρατηγικής του. Μέχρι τότε ο βασιλιάς είχε συνάψει πολυάριθμους γάμους και ερωτικούς δεσμούς, επιδεικνύοντας ταυτόχρονα μια αχαλίνωτη ερωτική δραστηριότητα (αξίζει όμως να αναφέρουμε ότι, όπως σημειώνει ο Καργάκος, παρά τον έκλυτο βίο του στις κρίσιμες στιγμές διέθετε μια σιωπηρή ανδροπρέπεια). Οι μέχρι τότε αναρίθμητοι ερωτικοί δεσμοί του και γάμοι δε φαινόταν να ενοχλούν την Ολυμπιάδα, η οποία παρέμενε κυρίαρχη σύζυγος του παλατιού. Ούτε κουβέντα, μέχρι τότε, για διαζύγιο με την Ολυμπιάδα.

Ο Φίλιππος ερωτεύεται την Ολυμπιάδα στη Σαμοθράκη.

  Η πολυγαμία, στο βασιλικό οίκο της Μακεδονίας ήταν θεσμός. Οι διάφοροι βασιλιάδες νυμφεύονταν για τη σύναψη συμμαχιών και την αντιμετώπιση εχθρών. Οι νύμφες, σχεδόν πάντοτε, ήταν κόρες φυλάρχων που ο εκάστοτε βασιλιάς τους έδενε στο άρμα της πολιτικής του. Πρέπει να προσθέσουμε ότι ο Φίλιππος δεν είχε νυμφευθεί καμία από τη Νότια Ελλάδα.

 

Ο ανταγωνισμός πατέρα γιου.

  Ο Αλέξανδρος μέχρι τότε λειτουργούσε ανταγωνιστικά με το Φίλιππο. Ο διάδοχος ήταν αντιβασιλιάς και κατείχε τη μεγάλη σφραγίδα του κράτους, με μεγάλο εύρος εξουσιών. Πρόσφατα μάλιστα είχε διακριθεί στη μάχη της Χαιρώνειας. Ο Φίλιππος είχε ξεκαθαρίσει στον Αλέξανδρο ότι ο γάμος αυτός θα ήταν άσχετος με τη διαδοχή. Άλλωστε μετά τη Χαιρώνεια ο βασιλιάς της Μακεδονίας συνήθιζε να αποκαλεί τον εαυτό του στρατηγό και τον Αλέξανδρο βασιλιά…

  Ο Αλέξανδρος όμως έβλεπε στα μάτια του Φιλίππου, τον ενδόμυχο φόβο, τον οποίο δημιουργούσε η παρουσία του Αλέξανδρου σε ηλικία, που πλέον θα μπορούσε να βασιλεύσει. Επιπλέον, ο Αλέξανδρος πλαισιώνεται από πολυάριθμους φίλους, και έχει ήδη δείξει στρατιωτική και πολιτική ικανότητα. Σίγουρα, ο Φίλιππος δεν ήταν έτοιμος να αποσυρθεί.

  Ο Αριστόβουλος, ο οποίος έχει ωραιοποιήσει την ιστορία του Αλεξάνδρου θα πει ότι: «ο γιος του Φιλίππου κινείται από τον πόθο». Αν η Ευρυδίκη χαρίσει γιο στο Φίλιππο η διαδοχή γίνεται αβέβαιη. Το ενδεχόμενο γέννησης αρσενικού διαταράσσει τον πόθο του Αλέξανδρου.

Μουσείο Ακρόπολης.

  Η σχέση πατέρα-γιου κατανοείται σήμερα και με φροϋδικούς όρους. Η αντιπαλότητα και η προστριβή μεταξύ τους, καθώς και τα θέματα διαδοχής που προέκυψαν ή θα προέκυπταν από τους απογόνους του Φιλίππου,  προκλήθηκαν από τους γάμους και τους έρωτες του Φιλίππου. Η έστω και μικρή συμμετοχή του Αλεξάνδρου στη δολοφονία του Φιλίππου (που όμως δεν αποδείχτηκε ποτέ), θεωρήθηκε ως έσχατη έκφραση του Οιδιπόδειου συμπλέγματος από τους σύγχρονους μελετητές.

  Ο Φίλιππος, και δεν πρέπει να το παραβλέψουμε αυτό, κληροδότησε σημαντικά στοιχεία στον Αλέξανδρο: Τη μεγαλοφυΐα της στρατηγικής, την επιδεξιότητα στην πολιτική και τη διπλωματία, την κεραυνοβόλα δράση και την ταχύτητα των ενεργειών, το εθνικό αίσθημα της Πανελλήνιας Ιδέας, τις οργανωτικές ικανότητες, καθώς επίσης και την οξεία αντίληψη.  Η Μακεδονία που παρέλαβε ο Αλέξανδρος ήταν δημιούργημα του Φιλίππου. Ο Φίλιππος υπήρξε αυτός ο οποίος άνοιξε την όρεξη των Ελλήνων για την Ανατολή. Ο στρατός, οι πόροι και η σύναψη συμμαχιών δημιουργήθηκαν από το Φίλιππο, η κατάκτηση της Περσίας ήταν όμως επίτευγμα του Αλεξάνδρου.

 

Το δηλητήριο της Ολυμπιάδας.

  Η Ολυμπιάδα ενόψει του γάμου δηλητηρίασε την ψυχή του Αλεξάνδρου. Με συστηματικό τρόπο, από την παιδική του ηλικία, του δηλητηρίαζε το μυαλό του εναντίων του Φιλίππου. Παρ’ όλαυτα Φίλιππος και Ολυμπιάδα συνεργάστηκαν φιλικά για την ανατροφή του Αλεξάνδρου. Η Ολυμπιάδα, πρέπει να πούμε, ότι κακομάθαινε τον Αλέξανδρο για τις σχέσεις του με τις γυναίκες χωρίς όμως να του μειώνει τον ανδρισμό.

  Ο γάμος απειλούσε και την ίδια την Ολυμπιάδα. Ο Φίλιππος ήταν ερωτευμένος με τη νεαρή αριστοκράτισσα και η θέση της Ολυμπιάδας μέσα στο παλάτι ήταν πια αμφίβολή. Ο Αλέξανδρος έδωσε δίκιο στην Ολυμπιάδα, δε νοιάστηκε για καμία άλλη γυναίκα στη ζωή του, περισσότερο από αυτήν την τρομερή γυναίκα. Ο Αλέξανδρος την είχε κάνει είδωλο του, καθώς αυτή του είχε ρίξει το σπόρο της θεϊκής καταγωγής. Προβληματίστηκε μέχρι και για τη θεοποίηση της, κάτι το οποίο θεωρούσε ανταμοιβή για τις προσπάθειες του να την παραλληλίσει με τη μάνα του Αχιλλέα, τη Θέτιδα. Όταν, στην Ινδία, είχε ψυχραθεί μαζί της για τις μηχανορραφίες της εναντίων του Αντίπατρου, τον άκουσαν να φωνάζει: «Πολύ μεγάλο νοίκι πληρώνω για τους εννιά μήνες που κατοίκησα μέσα της!»

  Ο Αλέξανδρος, γενικά δεν έδινε στην Ολυμπιάδα πολύ αέρα σε θέματα διοίκησης επειδή γνώριζε το δηλητήριο που είχε μέσα στην καρδιά της. Τα ελαττώματα της μάνας του τα γνώριζε και δεν της εμπιστεύθηκε τη διακυβέρνηση της Μακεδονίας, για τον επιπρόσθετο λόγο ότι οι Μακεδόνες δε θα δεχόταν να τους κυβερνά γυναίκα. Το 330 π.Χ. η Ολυμπιάδα επέστρεψε στη γενέτειρα της την Ήπειρο.

 

Το συμβάν.

  Κατά τη διάρκεια του Κώμου είχε καταναλωθεί αρκετό κρασί. Μετά το γάμο του Φιλίππου με την Κλεοπάτρα, οι άνδρες κάθονταν στα ανάκλιντρα και διασκέδαζαν. Ο Μακεδονικός Κώμος ήταν το αντίθετο του διακριτικού ελληνικού συμποσίου. Οι Μακεδόνες ξεφάντωναν, έπιναν ανέρωτο κρασί, έκαναν επίδειξη ο ένας στον άλλον και ανακαλούσαν στη μνήμη φίλους. Κάτι τέτοιο γινόταν και το βράδυ του γάμου.

  Οι οινοποσίες έπαιζαν σημαντικό ρόλο στις γιορτές, τα αυλικά συμπόσια και στο στρατόπεδο. Το κρασί διόγκωνε τα ελαττώματα του Φιλίππου, την αλαζονεία, καθώς και την οξυθυμία του. Το κρασί ήταν μια καλή παρηγοριά κατά τη διάρκεια μιας εκστρατείας μακριά από την πατρίδα. Και ο Αλέξανδρος όμως είχε μερικές φορές κακό μεθύσι (θυμίζουμε την περίπτωση της δολοφονίας του Κλείτου). Ο Πλούταρχος, βέβαια τον καλύπτει, καθώς μας λέει ότι στα συμπόσια μιλούσε παρά έπινε, η αλήθεια ήταν όμως ότι όσο απομακρυνόταν από την πατρίδα τόσο περισσότερο έπινε. Όταν ηρεμούσε, όμως, ο Αλέξανδρος, μετά από κάποιο μεθύσι αισθανόταν θλίψη και συντριβή.

  Σε κατάσταση προφανούς μέθης, ο Άτταλος, παρουσία του Αλεξάνδρου και ενόψει της επικείμενης γέννησης του τέκνου της Κλεοπάτρας,, εκστόμισε κάτι πολύ προκλητικό: «Παρακαλέστε τους θεούς Μακεδόνες. Ήρθε ο καιρός Μακεδόνες, ο Φίλιππος να αποκτήσει ένα γνήσιο τέκνο μακεδονικό!!» Άφησε έτσι υπονοούμενο σχετικά με την καταγωγή του Αλεξάνδρου από τη μάνα του. Ο Αλέξανδρος αντέδρασε άμεσα, του πέταξε ένα κύπελλο και έκραξε στον Άτταλο: «Εμείς άθλιε σου φαινόμαστε νόθοι!».

   Τα πνεύματα άναψαν και ο Φίλιππος θυμωμένος και μεθυσμένος πήρε το ξίφος, σηκώθηκε από το ανάκλιντρο και κινήθηκε εναντίων του γιου του. Σίγουρα, αν μπορούσε θα τον σκότωνε. Παραπάτησε όμως από τη σούρα του και έπεσε κάτω. Ο Αλέξανδρος τότε τον προσέβαλε λέγοντας: «Κοιτάξτε ποιος θέλει να περάσει από την Ευρώπη στην Ασία! Αυτός δεν μπορεί να περάσει από το ένα ανάκλιντρο στο άλλο!!».

  Ο Αλέξανδρος επρόκειτο, όπως είχε προγραμματιστεί να νυμφευθεί την κόρη του Πιξώδωρου, του σατράπη της Καρίας. Ο Φίλιππος ακύρωσε το γάμο. Φεύγοντας ο Αλέξανδρος του είπε ειρωνικά ότι «αν ξαναπαντρευτεί η μάνα μου θα σε καλέσω να παραστείς στο γάμο!!»

Η φυγή και η μετέπειτα συμφιλίωση.

  Το ίδιο βράδυ ο Αλέξανδρος πήρε την Ολυμπιάδα και έφυγε για την Ήπειρο. Την εγκατέστησε εκεί, στην αυλή του αδερφού της του Αλεξάνδρου του Μολοσσού και αυτός έφυγε για την Ιλλυρία. Εκεί στις σκληρές φυλές της Ιλλυρίας ο Αλέξανδρος βρήκε άσυλο.

  Τον Φίλιππο συμβούλευσε ο Κορίνθιος Δημάρατος, ώστε να τα βρει με το γιό του. Μετά τη μεσολάβηση του Δημάρατου ο Φίλιππος συνήλθε και τον κάλεσε πίσω. Μ’ αυτόν τον τρόπο επήλθε μια ψυχρή συμφωνία πατέρα-γιου. Μετά τη συμφιλίωση η Ολυμπιάδα παρέμεινε στην Ήπειρο. Ο Φίλιππος για να έχει το κεφάλι του ήσυχο, έδωσε το χέρι της κόρης του Κλεοπάτρας στον κουνιάδο του και θείο της Αλέξανδρο Μολοσσό.

  Η εξέλιξη αυτή αναμφίβολα συνέφερε το Φίλιππο, ώστε ο Αλέξανδρος να μη γίνει σφετεριστής του μακεδονικού θρόνου, κάτι το οποίο συνέβαινε στο παρελθόν (Bosworth). Ο Φίλιππος με τον επικείμενο γάμο της κόρης του με τον Αλέξανδρο κλείνει και το τελευταίο εσωτερικό μέτωπο πριν την εκστρατεία στην Ανατολή. Τα πράγματα όμως επρόκειτο να έρθουν ανάποδα. Κατά τη διάρκεια της τέλεσης των γάμων της κόρης του, Κλεοπάτρας, θα δολοφονηθεί. Ο Αλέξανδρος Μολοσσός θα πάρει την Κλεοπάτρα και θα φύγει στην Ήπειρο (λίγα χρόνια αργότερα θα σκοτωθεί κατά τη διάρκεια μιας εκστρατείας στην Ιταλία). Η Ολυμπιάδα θα δολοφονήσει τα δύο παιδιά του Φιλίππου και της Ευρυδίκης (το δεύτερο ήταν αγόρι) και η Κλεοπάτρα, λεχώνα στο δεύτερο παιδί θα αυτοκτονήσει. Η Κλεοπάτρα, έχοντας γεννήσει δύο παιδιά με τον Αλέξανδρο το Μολοσσό (την Καδμεία και το Νεοπτόλεμο Γ’) θα παραμείνει μετά το θάνατο του συζύγου της στην Ήπειρο και θα επιτροπεύσει στο Νεοπτόλεμο.

Ο τάφος του Φιλίππου.

  Ο Αλέξανδρος όταν έγινε το περιστατικό της ρήξης με τον πατέρα του ήταν δεκαοχτώ ετών. Το χάσμα μεταξύ αυτού και του πατέρα του έκλεισε έστω και επιφανειακά αλλά η διάσπαση παρέμεινε μεταξύ τους. Το ίδιο το περιστατικό, τέλος, απέδειξε ότι ο Αλέξανδρος ανδρώθηκε και διαμόρφωσε το δικό του χαρακτήρα.

-Ο Παύλος Παπαδόπουλος γεννήθηκε το 1978 στη Δράμα, μεγάλωσε στις Σέρρες και έζησε στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Από το 1996 εργάζεται στο δημόσιο σε διάφορες διοικητικές θέσεις. Είναι απόφοιτος της Σχολής Αξιωματικών της Ελληνικής Αστυνομίας, της Σχολής Αστυφυλάκων της Αστυνομικής Ακαδημίας, της Σχολής Επιμόρφωσης και μετεκπαίδευσης ΕΛ.ΑΣ., και της Σχολής Ελληνικού Πολιτισμού, του Τμήματος Ανθρωπιστικών. Σπουδών του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Μιλάει Αγγλικά και Γερμανικά.

Ο Δαρείος ο Πρώτος. Γράφει η Μαρίνα Νούτσου

 

1. Γέννηση – Οικογένεια Ο Δαρείος Α΄ ήταν βασιλιάς της Περσικής Αυτοκρατορίας από το 522/521 έως το 486/485 π.Χ. Το όνομά του σημαίνει ο «έχων το κράτος» ή εκείνος που διατηρεί το καλό.1 Ο χρόνος της γέννησής του δεν καταγράφεται στις αρχαίες πηγές. Ωστόσο, υπολογίζεται γύρω στο 550-549 π.Χ., σύμφωνα με την πληροφορία του Ηροδότου2 ότι ο Δαρείος ήταν περίπου 20 χρονών όταν σκοτώθηκε ο Κύρος Β΄, δηλαδή μεταξύ 530 και 529 π.Χ. Περισσότερες είναι οι πληροφορίες γύρω από την καταγωγή του.3 Ήταν ο πρωτότοκος γιος του Υστάσπη, απογόνου του Αριαράμνη από το περσικό γένος των Αχαιμενιδών. Ο πατέρας του Δαρείου είχε κάποιο αξίωμα δίπλα στον Κύρο Β΄, τον οποίο ακολούθησε στην εκστρατεία κατά των Μασσαγετών. Πιθανότατα ο Υστάσπης διετέλεσε διοικητής της επαρχίας των Πάρθων.4 Ο Ηρόδοτος5 αναφέρει ως αδέλφια του Δαρείου τον Αρτάβανο και τον Αρταφέρνη, σατράπη των Σάρδεων. 2. Νεανικά χρόνια Η μόνη αναφορά στα νεανικά χρόνια του Δαρείου ανιχνεύεται στην πληροφορία του Ηροδότου6 σχετικά με το όνειρο που είδε ο Κύρος πριν σκοτωθεί στη μάχη εναντίον των Μασσαγετών. Σύμφωνα με τη διήγηση, ο Δαρείος εμφανίστηκε προφητικά στο όνειρο ως μέγας βασιλεύς της Περσίας. Ο Κύρος πήρε στα σοβαρά την προειδοποίηση και έστειλε τον Yστάσπη να καταστείλει την υποτιθέμενη συνωμοσία του γιου του. Ο ίδιος ο Δαρείος πριν αναρριχηθεί στο θρόνο ήταν αξιωματούχος του Καμβύση Β΄, τον οποίο υπηρέτησε ως δορυφόρος στην εκστρατεία κατά της Αιγύπτου (525 π.X.).7 3. Δράση Μετά το θάνατο του Καμβύση (522 π.Χ.), ο Δαρείος αντιμετώπισε το μάγο Σμέρδη (ή Gaumata), Μήδο στην καταγωγή, που είχε σφετεριστεί το θρόνο στα Σούσα. Στην επιγραφή του Behistun αναφέρεται ότι ο Δαρείος σκότωσε το Σμέρδη στη μηδική ακρόπολη Sikayauvatis, όπου τον είχε οδηγήσει με τη βοήθεια άλλων έξι συνωμοτών.8 Ο Ηρόδοτος παραδίδει ότι ο Δαρείος ηγήθηκε μιας ομάδας έξι Περσών ευγενών που είχαν συνασπιστεί ενάντια στο σφετεριστή με την πρωτοβουλία του Οτάνη. Αφού σκότωσε το Σμέρδη ακολούθησε σφαγή των μάγων της πόλης.9 Η δολοφονία του Σμέρδη σηματοδότησε την άνοδο του Δαρείου στο θρόνο. Κατά την επικρατούσα άποψη το γεγονός χρονολογείται το 522 π.Χ.10 Σύμφωνα με παλιότερους υπολογισμούς, βασισμένους στην επιγραφή του Behistun, την πληροφορία του Ηροδότου ότι ο Σμέρδης έμεινε 7 μήνες στην εξουσία και το βαβυλωνιακό ημερολόγιο, είχε θεωρηθεί ακριβής ημερομηνία η 16η Οκτωβρίου του 521 π.Χ.11 Ο Δαρείος ήταν τότε περίπου 30 ετών και κυβέρνησε την Περσική Αυτοκρατορία για 36 χρόνια.12 Στις πρώτες ενέργειες του Δαρείου ως βασιλιά καταγράφονται οι φόνοι δύο αξιωματούχων και η κατάληψη της Σάμου.13 Μετά τη δολοφονία των μάγων θανάτωσε τον Ινταφέρνη, έναν από τους συνωμότες, επειδή δεν τον σεβάστηκε. Στη συνέχεια έστειλε να σκοτώσουν τον Οροίτη, τον Πέρση ύπαρχο των Σάρδεων, για τα εγκλήματα που είχε κάνει. Αμέσως μετά τοποθετείται η εκστρατεία των Περσών στη Σάμο με στρατηγό τον Οτάνη. Αναφέρεται ότι αιτία αυτής ήταν η επιθυμία του Συλοσώντος, γιου του Αιάκη, να αποκατασταθεί στην εξουσία του νησιού. Ο Δαρείος ανταποκρίθηκε στην παράκληση του Σάμιου τυράννου, προκειμένου να τον ανταμείψει για την ευεργεσία που του είχε προσφέρει στην Αίγυπτο όταν ήταν ακόμη δορυφόρος του Καμβύση. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο η Σάμος αποτέλεσε την πρώτη κατάκτηση του Δαρείου. Οι κυριότερες δραστηριότητες του Δαρείου στις αρχές της βασιλείας του αφορούν στην ανακατάληψη των επαναστατημένων επαρχιών της επικράτειάς του. Σπάνια ηγούνταν ο ίδιος των εκστρατειών που αναλάμβαναν οι διοικητές και οι στρατηγοί του. Η σημαντικότερη από τις εξεγέρσεις που σημειώθηκαν ήταν αυτή των Βαβυλωνίων υπό την ηγεσία του Nidintu-Bel, που αυτοαποκαλούνταν Ναβουχοδονόσορ Γ΄. Ο Δαρείος τέθηκε ο ίδιος επικεφαλής του στρατού κατά την πολύμηνη14 πολιορκία της Βαβυλώνας. Τελικά την κατέλαβε στα τέλη του 520 π.Χ.15 με τέχνασμα του Ζωπύρου του γιου του Μεγάβυζου, ενός από τους συνωμότες. Μετά την κατάληψη της Βαβυλώνας εξεγέρθηκε μεγάλος αριθμός επαρχιών στα ανατολικά και βορειοανατολικά, με κυριότερη τη Μηδία και την Παρθία. Υποκινητές των δύο επαναστάσεων ήταν αντίστοιχα ο Φραβάτης από τη μηδική δυναστεία του Κυαξάρη και ο Υστάσπης. Ο Δαρείος αντιμετώπισε και νίκησε ο ίδιος το Φραβάτη. Την καταστολή των υπόλοιπων επαναστάσεων, οι περισσότερες από τις οποίες ήταν ταυτόχρονες, πραγματοποίησαν οι διοικητές του βασιλιά. Όσο ο Δαρείος βρισκόταν στη Μηδία σημειώθηκε δεύτερη αποστασία της Βαβυλώνας, που καταπνίγηκε στα τέλη του 519 π.Χ. Την ίδια περίπου εποχή τοποθετείται η εκστρατεία κατά των Σκύθων της Ασίας. Ο Κτησίας πληροφορεί ότι την επιχείρηση ανέλαβε ο σατράπης της Καππαδοκίας, Αριαράμνης, ύστερα από εντολή του Δαρείου.16 Δύο χρόνια αργότερα ο Δαρείος πήγε στην Αίγυπτο για να επιβάλει την τάξη στις ταραχές που δημιουργήθηκαν εκεί λόγω της κακής συμπεριφοράς του υπάρχου Αρυάδνη ή για να τιμωρήσει τον ύπαρχο επειδή θέλησε να μιμηθεί το μέγα βασιλέα. Την εποχή αυτή συμπεριελήφθησαν στην περσική επικράτεια οι περιοχές που γειτνίαζαν με την Αίγυπτο.17 Το έτος 517 π.Χ. σηματοδότησε κατά την επικρατούσα άποψη το τέλος των επιχειρήσεων για την επανάκτηση των επαναστατημένων επαρχιών.18 Μόνη ολοκληρωμένη αρχαία μαρτυρία για τα παραπάνω γεγονότα είναι το ανάγλυφο του Behistun, έργο που φιλοτεχνήθηκε κατά παραγγελία του ίδιου του Δαρείου. Σ’ αυτό αποδίδονται οι νικημένοι ηγεμόνες που έρχονται δεμένοι μπροστά στο μέγα βασιλέα. Την παράσταση συνοδεύει μακροσκελής τρίγλωσση επιγραφή, όπου αναγράφεται η ημέρα και ο μήνας που έλαβε χώρα κάθε εκστρατεία, όχι όμως και το έτος, γεγονός που δυσκολεύει την ακριβή χρονολόγηση των γεγονότων.19 Στην επιγραφή του Behistun αναφέρονται 23 έθνη, τα οποία προσάρτησε ο Δαρείος στην επικράτειά του κατά την πρώτη περίοδο της βασιλείας του. Έως τότε δεν είχε περιέλθει στην κυριαρχία του η Ινδία, που καταγράφεται αργότερα στην επιγραφή του τάφου του Δαρείου.20 Ο χρόνος κατάληψής της δεν είναι γνωστός. Πρόκειται πάντως για το ανατολικότερο όριο της Αυτοκρατορίας. Όταν ολοκληρώθηκε η προσάρτηση των ανατολικών επαρχιών ξεκίνησαν οι επιχειρήσεις στην Ιωνία και τη Δύση.21 Αποτέλεσμα της επικράτησης του Δαρείου στην Ιωνία ήταν η αντικατάσταση των δημοκρατικών πολιτευμάτων των πόλεων με τυραννίδες. Οι τύραννοι της Ιωνίας, με κυριότερο τον Ιστιαίο της Μιλήτου, υποστήριξαν με τους στόλους τους την εκστρατεία κατά των Σκυθών που κατοικούσαν πέρα από το Δούναβη (Ίστρος). Ο Δαρείος προσπαθώντας να διευρύνει τα όρια της επικράτειάς του προς την Ευρώπη22 και δίνοντας ιδιαίτερη σημασία στην κατάκτηση της Θράκης, περιοχής πλούσιας σε χρυσό και σιτηρά, ηγήθηκε ο ίδιος αυτών των επιχειρήσεων. Παρά τις αποτρεπτικές συμβουλές του Αρταβάνου πέρασε το Βόσπορο, το 513 π.Χ., με πολυάριθμο στρατό και με τη βοήθεια του Σάμιου αρχιτέκτονα Μανδροκλή, ο οποίος κατασκεύασε διάβαση αποτελούμενη από καράβια. Σε ανάμνηση του γεγονότος ο Δαρείος έστησε δύο στήλες στην περιοχή του Βυζαντίου. Στο πέρασμα του περσικού στρατού υποτάχθηκαν αμαχητί οι περισσότερες θρακικές πόλεις. Οι επιχειρήσεις κατά των Σκυθών της Ευρώπης ήταν ολιγοήμερες και κατέληξαν σε αποτυχία των Περσών. Ο Δούναβης αποτέλεσε το βορειότερο ευρωπαϊκό σύνορο της επικράτειας του Δαρείου.23 Μετά την εκστρατεία στη Σκυθία ο Δαρείος επέστρεψε στη Μικρά Ασία εξουσιοδοτώντας το Μεγάβαζο και στη συνέχεια τον Οτάνη να υποτάξουν τις ελληνικές πόλεις και να εξασφαλίσουν τη Θράκη. Δημιουργήθηκε έτσι η σατραπεία της Θράκης μεταξύ Στρυμόνα και Δούναβη. Ο Δαρείος δώρισε στον Ιστιαίο, ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες του, την περιοχή της Μυρκίνου στο Στρυμόνα, που ήταν πλούσια σε μεταλλεία αργύρου και ξυλεία. Όταν ο τελευταίος άρχισε να οχυρώνει την περιοχή, ο Δαρείος φοβήθηκε μήπως αυτονομηθεί και για να τον εξουδετερώσει τον κάλεσε ως σύμβουλό του στις Σάρδεις.24 Το 499 π.Χ. ξέσπασε η Ιωνική Επανάσταση, ύστερα από την αποτυχημένη προσπάθεια του τυράννου της Μιλήτου Αρισταγόρα και του σατράπη των Σάρδεων Αρταφέρνη να καταλάβουν τη Νάξο. Υποκινητές της επανάστασης ήταν ο Αρισταγόρας και ο Ιστιαίος. Οι επιχειρήσεις για την καταστολή της τερματίστηκαν το 494 π.Χ., με την άλωση της Μιλήτου.25 Στη διάρκεια του πολέμου προσαρτήθηκε στην επικράτεια του Δαρείου η Κύπρος (498 π.Χ.) και τα νησιά κατά μήκος της ακτής της Ιωνίας. Μετά την Ιωνική Επανάσταση ο στρατηγός και γαμπρός του Δαρείου Μαρδόνιος επέτρεψε την εκ νέου εγκαθίδρυση δημοκρατικών πολιτευμάτων στις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας.26 Ο Μαρδόνιος είχε τεθεί επικεφαλής της εκστρατείας κατά της ηπειρωτικής Ελλάδας, την οποία οργάνωσε ο Δαρείος το 492 π.Χ. Η επιχείρηση δεν ολοκληρώθηκε, εφόσον ο περσικός στόλος καταποντίστηκε κατά τον περίπλου της Αθωνικής χερσονήσου. Τον επόμενο χρόνο πραγματοποιήθηκε νέα επίθεση εναντίον των ελληνικών πόλεων με διοικητές το Δάτη και τον Αρταφέρνη, η οποία έληξε με την ήττα των Περσών στη μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ. Το μόνο κέρδος για το Δαρείο από την εκστρατεία του Μαρδονίου ήταν η κατοχή των Κυκλάδων. 3.1. Σχέσεις Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο27 στο προσωπικό περιβάλλον του Δαρείου ανήκε ο γιατρός Δημοκήδης από τον Κρότωνα, που έφτασε στην Περσία μαζί με άλλους αιχμαλώτους από τις Σάρδεις μετά το φόνο του Οροίτη. Αυτός είχε μεγάλη θέση στην αυλή, εφόσον είχε θεραπεύσει τον ίδιο τον Δαρείο αλλά και την Άτοσσα, τη μητέρα του Ξέρξη. Στην τελευταία ασκούσε μεγάλη επιρροή. Προκειμένου να δραπετεύσει από την αυλή των Περσών ενέπνευσε στο Δαρείο, με τη βοήθεια της μητέρας του, το σχέδιο συγκρότησης ομάδας κατασκόπων που στάλθηκε στην Ελλάδα με επικεφαλής το Δημοκήδη, για να εξερευνήσει τη χώρα πριν οργανωθεί εκστρατεία εναντίον της. 3.2. Προσωπική και οικογενειακή ζωή Πριν από την άνοδό του στο θρόνο ο Δαρείος είχε παντρευτεί την κόρη του Γωβρύα, ενός από τους συνωμότες που κατέλυσαν την εξουσία του Σμέρδη. Από αυτό το γάμο απέκτησε τρία παιδιά, με πρωτότοκο τον Αρτοβαζάνη. Μόλις ανέλαβε την εξουσία πήρε γυναίκα του την Άτοσσα, κόρη του Κύρου και πρώην γυναίκα του αδελφού της Καμβύση και του μάγου Σμέρδη. Η Άτοσσα είχε τη μεγαλύτερη δύναμη απ’ όλες τις γυναίκες του Δαρείου. Μαζί της απέκτησε τέσσερα παιδιά, από τα οποία πρωτότοκος ήταν ο Ξέρξης Α΄. Άλλες σύζυγοι του Δαρείου ήταν η Αρτυστώνη, επίσης κόρη του Κύρου, η Πάρμυς, εγγονή του Κύρου, και η Φαιδίμη, κόρη του Οτάνη και πρώην γυναίκα του μάγου Σμέρδη. Με τη βοήθεια της Φαιδίμης αποκάλυψε ο πατέρας της την απάτη των μάγων. Τέλος, σύζυγός του αναφέρεται και η Φραταγούνη, κόρη του θείου του Αρτάνη. Με τους περισσότερους γάμους του ο Δαρείος κρατούσε το δεσμό με τη γενιά του Κύρου Β΄.28 Σημαντικό ρόλο στη ζωή του Δαρείου είχαν ο Γωβρύας και ο Οτάνης. Ήταν στρατηγοί και σύμβουλοί του και τον συνόδευαν στις επιχειρήσεις του. Γιος του Γωβρύα ήταν ο στρατηγός Μαρδόνιος, σύζυγος της κόρης του Δαρείου.29 3.3. Ιδεολογία Ο Ηρόδοτος30 παραδίδει ότι ο Δαρείος Α΄ ήταν εξαρχής υποστηρικτής του μοναρχικού πολιτεύματος. Προκάλεσε ο ίδιος την εκλογή του ως απόλυτου μονάρχη, σκηνοθετώντας θεϊκό οιωνό υπέρ του εαυτού του. Αξίωνε την καθιέρωσή του από τον Αχούρα Μάζτνα, υιοθετώντας την ελέω θεού μοναρχία. 3.4. Έργο Ο Δαρείος Α΄ διεύρυνε στο μέγιστο τα όρια της Περσικής Αυτοκρατορίας, που έφτανε από τη νότια Μεσοποταμία, τον Περσικό κόλπο και τον Ινδικό ωκεανό έως τον Εύξεινο Πόντο, την Αρμενία και τη λίμνη Αράλη και από την Ινδία και τη Βακτριανή έως την Αίγυπτο, το Αιγαίο και τη Θράκη. Κατά τους μελετητές, ο ίδιος δεν πρέπει να γνώριζε τα όρια του κράτους του, στάθηκε όμως ιδιαίτερα ικανός στην οργάνωση του εσωτερικού του.31 Το διοικητικό και δημοσιονομικό σύστημα που δημιούργησε διατηρήθηκε έως το τέλος της Αχαιμενιδικής δυναστείας (331 π.Χ.) Ως πρώτη διοικητική πράξη του Δαρείου αναφέρεται η διαίρεση της αυτοκρατορίας σε 20 επαρχίες, τις λεγόμενες σατραπείες. Αυτές τις διοικούσαν οι σατράπες, ανώτατοι αξιωματούχοι με πολιτική και στρατιωτική αρμοδιότητα. Προκειμένου να κερδίσει την αφοσίωση των σατραπών ο Δαρείος ενίσχυσε την εξουσία τους στα όρια της αυτονομίας, αφού εκλαμβάνονταν ως τοπικοί βασιλείς με πλήρη κυριαρχία στη γη τους και με δικαίωμα να διεξάγουν πολέμους έξω από τα όρια της επικράτειάς τους. Επιπλέον, έκοβαν δικά τους νομίσματα χρησιμοποιώντας όλα τα μέταλλα, εκτός του χρυσού που ήταν βασιλικό προνόμιο.32 Γενικότερα, διαμόρφωσε λεπτομερές δημοσιονομικό σύστημα στο οποίο εντάχθηκε η διαχείριση των πλουτοπαραγωγικών πόρων της επικράτειας, κύριος ιδιοκτήτης των οποίων ήταν ο βασιλιάς. Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής εντάχθηκε η καταμέτρηση της γης της Ιωνίας μετά την Ιωνική Επανάσταση.33 Μάλιστα, αφού αποκαταστάθηκε το διοικητικό καθεστώς των σατραπειών στην περιοχή συστήθηκε κτηματολόγιο που χρησιμοποιήθηκε αργότερα από το Μέγα Αλέξανδρο και τους Σελευκίδες. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο,34 ο Δαρείος ήταν ο πρώτος που επέβαλε χρηματικό φόρο στους υποτελείς του αντί για το φόρο σε είδος που ίσχυε έως τότε. Παράλληλα, καθιέρωσε το αυτοκρατορικό σταθμητικό κανόνα με την κοπή χρυσών και αργυρών νομισμάτων που έφεραν την εικόνα του. Οι χρυσές κοπές ήταν στατήρες, οι λεγόμενοι «Δαρεικοί», και οι ασημένιεςσίκλοι.35 Ο ασημένιος σίκλος, όπου απεικονίζεται ο Δαρείος Α΄ ως τοξότης, συναντάται με μικρές διαφοροποιήσεις ως το τέλος της Αχαιμενιδικής δυναστείας. Η συστηματοποίηση της νομισματοκοπίας διευκόλυνε τις μετακινήσεις και τις εμπορικές συναλλαγές. Ο Δαρείος έδωσε ιδιαίτερη σημασία στην εμπορική ανάπτυξη, οργανώνοντας τους θαλάσσιους δρόμους και κατασκευάζοντας οδικές αρτηρίες που ένωναν τις επαρχίες με τις μητροπόλεις. Κυριότερη είναι η βασιλική οδός που οδηγούσε από τα Σούσα στην Έφεσο και στις Σάρδεις. Η οδική αρτηρία ακολουθούσε την χάραξη παλαιότερου δρόμου που χρησιμοποιήθηκε και από τον Κύρο Β΄. Στο πλαίσιο της πολιτικής του Δαρείου για επέκταση προς τη Δύση επισημοποιήθηκε ως «βασιλική οδός» και οργανώθηκε με σταθμούς και καταλύματα και με πύλες-φρούρια. Ο Ηρόδοτος36 αναφέρει 111 συνολικά σταθμούς και 4 πύλες, δύο από τις οποίες βρίσκονταν στα σύνορα της Κιλικίας, μία στην Αρμενία και μία στον ποταμό Άλυ. Είχε συνολικό μήκος 13.500 στάδια ή 450 παρασάγγες. Ξεκινώντας από τις Σάρδεις διέτρεχε την περιοχή της Λυδίας, της Φρυγίας και της Καππαδοκίας, περνούσε από την ανατολική Κιλικία και έμπαινε στην Αρμενία, για να καταλήξει νοτιότερα στα Σούσα. Επιπλέον, ο Δαρείος προώθησε τη δημιουργία νέου συστήματος ακριβέστερης μέτρησης της μάζας και του βάρους. Στο πλαίσιο της εμπορικής ανάπτυξης ανέθεσε στο Σκύλακα από την Καρία να πραγματοποιήσει τον περίπλου της Ινδίας.37 Στο Δαρείο ανήκει η πρωτοβουλία της κατασκευής καναλιών ύδρευσης, τα λεγόμενα qanate. Το πιο φιλόδοξο έργο του ήταν η διάνοιξη καναλιού από το Νείλο έως την Ερυθρά θάλασσα, που όμως δεν αποπερατώθηκε. Σε ανάμνηση του έργου ο Δαρείος έστησε μία στήλη στην περιοχή του Σουέζ, στην οποία εικονιζόταν ο ίδιος και έφερε επιγραφή όπου αυτοαποκαλούνταν κύριος της Αιγύπτου.38 Κέντρο του κράτους του ήταν η Περσέπολη στην περιοχή της Παρς. Την πόλη ίδρυσε ο ίδιος ο Δαρείος, εγκαταλείποντας την πρωτεύουσα του Κύρου Β΄, τις Πασαργάδες, που βρισκόταν βορειότερα και σε μεγαλύτερο υψόμετρο. Παράλληλα κατέστησε χειμερινή πρωτεύουσα τα Σούσα, στα ανατολικά της Μεσοποταμίας, και διατήρησε τα μηδικά Εκβάτανα, στα βορειοδυτικά ως διοικητικό κέντρο.39 Τέλος, στο Δαρείο αποδίδεται η δημιουργία αρχιτεκτονικής και τέχνης βασισμένης σε ελληνικά πρότυπα και αιγυπτιακές επιρροές, που αντιπροσωπεύεται κυρίως στα ανάκτορα της Περσέπολης και των Σουσών. Σε ελληνικές-ιωνικές επιρροές οφείλεται η εμφάνιση των ελίκων που κοσμούν τα σύνθετα κιονόκρανα και η ευρεία χρήση κιόνων στα ανακτορικά κτίσματα. Εμφανέστερη είναι η ελληνική επίδραση στην απόδοση των μορφών στα αρχιτεκτονικά ανάγλυφα, όπως είναι οι παραστάσεις του ένθρονου Δαρείου, των αυλικών και των υπηκόων του, με κυριότερο παράδειγμα το ανάγλυφο των εθνών στους εξωτερικούς τοίχους της αίθουσας ακροάσεων της Περσέπολης. Στο ίδιο οικοδομικό συγκρότημα εμφανίζονται σκηνές πάλης ζώων (μεταξύ λιονταριού και αίγαγρου), εικονογραφικό σχήμα ιδιαίτερα διαδεδομένο στην ελληνική τέχνη την εποχή αυτή. Τέλος, ελληνότροπη είναι και η ιδιωτική βασιλική τέχνη, όπως αντιπροσωπεύεται στα νομίσματα και τις σφραγίδες. Παραδείγματα εκλεπτυσμένης τέχνης αποτελούν οι σφραγιδόλιθοι όπου αναγράφεται τ’ όνομα του Δαρείου και παριστάνεται ο ίδιος σε σκηνές δράσης, π.χ. σε κυνήγι λιονταριού. 4. Άλλες πληροφορίες Στα πολυάριθμα ανάγλυφα της Περσέπολης και των Σουσών ο Δαρείος αποδίδεται σε κατατομή, με χαρακτηριστική μακριά μύτη. Όμοια παριστάνεται στα νομίσματα, τους σφραγιδόλιθους και τη στήλη του Σουέζ. 5. Θάνατος Ο Δαρείος πέθανε στα τέλη του 486 ή το 485 π.Χ. Κατά τον Ηρόδοτο βρισκόταν στην Αίγυπτο προκειμένου να καταστείλει ταραχές, ενώ παράλληλα ετοίμαζε νέα εκστρατεία κατά της Ελλάδας. Ένα χρόνο πριν είχε ήδη ορίσει διάδοχό του τον Ξέρξη Α΄.40 Από τις αναφορές του Ηροδότου41 συνάγεται ότι ο Δαρείος δεν είχε συμπληρώσει το 66ο έτος της ηλικίας του, όταν πέθανε. Άλλη εκδοχή παραδίδει ο Κτησίας,42 σύμφωνα με τον οποίο ο Δαρείος πέθανε στην Περσία, ύστερα από ασθένεια 30 ημερών, σε ηλικία 72 χρόνων. Ο τάφος του Δαρείου Α΄ βρίσκεται στη Νεκρόπολη του Nagsch i Rustam, 6 χλμ. βόρεια της Περσέπολης. Είναι υπόσκαφος σε βραχώδη πλαγιά. Η πρόσοψη έχει σχήμα σταυρού. Φέρει ανάγλυφη παράσταση με κύριο θέμα την αποθέωση του βασιλιά και εκτενή επιγραφή που αναφέρεται στις κτήσεις και στη δόξα του. Μικρό άνοιγμα στο κέντρο οδηγούσε στο νεκρικό θάλαμο, δυσπρόσιτο από τους επισκέπτες λόγω του μεγάλου ύψους από το φυσικό έδαφος. 6. Αποτίμηση και κρίσεις 6.1. Κρίσεις συγχρόνων και μεταγενεστέρων Αν και οι αναφορές του Ηροδότου είναι επηρεασμένες από την εχθρότητα των Ελλήνων εναντίον των Περσών, δεν παραλείπει να καταγράψει τα γεγονότα όπου ο Δαρείος εμφανίζεται ευγνώμων σε εκείνους που τον υποστηρίζουν. Σχετικά με τη φορολογία που επέβαλε στις σατραπείες, ο Ηρόδοτος τον αποκαλεί «κάπηλο»,43 αποδίδοντάς του την τάση να εμπορεύεται τα πάντα προς πλουτισμό του. Επισημαίνει όμως ότι ήταν «δυνάμιός τε πάντα οἱ ἐπιμπλέατο».44 Στους Πέρσες του Αισχύλου ο Δαρείος χαρακτηρίζεται «πανταρκὴς ἀκάκας ἄμαχος βασιλεὺς ἰσόθεος».45 Ο Αιλιανός (1ος-2ος αι. μ.Χ.) τονίζει πως την κατάλληλη στιγμή ήταν επιεικής με τους αντιπάλους του, ώστε να κερδίζει την ευγνωμοσύνη και υποταγή τους.46 6.2. Συνολική αποτίμηση Ο Δαρείος ήταν ισχυρή προσωπικότητα και ιδιαίτερα φιλόδοξος. Τον ενδιαφέρει η υστεροφημία του, όπως συνάγεται από τα έργα τέχνης και τις επιγραφές της εποχής του. Συνέχισε την επεκτατική πολιτική του Κύρου Β΄, δημιουργώντας την πρώτη παγκόσμια αυτοκρατορία της ιστορίας. Δε διέπρεψε ως στρατηγός, εφόσον οι περισσότερες στρατιωτικές νίκες ήταν έργο των διοικητών του. Η ηγετική του φυσιογνωμία αποδεικνύεται κυρίως από τον τρόπο οργάνωσης και διατήρησης της επικράτειάς του. Ειδικότερα για τη Μικρά Ασία, προκειμένου να ασκήσει τον έλεγχο στις ελληνικές πόλεις, κατέλυσε τα δημοκρατικά καθεστώτα και επέβαλε τυραννίδες με μηδίσαντες ηγεμόνες. Οι τύραννοι θεωρήθηκαν, πιθανότατα, οι κύριοι υπαίτιοι της Ιωνικής Επανάστασης και ίσως γι’ αυτό το λόγο ο Δαρείος δεν εναντιώθηκε στην αποκατάσταση των δημοκρατιών από το Μαρδόνιο. Γενικότερα, ο Δαρείος επέδειξε ικανότητα στην απόδοση δικαιοσύνης με τέτοιο τρόπο ώστε να προωθούνται τα συμφέροντα του κράτους του. Επιπλέον, εκμεταλλευόταν τις ικανότητες των υποτελών του προς το συμφέρον του ίδιου και του κράτους του. Στην αυλή του είχε Αιγύπτιους και Έλληνες γιατρούς. Ίωνες και Αιγύπτιοι χρησιμοποιήθηκαν ως κτίστες στην Περσέπολη και τα Σούσα, επειδή γνώριζαν καλά να δουλεύουν την πέτρα. Το στόλο του στη Μεσόγειο διοικούσαν πρώτιστα Φοίνικες και δευτερευόντως Αιγύπτιοι, ενώ την οργάνωση του εμπορίου την ανέθεσε σε Βαβυλωνίους.47 Για να διατηρήσει την κυριαρχία του στα έθνη, ο Δαρείος έδωσε ελευθερίες σε πολλά πεδία δραστηριοτήτων, όπως οι εμπορικές συναλλαγές, η θρησκεία, η γλώσσα, η γραφή. Ταυτόχρονα, ώθησε την ανάπτυξη «επιστημών», κυρίως της αστρονομίας. Σε σχέση με τις θρησκείες αντιπροσωπευτική είναι η συμπεριφορά του προς τους Αιγυπτίους, στους οποίους αποκατέστησε τη λατρεία του Άπιδος και έχτισε ναούς για την απόδοση της λατρείας. Στους Ιουδαίους έδωσε την έγκριση να ξαναχτίσουν το ναό στην Ιερουσαλήμ. Στους Έλληνες τίμησε τη λατρεία του Απόλλωνα. Επέπληξε μάλιστα με προσωπική του επιστολή το Γαδάτα, αξιωματούχο του στη Μαγνησία Μαιάνδρου, επειδή απαίτησε φόρο από τους ιερείς του Απόλλωνα.48 Από τους λαούς αξίωνε την πλήρη αναγνώριση της θεϊκής του εξουσίας. Συνδέοντας την εξουσία του με τη θεϊκή βούληση δυνάμωσε την κυριαρχία του. Ως εκπρόσωπος του θεού ήταν απρόσιτος από τους κοινούς θνητούς. Την εποχή που τελούνταν η μεγαλύτερη γιορτή προς τιμή του Αχούρα Μάζντα επέλεξε ο Δαρείος να δέχεται τις αντιπροσωπείες των υποτελών εθνών που έφταναν στην Περσέπολη για να δηλώσουν υποταγή στο μεγάλο βασιλιά.49 Το γεγονός ιστορείται στα ανάγλυφα που κοσμούν τις εξωτερικές πλευρές των τοίχων της αίθουσας των ακροάσεων στην Περσέπολη. 1. Meyer, Εd., Forschungen zur Alten Geschichte I (1892), σελ. 194-195. 2. Ηρ. 1.209. 3. Σημαντικότερη μαρτυρία για τη γενεαλογία του Δαρείου αποτελεί η επιγραφή του Behistun, βλ. Lautemann, W. – Schlenke, M., Geschichte in Quellen I. Altertum (1965), σελ. 105, αρ. 94. Πρβλ. και Ηρ. 1.209 και 7.11.2. 4. Για τον Υστάσπη: RE, στήλη 542, βλ. λ. “Hystaspes” (J. Miller). 5. Ηρ. 4.83.1 και 5.30.5. 6. Ηρ. 1.209 κ.ε. 7. Ηρ. 3.139. 8. Βλ. σχετικά Lautemann, W. – Schlenke, M., Geschichte in Quellen I (1965), σελ. 105, αρ. 94. 9. Τα γεγονότα ιστορεί ο Ηρόδοτος 3.68-79. Στο βιβλίο 3.70 παραθέτει τα ονόματα των έξι συνωμοτών: Οτάνης, Ινταφέρνης, Γωβρίας, Μεγάβυζος, Ασπαθίνης, Υδάρνης. Άλλα ονόματα φέρουν οι συνωμότες στον Κτησία, Περσικά 38a στο Φώτιο, κώδ. 72. Ο Πολύαινος 7.11.2 κάνει λόγο για εφτά συνωμότες συν το Δαρείο. Ο Αισχύλος στους Πέρσες, στ. 775 κ.ε. αναφέρει ως δολοφόνο τον Αρταφέρνη κάτι που δύσκολα θεωρείται ιστορική αλήθεια, εφόσον πρόκειται για ποιητικό κείμενο. Η ημέρα της σφαγής των μάγων καθιερώθηκε ως επίσημη γιορτή, τα λεγόμενα Μαγοφόνια. Βλ. και Κτησ., Περσικά 38a στο Φώτιο, κώδ. 72 και Πλούτ., Πολιτικά 27D. 10. Cook, M.J., The Greeks in Ionia and the East (London 1965), σελ. 124· Roaf, M., Cultural Atlas of Mesopotamia and the Ancient Near East (1990-1991), σελ. 207. 11. Meyer, Ed., Forschungen zur Alten Geschichte IΙ (1892), σελ. 473-475· Haywood, M.R., Ancient Greece and the Near East (1968), σελ. 147. 12. Ο Haywood, M.R., Ancient Greece and the Near East (1968), σελ. 146 υπολογίζει ότι ο Δαρείος ανέλαβε την εξουσία σε ηλικία 28 χρονών. Για τα χρόνια βασιλείας: Ηρ. 7.4. Ο Κτησίας, Περσικά 38b στο Φώτιο, κώδ. 72 αναφέρει 31 χρόνια. 13. Ηρ. 3.118-119, 120-128, 139-149. 14. Ο Ηρόδοτος 3.153.1 αναφέρει 20 μήνες. 15. Meyer, Ed., Forschungen zur Alten Geschichte IΙ (1892), σελ. 475 και 501· Roaf, M., Cultural Atlas of Mesopotamia and the Ancient Near East (1990-1991), σελ. 207. Τις επιχειρήσεις του Δαρείου στην Βαβυλώνα ιστορεί ο Ηρόδοτος 3.150-160. Πρβλ. και Διόδ. Σ., 10.19.2. 16. Κτησ., Περσικά 38a. 17. Πολύαινος 7.11.7 και Ηρ. 4.165-166. Οι κτήσεις γύρω από την Αίγυπτο αναφέρονται στην επιγραφή του τάφου του Δαρείου στο Nagsch i Rustam. Πρβλ. Cook, M.J., The Persian Empire (London – Melbourne – Toronto 1983), σελ. 58-59 και σελ. 60 για το έτος παραμονής του Δαρείου στην Αίγυπτο. 18. Η λήξη των επιχειρήσεων υπολογίστηκε γενικά μεταξύ του 519, έτος δεύτερης κατάληψης της Βαβυλώνας, και του 512, ένα χρόνο μετά τη λήξη της σκυθικής εκστρατείας στην Ευρώπη. Βλ. σχετικά Meyer, Ed., Forschungen zur Alten Geschichte IΙ (1892), σελ. 501. RE, στήλη 2187, βλ. λ. “Dareios” (Seeck). 19. Πρόκειται για κολοσσιαία ανάγλυφη παράσταση που φιλοτεχνήθηκε στη βραχώδη πλαγιά του όρους Bagastana, στην περιοχή της Μηδίας. Η επιγραφή, γραμμένη στα ελαμιτικά, περσικά και βαβυλωνιακά στάθηκε η αφετηρία για την αποκρυπτογράφηση της περσικής σφηνοειδούς γραφής από τον Rawlinson, το 1840. Πρβλ. Cook, M.J., The Persian Empire (London – Melbourne – Toronto 1983), σελ. 68· Matheson, Α.S., Persien (2003), σελ. 146 κ.ε.· Roaf, M., Cultural Atlas of Mesopotamia and the Ancient Near East (1990-1991), σελ. 206· RE, στήλη 2187, “Dareios” (Seeck). Για το κείμενο της επιγραφής: Lautemann, W. – Schlenke, M., Geschichte in Quellen I (1965), σελ. 105-107, αρ. 94. 20. Για το κείμενο της επιγραφής Lautemann, W. – Schlenke, M., Geschichte in Quellen I (1965), σελ. 108, αρ. 98. 21. Roaf, M., Cultural Atlas of Mesopotamia and the Ancient Near East (1990-1991), σελ. 207, 212. 22. Διόδ. Σ., 10.19.5. 23. Για τις επιχειρήσεις στην εκστρατεία κατά των Σκυθών πρβλ. Ηρ. 4.83 κ.ε. Επίσης Κτησ., Περσικά 38a-b στο Φώτιο, κώδ. 72. Σχετικά με τις δυνάμεις του Δαρείου αναφέρονται 700.000 άνδρες και 600 πλοία, αριθμοί που θεωρούνται υπερβολικοί. Πρβλ. και Cook, M.J., The Persian Empire (London – Melbourne – Toronto 1983), σελ. 59. 24. Ηρ. 5.11 και 23-25. 25. Μόνη ολοκληρωμένη αρχαία πηγή των επιχειρήσεων είναι ο Ηρόδοτος 5.23-122, 6.33. Για την άλωση της Μιλήτου βλ. Ηρ. 6.18-22. Σχετικά με τον Ιστιαίο αναφέρει στο 5.35-36 ότι ο τελευταίος έλπιζε σε μια αναταραχή των υποτελών της Ιωνίας, πιστεύοντας ότι ο Δαρείος θα τον αποκαθιστούσε στην εξουσία της Μιλήτου. 26. Ηρ.6.43.3-4. 27. Ηρ. 3.129 κ.ε. 28. Ηρ. 3.68.3, 88.2-3 και 7.2.3, 3.4, 224.2. 29. Ηρ. 6.43.1. 30. Ο Ηρόδοτος 3.80-86 παραθέτει μια αμφισβητούμενη από την έρευνα διήγηση, πρβλ. RE, βλ. λ. “Dareios” (Seeck), σύμφωνα με την οποία οι συνωμότες συνεδρίασαν αμέσως μετά τη δολοφονία του Σμέρδη για το πολιτικό μέλλον της Αυτοκρατορίας. Ο Οτάνης υποστήριξε το δημοκρατικό πολίτευμα, ο Μεγάβυζος το ολιγαρχικό και ο Δαρείος τη μοναρχία. Τελικά αποφασίστηκε να εκλεχθεί ένας από τους εφτά για βασιλιάς και ο Δαρείος προκάλεσε την εκλογή του με τέχνασμα. Πρβλ. και Κτησ., Περσικά 38a στο Φώτιο, κώδ. 72. Για το πολίτευμα πρβλ. Haywood M.R., Ancient Greece and the Near East2 (1968), σελ. 147. 31. Για το διοικητικό έργο του Δαρείου πρβλ. Koch H., Es kündet Dareios der König. Vom Leben im persische Großreich (Mainz – Philipp von Zabern 1992). 32. Ηρ. 3.89 και 97. Πρβλ. Cook, M.J., The Greeks in Ionia and the East2 (London 1965), σελ. 124. Για τον κατάλογο των σατραπειών του Δαρείου βλ. Herzfeld, E., The Persian Empire. Studies in Geography and Ethnography of ancient Near East (Wiesbaden 1968), σελ. 295-297 και Cook M.J., The Persian Empire (London – Melbourne – Toronto 1983), σελ. 78-79. Επίσης, CAH, The Persian Empire and the West, IV, σελ. 193-201. Για τη διακίνηση των νομισμάτων στην Ιωνία την εποχή του Δαρείου, βλ. Gardner, P., “The coinage of the Ionian revolt”, JHS 31 (1911), σελ. 151-160. 33. Η καταμέτρηση της γης αποδίδεται από τον Ηρόδοτο 6.42 στον Αρταφέρνη, σατράπη των Σάρδεων. 34. Ηρ. 3.89. Αναλυτικά για τους φόρους που πλήρωναν τα έθνη Ηρ. 3.89-97. Για το φόρο που πλήρωναν οι λαοί της Μικράς Ασίας Ηρ. 3.90. 35. Ο Cook, M.J., The Persian Empire (London – Melbourne – Toronto 1983), σελ. 69-71 τοποθετεί χρονικά την κοπή των νομισμάτων το 512 π.Χ. 36. Ηρ. 5.52-53. Βλ. επίσης, CAH, The Persian Empire and the West, IV, σελ. 193. 37. Η πρώτη χάραξη της οδού που ο Δαρείος κατέστησε «βασιλική» ανάγεται στην εποχή των Ασσυρίων. Για τις δραστηριότητες του Δαρείου πρβλ. Ηρ. 4.166. Cook, M.J., The Greeks in Ionia and the East2 (London 1965), σελ. 124· Ramsay, Historical Geography of Asia Minor (1962), σελ. 27 κ.ε.· Herzfeld, E., The Persian Empire. Studies in Geography and Ethnography of ancient Near East (Wiesbaden 1968), σελ. 288· Roaf, M., Cultural Atlas of Mesopotamia and the Ancient Near East (1990-1991), σελ. 212. Σχετικά με την αποστολή του Σκύλακος ο Ηρόδοτος 4.44.1-2 αναφέρει ότι ο Δαρείος ήθελε να εξερευνήσει την περιοχή του Ινδού ποταμού, της δεύτερης σε σημασία πηγής για την εισαγωγή κροκοδείλων, και τη θάλασσα όπου εξέβαλλε. Για τους θαλάσσιους δρόμους βλ. Cook, M.J., The Persian Empire (London – Melbourne – Toronto 1983), σελ. 64-65. 38. Για τα qanate βλ. Matheson, A.S., Persien (2003), σελ. 8. Για το κανάλι του Νείλου βλ. Ηρ. 2.158, 4.39· Διόδ. 1.33.9 κ.ε.· Στράβ. 17.804. Σύμφωνα με τις αρχαίες μαρτυρίες το έργο έχει ξεκινήσει ο Φαραώ Ψαμμήτιχος. Ο Δαρείος το συνέχισε αφήνοντας ημιτελές το τελευταίο τμήμα προς την Ερυθρά, γιατί θεωρήθηκε ότι η θάλασσα ήταν ψηλότερα από την Αίγυπτο και επομένως θα καταπόντιζε τη χώρα. Το κανάλι αποπεράτωσε πολύ αργότερα ο Πτολεμαίος Β΄. Για τη στήλη βλ. Lautemann, W. – Schlenke, M., Geschichte in Quellen I (1965), σελ. 107, αρ. 96. Πρβλ. και Herzfeld, E The Persian Empire. Studies in Geography and Ethnography of ancient Near East (Wiesbaden 1968), σελ. 293-294· Wilcken, U., Griechische Geschichte im Rahmen der Altertumsgeschichte (1962), σελ. 87. 39. Culican, W., Imperial Cities of Persia. Persepolis, Susa and Pasargadae (London 1970). 40. Ηρ. 7.3.4· Meyer, Ed., Forschungen zur Alten Geschichte IΙ (1892), σελ. 475, 481, 501· Haywood, M.R., Ancient Greece and the Near East (1968), σελ. 147 και 486. Ο Cook, M.J., The Persian Empire (London – Melbourne – Toronto 1983), σελ. 99, τοποθετεί το θάνατο του Δαρείου την 1η Δεκεμβρίου του 486 π.Χ. 41. Σχετικά με την ηλικία του Δαρείου κατά το έτος θανάτου του Κύρου και τα χρόνια της βασιλείας του βλ. Ηρ. 1.209 και 7.4. 42. Κτησ., Περσικά 38b στο Φώτιο, κώδ. 72. 43. Ηρ. 3.89. 44. «στάθηκε ικανός σε όλα όσα ανέλαβε»: Ηρ. 3.88.3· Επίσης, Ηρ. 3.140, 4.143, 5.11, 6.30. 45. Αισχ., Πέρσες 855-857. 46. Αιλιαν., Ιστορία 6.14. 47. Cook, M.J., The Greeks in Ionia and the East (London 1965), σελ. 125. 48. Διόδ. 1.95.4 κ.ε. Για Απόλλωνα βλ. Ηρ. 6.97 και 118 κ.ε. Για την επιστολή του Δαρείου προς το Γαδάτη βλ. Lautemann, W. – Schlenke, M., Geschichte in Quellen I (1965), σελ. 107, αρ. 95 και Dittenberger, Sylloge I.22. Για τη λατρεία του Άπιδος και το ναό της Ιερουσαλήμ πρβλ. Cook, M.J., The Persian Empire (London – Melbourne – Toronto 1983), σελ. 60 και 71-72. 49. Η γιορτή λάμβανε χώρα στις αρχές της άνοιξης με την έναρξη του νέου έτους σύμφωνα με το περσικό ημερολόγιο. Την ίδια εποχή μεταφερόταν η κυβέρνηση από τα Σούσα στην Περσέπολη. Συγγραφή : Νούτσου Μαρίνα (28/1/2005) Για παραπομπή: Νούτσου Μαρίνα, «Δαρείος Α΄», 2005, Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού, Κωνσταντινούπολη URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=4062>